1488
Булат Жанчипов
СССР-эй, Ородой Холбоото Уласай Сэтгүүлшэдэй болон Уран зохёолшодой холбоонуудай гэшүүн, Ородой Холбоото Уласай болон Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Ярослав Гашегай нэрэмжэтэ шангай болон Буряад Уласай шангай лауреат, Буряадай арадай поэт Булат Жанчипов 80 наһанайнгаа тэгшэ ехэ ой эдэ үдэрнүүдтэ угтажа байна.Уран зохёолшодой оршондо “Буряадай Тютчев” гүүлэһэн Булат Намдакович тухай дурсалга та олондоо дурадхахамнай.
...Шэнгэхэн аялга лимбэдэжэ Шэмэд баабайн һууһые...
Манай таабай Чимит Жигмитович Цыбенов тухай уран гоёор бэшэһэндэнь бидэ аша зээнэрынь Булат Намдаковичта айхабтар ехэ баяртай ябадагбди. Таабаймнай ажалша бүхэриг аад лэ, һонирхолтойнь гэхэдэ, хазаар ногто уядаг, тэргэ шаргада оруулха хэрэгсэлнүүдые хуу бүтээдэг, тиигээд лэ ажалайнгаа забһарта лимбын уянгата аялгаар оршон тойрониие хужарлуулдаг байгаа! Иимэ ехэ бэлигтэй хүн оройдоол 15-даа хараагүй болоһон юм гэхэдэ – гайхалтай...
Аха үхибүүднай таабайнгаа энхэрэлдэ хүртөө һэн. Харин багашуулнай Булат Намдаковичайл уянгата шүлэгүүдһээ мэдэхэ юм:
...һанан дурсан һууналби
Һайхан тэрэ үдэшые.
Шэнгэхэн аялга лимбэдэжэ,
Шэмэд баабайн һууһые...
Таабайнгаа мордоходо, оройдоол долоотой байгааб. Тиибэшье эдэ ирагуу мүрнүүд сэдьхэлдэ шэнгэжэ, мүнөөшье эльгэлүүлнэл даа. Таабаймнай хүгжэмдэһэн лимбын ирагуу аялгые одоол ехээр эльгэ зүрхэндөө хадуугаа гэхэдэ, манай Булат лэ даа.
Элитэ ехэ Михаил Лермонтов, Фёдор Тютчев, Сергей Есенин, Расул Гамзатов найрагшадай зохёолнуудые буряадшалжа, буряад уншагшадаа ирагуу шүлэгүүдэй дээжэнүүдтэй танилсуулһан габьяатай. Тиихэдээ тэдэ мүрнүүд өөрынь гүнзэгы ехэ һаналтай нэгэдэжэ, уран зохёолнуудынь өөрын онсо маягтайгаар зэдэлэн олондо ойлгогдоо.
“Үльдэргэеэ һанадагби”
Ирагуу найрагша бүхэн “газарай габаһаа гараагүйб, гадаһанай нүхэнһөө бултайгаагүйб” гэжэ түрэһэн тоонто нютагаа магтан найруулгануудаа эхилдэг. Булат Намдаковичнай эхилхэдээшье, мүнөөшье тоонто нютагаа түүрээн магтажа ябадаг.
2007 ондо нара хараһан гурбан боти номойнь түрүүшынхииень ирая. Ехэнхи шүлэгүүдынь тоонто нютаг Үльдэргэеэ, Яруунаяа болон ажалша бэрхэ зоноо магтан дуулаһан зохёолнуудыень уншажа, сэдьхэлээ хужарлуулнабди.
Үнгын сэсэгэй, ая гангын
Унайн хангал тунаан байдаг
Үргэн жэгдэ Гурьбын талата
Үльдэргэеэ һанадагби...
гэһэн Булат Намдаковичай “Үльдэргэеэ һанадагби” шүлэг Үльдэргын үхибүүн бүхэн сээжээр мэдэдэг, тэрэ Яруунын хүн бүхэнэй сэдьхэлдэ бүхөөр хадуугданхай.
2000 оной эхиндэ Үльдэргэдөө Булат Намдаковичайнгаа жаргалта ехэ жаранайнь ойе үргэнөөр тэмдэглээ һэмди. Тиихэдэ бүхы Буряадһаа уран үгэдэ дуратайшуул суглараа һэн.
Бууралхан Яруунадаа ороходом,
Булган талаяа дэлгээдэг
Харьялаа долгёороо Үдэмнай
Харгын нойрые сэлмээдэг...
гэжэ шүлэгые мэдэхэгүй хүн Яруунада хомор байха.
Бидэ, үльдэргөөрхин, иимэ бэрхэ, гүрэн түрын шагналта, урагшаа һанаатай, урма зоригтой өөдэргэн ехэ ирагуу найрагшатай байһандаа урмашанабди .
Иимэ ехэ нэрэтэй түрэтэй зохёолшотой байхадаа, буряад араднай, түрэл хэлэмнай, үндэһэн зохёолнай хэлбэришэгүй байха гэжэ һанагдана.
