Сентябриин 20-до Үндэһэтэнэй номой сан соо Буряадай Уран зохёолшодой холбооной байгуулагдаһаар 85 жэлэй ойн баярай ехэ суглаан боложо үнгэрбэ. 85 жэл нэгэ агшан шэнгеэр шууяад лэ, һалхин шэнги һэршэгэнээд лэ үнгэршэбэ. Зарим зохёолшоднай 80 наһанайнгаа дабаанда гараад, нүгөөдүүлынь гарахаяа ябана. Энэ хугасаа соо бүхэли эпоха – үе сагууд һэлгэлдэжэ, гүрэн түрын байгуулга ондоо боложо хубилаад, шэнэ партинууд бии боложо, олон юумэн ондоо болоо, сагай шарай хубилаа. Энэ үе соо Буряад Уласаймнай уран зохёолшод юугээ хэжэ, тиихэдэ холбоонойнгоо бии боложо байха сагта ямар байдалтай, ямар зохёолнуудые бэшэжэ, ямар асуудалнуудые шиидхэжэ байгааб, мүнөө ямар байдалтай, ямар зохёолнуудтай, юун һанааень зобооноб гэжэ энэ суглаан дээрэ һанал бодолнууд хэлэгдэһэн, элидхэлнүүд, ерээдүйдэ хэхэ, хараалха түсэбүүд тухай һанамжанууд шагнагдаһан байна.
Мүнөө Буряадай Уран зохёолшодой холбоондо 60 гаран гэшүүд оролсоно. Тэдэнэй 40 гараниинь Ород Уласай Уран зохёолшодой холбооной, 20 гараниинь Буряадай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүд юм.
Дэлхэйн хэжмээнэй дээжэ бүтээлнүүд
85 жэлэй хугасаа соо 100 гаран роман, 200 гаран туужа, 300 поэмэ, олон тоото зүжэгүүд, дуунууд, шүлэгүүд зохёогдоһон. Манай соёлой болон уран зохёолой омогорхол болохо зохёолнууд гэхэдэ, Цыденжаб Доной (Дондубоной) “Хиртэһэн һара”, “Брынзын санха”, Хоца Намсараевай “Цыремпил” гэһэн туужа, “Үүрэй толон” гэһэн роман, “Үбгэн гэлэнэй үгэ”, “Дүүдэй баатар” поэмэнүүд, Баваасан Абидуевай үхибүүдтэ зорюулжа бэшэһэн “Самолёт” поэмэ, “Тэхэ Бабанын түүхэ”, “Эреэн гүрөөһэ эмээллэгшэ” гэһэн онтохонууд, Жамсо Тумуновай “Нойрһоо һэриһэн тала”, “Алтан бороо” гэһэн романууд, “Талын бүргэд” гэһэн гаршаг доро бүридхэгдэһэн хөөрөөнүүд, Чимит Цыдендамбаевай “Банзарай хүбүүн Доржо”, “Түрэл нютагһаа холо” гэһэн романууд, Барадий Мунгоновой “Харьялан урдаа Хёлгомнай” роман, Даширабдан Батожабайн “Төөригдэһэн хуби заяан” гэһэн гурбалжан роман, Михаил Жигжитовэй “Подлеморье” роман, Исай Калашниковай “Шуһата зэбүүн саг” роман г.м. Гадна Владимир Корнаковой, Владимир Митыповэй, Цыденжаб Жимбиевэй, Балдан Ябжановай, Ардан Ангархаевай, Цырен-Дулма Дондоковагай, Цырендулма Дондогойн, Галина Раднаевагай, Самбу Норжимаевай, Матвей Осодоевой, Цэрэн Галановай, Цыдып Цырендоржиевай ехэ-бага зохёолнууд бүхэдэлхэйн уран зохёолой алтан жасада орохоороол орожо, өөрын һуури эзэлээ гэжэ һанахада, омогорхол түрэнэ. Олон тоото нэрэтэй, түрэтэй тэрэшье, мүнөөшье үеын зохёолшоднай, тэдэнэй зохёолнууд эндэ дурсагдабагүй, сониной арбаадшье хуудаһанда багтахагүй, тиимэһээ тон ехэ хүлисэл эдэ зохёолшодһоонь, гэр бүлынхидһөөнь гуйжа байнаб. Ойлгохо бэзэт, Буряад Уласай арад түмэн таанадаа хэзээшье мартаагүй, мартахашьегүй, нэрэнүүдтнай алтан дэлхэйдэ мүнхэржэ, зохёолнуудтнай арад түмэнэй сэдьхэл зүрхыень баясуулжа, бидэнээ алдаршуулжа байдаг.
