Владимир Жаповай гэрэл зураг
Буряад орондо Будаадын шажанай дэлгэрһэн түүхэ олондо мэдээжэ болохонь. Сентябриин 17- до Ивалгын дасанай Дамба-Даржаа Заяевай нэрэмжэтэ «Даши Чойнхорлин» ехэ һургуулида Ивалгын «Хамбын Хүрээ» дасанай түүхын музей нээгдээ. Үглөөниинь Гүрэнэй Эрмитаж, Кунсткамера, Уласай эрдэмэй академи, Гүрэнэй шажан мүргэлэй түүхын, Хальмаг, Тыва Уласуудай болон манай музейнүүдэй хизаар ороноо шэнжэлэгшэдэй хабаадалгатай дүхэриг шэрээ үнгэргэгдөө.
Музей нээлгэдэ Буддын шажантанай заншалта Сангхын Бандида Хамба лама Дамба Аюшеев, Ивалгын дасанай шэрээтэ лама Аюр Цырендылыков, Буряад Уласай Засагай газарай Түрүүлэгшын орлогшо Баир Цыренов, соёлой сайд Соёлма Дагаева, Буряадай Үндэһэнэй музейн захирал Татьяна Бороноева болон хизаар ороноо шэнжэлэгшэд, эрдэмтэд хабаадаа.
Дурасхаалта улаан утаһые Бандида Хамба лама Дамба Аюшеев, Буряадай Үндэһэнэй музейн Будаадын шажанай таһагые хинагша Светлана Бардалеева гэгшэд Шри-Ланкаһаа ерэһэн бэлэг табаг дээрэ табигдаһан хайшануудые абажа хайшалаа. Удаань Буряадай Түүхын музейн мэргэжэлтэн Арюна Бальжурова музейн үзэсхэлэнгүүдтэй танилсуулаа.
Владимир Жаповай гэрэл зураг
- Ивалгын дасанда урдандаашье музей байһан ааб даа. Тиибэшье Уласай Юрэнхылэгшын грант шүүһэнэй ашаар онсо ехэ удхатай музей нээжэ байнабди, – гэжэ Буряадай соёлой сайд Соёлма Дагаева мэдүүлээ. – Тиигэжэ холо, ойроһоо бууһан айлшаднай болон манайшье зон Будаадын шажанай Буряадта болон бүхы Ород Уласта яажа дэлгэрһэн түүхэтэй танилсаха аргатай болобо. Иигэжэ аяншадай, айлшадай хараха үшөө нэгэ һонирхолтой үзэсхэлэнтэй болобобди.
- Энэ музейдэмнай хүршэ Монгол, Хитадһаа эхилээд, Энэдхэг,Түбэд, Жагар, Шри-Ланка, Бирмэ, Бангладеш, Лаос, Камбоджо болон бэшэшье гүрэнүүдһээ асарагдаһан үзэсхэлэнгүүд болон бэлэгүүд үргэнөөр дэлгэгдэжэ, манай уласхоорондын харилсаае гэршэлбэ, - гэжэ Дамба Аюшеев хөөрэнэ.
Хальмагай Эрдэмэй түбэй мэргэжэлтэн, эрдэмэй доктор Светлана Батырева, Гүрэнэй Эрмитажай Зүүн зүгэй таһагай Монголой, Түбэдэй болон хотанска үзэсхэлэнгүүдэй хинагша, түүхын эрдэмэй дид-доктор Юлия Елихина гэгшэд шэнэ музейн һонирхолтой, һайн талануудынь тэмдэглээ.
Хайшан гэжэ музей байгуулха ажал ябуулагдааб гэжэ Татьяна Бороноева хөөрэжэ үгэхэдөө:
– Манай ажалшад сахим (электрон) каталог эмхидхээ. 300 гаран үзэсхэлэн бэшэгдэжэ, гэрэл зурагтайгаар үгтөөтэй. Тэрэмнай һаяар хэблэгдэжэ, хүн бүхэн танилсаха аргатай болохо, – гэжэ тэмдэглээ.
Владимир Жаповай гэрэл зураг
Сахим аргаар яажа музей соогуур аяншалхаб гэжэ Гүрэнэй шажанай түүхын музейн эрдэмтэ хүдэлмэрилэгшэ Сергей Шандыба хөөрэжэ, харуулжа үгөө.
- Музейн таһагуудта түүхын саарһа дансанууд, 500 гаран гэрэл зурагууд, урданай номууд болон олон тоото дурасхаалта зүйлнүүд өөр-өөрынгөө һуури эзэлээ, - гэжэ тэмдэглээд, Ивалгын дасанай шэрээтэ Аюр Цырендылыков эмхидхэлгын, заһабариин, хүйтэн, халууниие сахижа байха ажалай ябасые хөөрөөд, энэ ажалда туһалһан зондо баяраа мэдүүлээ.
Һонирхолтой үзэсхэлэнгүүд
– Этигэлэй хамбын өөрынь бэшэгтэй обоодой малгай харанат. Энэ мушхаатай түмэр ухашалуур һонин түүхэтэй. Хасагуудые дайнда үдэшэхэдөө, Этигэлэй хамба ехэ уншалга бүтээжэ, гал ухашалдаг түмэр нуга мушхаһан гэхэ. Тэдэ хасагууд бултадаа амиды мэндэ бусажа, магтаал дуу зохёоһон юм, - гэжэ Ивалгын дасанай хэблэлэй албанай дарга Алла Намсараева хөөрөө.
- Зүблэлтэ засагай үедэ түрүүшын манай түлөөлэгшэд Еши-Доржо Шарапов Хамба лама түрүүтэй Энэдхэг орондо1956 ондо айлшалжа, Бурхан багшын 2500 жэлэй ойн баярай хуралда, найрта хабаадаһан юм. Энээниие гэршэлһэн үзэсхэлэн – Будда бурханай тагаалал болоһоор 100 жэлэй үнгэрһэн хойно олдогдоһон эртэ урдын субаргын баримал-буулгабари бэлэг тиихэдэ абаһан байгаа. Джавахарлал Неру, Индира Ганди болон бэшэшье гүрэн түрын ударидагшадай, олон гүрэнүүдэй Хамбанарай, гэгээн Римбүүшэнүүдэй бэлэгүүд олон. Бэшэшье бэлэгүүд Будда бурхантай болон Будаадын шажантай холбоотой, - гэжэ Светлана Бардалеева хөөрөө.
Тэрэл жэлдэ Непалай Катманду хотодо үнгэргэгдэһэн Будаадын шажантанай IV Уласхоорондын конференцидэ хабаадаа. Тэрэ үеһөө манай түлөөлэгшэд Буддын шажантай олон гүрэн түрэнүүдээр айлшалаа. Буряадташье олон гүрэнүүдэй түлөөлэгшэд айлшалаа.
- Ехэ һургуули соохи хоёр томо таһагуудые заһабарилжа, музей болгохоор тааруулаабди. Илангаяа хуушан шалыень шэнэлхэ ажал удаахан ябуулагдаа. Дүрбэн һара шахуу ажаллаабди. Музей соо халуун, хүйтэниие жэгдээр сахиха ёһотой. Тиимэһээ баһал хэдэн асуудалнууд шиидхэгдэжэ, нэмэлтэ хэрэгсэлнүүд абтаа, - гэжэ хэһэн ажалаа Ивалгын дасанай ажахые харюусагша Сергей Шабаганов магтаа.
Сэнгэ РИНЧИНОВ