Харин эдэ мүрнүүдэй гайхамшагые хэн ойлгохоб:
Орхигдоһон түгэсэгэй
Оройнь саһан дэнзэтэй –
Отологдоһон шэнэһэнэй
Орихон шэмэг хэбэртэй.
Али, магад байгаали
Алмай һүхын шархада
Үбижэ саһан хүбэнгөө
Үмэгшэлһэн байгаа гү?
-гэжэ шүүмжэлнэ.
Байгаалида нэгэ түгсэг үлээжэ, отологдоһон шэнэһэн шэмэеэ гоожуулан, түгсэг дээрээ гашуудалаа орхижо, саһаар хушагдаһан дэнзэтэй болобол даа! Эдэ мүрнүүдтэ мүнөө сагай түрэл байгаалияа гамнахагүй этэгээдые сэхэ хэлэжэ, тайрагдан хосорһон шэнэһэдэй шэрүүн амта үзэхэт гэжэ сэхэ хэлэгдэбэл даа.
Тиигээд лэ энэ дэлхэйдэ
түрэһэн хүн бүхэн
Арса хангалаар анхилан байдаг
Арюун тоонто Буряадтаа
Сагаан сэдьхэлтэй,
хэтын хэшэгтэй
Сарюун ябахатнай болтогой!
-гэһэн сарюун һайхан мүрнүүдээр дүүргэһүү.
Цырендулма ЧИМИТОВА
Манай ирагуу хүрьгэн
Захаамин дайда уран хурса хүбүүд, басагадаараа суурхахаһаа гадна, уран бэлигтэ хүрьгэдөөрөө суутай юм. Базанар болоһон Дондог Улзытуев Георгий Дашабылов хоёрые, Рахмет Шоймардановые һанаял. Тэдэнэй дунда Булат Жанчипов онсо һуурияа эзэлдэг.
Булат Намдакович Захааминай “Ажалай туг” сониные даажа ябахадаа, ород ба буряадаараа тэгшэ бэшэжэ, аймагай һонинуудые саг соонь олондо хүргэдэг һэн. Тиихэдээ ажалша малша зониие үргэхэ, харин ноёдые шүүмжэлдэг байгаа. Хинагшадай, захиралай хэды заһажа, зөөлэрүүлээшье һаа, хурдан хурса хэлэниинь хаана ошохоб даа. Теэдшье Булат Намдакович миин байжа үгэхэ һэн гү даа, ноёдой нюуртань сэхэ зүбыень хэлээд лэ байха. Эндэһээл удхатай бэрхэ сурбалжалагша гэжэ ходо хэлүүлжэ, заримдаа зэмэлүүлжэшье байха.
Тиимэһээ Булат Намдакович хаа-яагүй хүдөө газаагүй олон нүхэдтэй һэн. Тэрэ үедэ суута пивын завод, аргагүй амтатай колбаса үйлэдбэрилдэг мяха болбосоруулдаг ажахы түлэг дундаа хүдэлжэ байгаа. Хүдөөһөө гү, али хотоһоо бууһан айлшадаа таһа хүндэлжэ, уран зугаагаа дэлгэхэл даа. Улаан-Үдэ “Үнэндөө” ерэхэдээ, юундэ миин ерэхэ һэм, тэдэ амтата хоол ундаяа даахысаа шэрээл бэзэ.
Захааминай бэлигтэй хүбүүд, басагад Булат Намдаковичнай гээд лэ дүхэриглэжэл байха. Эгээл иимэһээ “Ажалай туг” бэшэ аймагуудай сонинуудһаа уран зохёолой шэглэлээр ехэтэ илгардаг һэн. Аймагай уран зохёолшодой “Уран Дүшэ” нэгэдэлэй ажалда хам оролсожо, нүхэдэйнгөө зохёолнуудые шүүмжэлхэ, няд байтар заһаха - “дээрэнь дэлһэлүүлжэ, доронь һүүлтүүлээд”, бултанда һайшаагдаһан зохёолнуудые сониндоо толилжорхихо. Эрхимүүдынь “Буряад үнэндөө”, “Байгалда” эльгээжэ толилуулха. Тиигэжэ нүхэдөө урмашуулхаһаа гадна, үдэ һодыень яһалаханаар хурсадхажа, уран бэлигыень мүлихэл гэжэ мүлёо юм.
Хожомоо “Үнэндөө” хүдэлхэдөө, Захааминайнгаа нүхэдые ехэл хүндэтэйгөөр угтан абадаг, һонинуудыень тэмдэглэжэ абадаг, зохёолнуудыень ханамжатайгаар уншажа, һанамжаараа хубаалдахал даа. Булат Намдаковичай оролдолгоор заха холын Захааминай зохёолшодой олон суглуулбаринууд, номууд хэблэгдээ гэжэ захааминайхид һайнаар мэдэдэг.
Сэнгэ РИНЧИНОВ
Радна-Нима Базаровай гэрэл зураг