Мүнөөнэй бэрхэшээлые - мүхөөгөө үгтэнгүй...
Мүнөө үедэ Буряадай Уран зохёолшодой холбоониие ударидажа ябаһан Буряадай арадай ирагуу найрагша, Ород Уласай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн Матвей Рабданович Чойбонов элидхэл соогоо үндэр наһатай болоһоншье һаа, мүнөө хүрэтэрөө гуурһаяа гарһаань алдангүй, үдэр бүри зохёолоо бэшэжэ байдаг зониие амаршалаад, баярые, һайн һайханиие хүсөө. Матвей Рабданович энэ хүндэ үе сагта холбоониие бэе дээрээ даажа абаад, хэдэн жэлдэ одоол ехэ ашаа шэрэжэ ябаһан шэнгеэр зүдхэжэ, абажа ябана. Өөрын байрагүй, салин хүлһэн гэжэ байдаггүй, юушьегүй, гүрэнэй хангалта, харууһагүй болоһон холбоониие мүнөө үе сагта ударидажа ябаха гээшэ даншье хүнгэн юумэн бэшэ. Би энээниие өөрөө нюдөөрөө хаража, сэдьхэлээрээ мэдэржэ байһан хадаа иигэжэ хэлэнэб. Үнгэрһэн хугасааа соо элдэб ушарнууд үзэгдөө, теэд зохёолшоднай холо, ойрын аймагуудайнгаа уншагшадтай холбоогоо нэгэшье таһалаагүй, үе-үе болоод лэ, элдэб үйлэ хэрэгүүдтэ хабаадалсадаг. Матвей Рабданович өөрын аргаар, машина, автобус олоод лэ, зоноо абаашадаг, асардаг байха.
Аймагай нэгэдэлнүүд амаршалхаяа ерээ
Энэ суглаанда ерэһэн тон хүндэтэ айлшаднай гэхэдэ, аймагуудай уран зохёолой нэгэдэлнүүдэй хүтэлбэрилэгшэнэр, гэшүүдынь. Үндэһэтэнэй номой сан соо олоороо суглараад байхадань, баярлахаар, сэдьхэлээ хүдэлхөөр байгаа. Нэн түрүүн Түнхэн аймагай гулваа Иван Александрович Альхеевтэ, Захаамин аймагай гулваа Сергей Валерьевич Гонжитовта ехэ гэгшын баяр баясхалан манай холбооной гэшүүдэй зүгһөө хүргэхэ байнаб. Түнхэн аймагай “Мүнхэ Сарьдаг” нэгэдэлэйхид 85 жэлэйнгээ ойе һаядаа тэмдэглэхээр бэлдэжэ байна. Мухар-Шэбэр аймагһаа угтай Түнхэнэй бэри, ирагуу найрагша, буряад хэлэнэй багша, үеымни нүхэр Елена Цыбикжаповада баһал ехэ баяр хүргэнэб. Елена ходол эдэбхитэй, улад зоноо суглуулжа, минии хэрэг бэшэ гээд, бэеэ хараад ябажа байдаггүй, мүнөөшье энэ суглаандамнай нүхэдөө абаад ерэжэ, бидэнээ амаршалһандань, тон ехэ баяраа мэдүүлнэб. Захаамин нютагайнгаа “Уран Дүшэ” нэгэдэлэй гэшүүдтэ, ирагуу найрагша, хүтэлбэрилэгшэ Санжай-Ханда Дармаевада, Долгор Тогмитовада баһал ехэ баяраа мэдүүлнэб. Энэ жэлэй октябрь һарада нютагаймни уран зохёолой нэгэдэл баһал ойнгоо баярай найр наада хэхэ гэжэ ехэ бэлэдхэл хэжэ байна.
Энэ манай найрта бүхы аймагуудһаа – Мухар-Шэбэр- һээ, Сэлэнгэһээ, Бэшүүрһээ, Кабанскһаа, Загарайн Онохой- һоо, аяар холын Баунтын аймагһаа, Хэжэнгэһээ, Баргажанһаа, Хурамхаанһаа гуурһаяа гарһаа алдангүй бэшэжэ, зохёожо, дуу дуулажа байдаг зоной олоороо ерээд байхада, ямар ехэ баяр гээшэб. Эндэ би жэшээ болгон үндэр наһатай Елена Фёдоровна Куренная тухай хэдэн үгэ хэлээгүй һаам, һэшхэлни хүлисэхэгүй. Елена Фёдоровна Евгений Куренной гэжэ мэдээжэ журналист, зохёолшон хүнэй хани нүхэр, хэдэн хүүгэдые хүмүүжүүлэн үндылгэһэн, хэдэн олон номуудые бүридхэжэ гаргаһан эрхим бэрхэ редактор, согсолборилогшо байхаһаа гадна, хэдэн жэлэй туршада Баунтын аймагай Романовка тосхоной уран зохёолой нэгэдэлые хүтэлбэрилжэ, хоёр томо альманах өөрынгөө мүнгөөр хэблүүлээд, гурбадахииень гаргахаяа байна. Өөрөө Шэтэ хотодо ажаһуудаг. Аяар Шэтэһээ манай урилгаар орожо ерэхэдээ, тон ехэ баяртай, урма зоригтой, энеэдэ наадатай ябахыень харахада, энэ алтан дэлхэй дээрэ хэжэ ябаһан хэрэгтээ иимэ һайханаар хандажа, ши, би гэнгүй, энэ-тэрэ гэжэ элдэб юумэндэ гомдонгүй, урагшаа һанаатай ябахадань, ямар ехэ һургаал, жэшээ гээшэб, ямар ехэ буян, дэмбэрэл юм гэжэ би гайхал баяраа энэ хүндэ мэдүүлнэб.
Хүндэтэ гэшүүдээ хүндэлэн ёһолоё!
Улаан-Үдэ хотымнай “Олимп” гэһэн ЛВРЗ-гэй хүгжэмэй-уран зохёолой нэгэдэлые олон жэлдэ хүтэлбэрилһэн ирагуу найрагша Светлана Нестеровада (энэ жэлдэ 70 наһанайнгаа ойн баяр тэмдэглээд байна), уран зохёолшо Анна Виноградовада, ирагуу найрагша Татьяна Григорьевада баһал баяр баясхалан хүргэнэб.
Үндэр наһатай, нэрэ солотой, хүндэтэй манай зохёолшод Даша-Дэмбрэл Дармабазарович Дугаровта, Галина Жигмытовна Раднаевада, Самбу Норжимаевич Норжимаевта, Доржо Осорович Эрдынеевтэ, Цыдып Балданович Цырендоржиевта, Булад Намдакович Жанчиповта, Дулгар Ринчиновна Доржиевада, Галина Хандуевна Дашеевада, манай уран зохёолшодой наһанайнь нүхэдтэ – Һамасуу Батуевна Батожабайда, Елена Анготовна Осодоевада, Цыпил Доржиевнада тон ехэ баяр баясхалангаа мэдүүлнэбди.
Урдамнай - үшөөл олон хэрэгүүд, бүтээгдэхэ зохёолнууд, дабаха дабаанууд. Энэ ехэ, ута, орёо харгыдаа эбтэй эетэй, ши, би гэлдэнгүй, буусаараа илгарангүй, буряад арадайнгаа нэрэ хүндые дээрэ үргэжэ, 1934 ондо байгуулагдаһан энэ ехэ холбоонойнгоо хии мориие дээрэ үргөөд, амар амгалан, буянтай, үри хүүгэдээрээ баясажа, шүлэг дуугаа зохёожо, үлгэн дэлхэй дээрээ үглөөнэй наран шэнги ягааран, ойро тойронхиёо гэрэлтүүлжэ, өөһэдөө гэрэлтэжэ ябахамнай болтогой гэжэ Буряадай Уран зохёолшодой холбооной хүтэлбэриин зүгһөө таанадтаа үреэнэб.
БАРИМТА
Буряадай Уран зохёолшодой холбоон 1934 оной мартын 30-һаа апрелиин 1 болотор үргэлжэлһэн Буряад-Монголой АССР-эй уран зохёолшодой I съезд дээрэ байгуулагдажа, өөрын уставтай амяараа эмхи болоһон гэжэ мэдээжэ. Тэрэ съезд дээрэ Базар Барадин, Елена Хоринская, Дамба Дашинимаев, Намжил Балдано, Цэдэн Галсанов, Данри Хилтухин, Цокто Номтоев болон бусад мэдээжэ зохёолшоднай хабаадаһан.
Балдан Жамбаловай гэрэл зураг
Надежда ГАРМАЕВА, Буряадай Уран зохёолшодой холбооной правлениин секретарь