596
Июлиин 8 – Гэр бүлын болон үнэн сэхэ харилсаанай һайндэр
Уянга
Үглөөнэй улаахан наранай түрүүшын элшэнүүдтэй зэргэ Даша үбгэн гэрһээ гаража, нютагайнгаа хойто захаар урдадаг горхоной эрье руу аалихан һалир-һалир гэшхэлбэ. Тэрэ жэлэй нэгэ дахин, нажарай эхин хаһада, хүхын аялгата дуунай зэдэлхэ үеэр, голойнгоо эрьедэ ургадаг хуһаханай дэргэдэ ошожо, үдэрөө дүүрэн гансаарханаа һуудаг заншалтай болонхой. Энэ хабар тэрэ заншалаа алдангүй, тэрэ һаглагар хуһаханай орбон доро һууха зуураа һанаан бодолдо абтаа һэн. Теэд мүнөө дахинаа алтан шаргал намарай дүтэлхэ хаһада юундэ тэрэ тиишээ ошобо хаб?
Түрүүшын дуран
Тэрэ хуһахан Даша үбгэнэй энээхэн наһандань болоһон мартагдашагүй үйлэ хэрэгүүдэй гэршэ болоһон байха. Энэ залуухан, сэбэр сагаан хуһаханай дэргэдэ тэрэ инаг ганса хайратайгаа танилсаа, зүрхэ сэдьхэлэйнгээ мэдэрэл хубаалдаа. Тэрэ гэһээр тэбхэр 60 жэл үнгэршэбэл даа. Бүхэли Рабжуун, 60 удаан жэлнүүд... Даша үбгэнэй бууралхан толгой соо бүхы наһанайнь хуудаһанууд аалихан ирагдана.
-Би тиихэдэ һаяхан һургуули дүүргэһэн хүдэр шамбай, солбон хурдан, хүхюун задарюун хүбүүн ябаа бэлэйб. Бидэнтэй хамта хаяа хадхажа һуудаг хүршэ Бата ахайтанда аймагай түб һууринһаа тэрэнэй дүүгэй ганса басаганиинь амаралтадаа айлшаар ерээ һэн. Анха түрүүшынхиеэ тэрэ басага хараһаар, һайхашаажа, тэрэниие яагаад үдэшын нааданда гаргахаб гэһэн бодолнууд минии һанаа зобоодог болоо даа. Талаан болоходоо, Бата ахайн басаган Баярмаа намһаа нэгэ доогуур һурадаг байжа, бидэ ходо хөөрэлдэдэг, хоюулаа һургуулидаа ошохо, ерэхэбди. Тэрэ Баярмаагаа үгэдөө оруулжа, тэрэ айлшан басагантайгаа хоюулаа үдэшэ хатарай газарта ерэхыень урибаб. Тиигэжэ хүршэ басаганайнгаа ашаар Сэсэгтэеэ танилсаа бэлэйб. Олон үетэн нүхэдэйнгөө дүхэригһөө һэмээхэн хадууржа, Сэсэгээ хүтэлөөд, эгээл энээхэн хуһанай дэргэдэ ерэжэ, зунай богонихон һүни дүүрэн хөөрэлдөө һэмди.
Дуранай гэршэ хуһахан
Тэрэ гэһээр энээхэн хуһаханай дэргэдэ инаглаһан хоёр уулзадаг, халуухан дуранай ольһондо абтадаг болоо бэлэй. Дурлаһан хүбүүн басаган хоёрой нюуса хадаглан, энхэргэн зөөлэн хөөрэлдөөнэй гэршэ болоһон хуһаханай дэргэдэ мүнөө ерэжэ, бусалтагүйгөөр хариһан Сэсэгээ һанаандаа дурсан, дахин-дахин үни холын үйлэ хэрэгүүдые толгойдоо эрьюулнэ. Залуухан Даша хүбүүнэй наһаяа хүсэжэ, сэрэгэй албанда ошоходонь, энээхэн газартаа ерэжэ, бүхэли һүниндөө тэбэрилдэн, үүрэй сайтар һуугаагша һэн.
Хоёр жэлэй үнгэрхэдэ, сэрэгэй хубсаһатай салигар хүбүүе инаг хайрата гансань нюдөөрөө дүүрэһэн нулимсаяа аалихан хасар дээгүүрээ мэлмэрүүлэн угтаа һэн. Хоёр жэл, хоёр жэл. Иимэхэн болзорой хугасаада инаглажа дурлаһан Даша хүбүүгээ сэбэр һайхан дангина басаган Сэсэг одоошье угтаа гээшэ. Тиихэдээшье баһа тэдэ хоёр нүхэдһөө амяарлан, горхонойнгоо эрьедэхи уянхан сагаан бэетэй хуһахандаа тэгүүлээ бэлэй даа. Огторгойн олон һолирой нэгэдээн соо, сэлмэг тэнгэриин хүбөөдэ малайһан үншэн һарын туяа доро, хүхын дуунай аялгата дуун соо эдэ хоёр залуугай бэе ниилэһэн, инаглаһан һүни...
Тэрэ гэһээр яһала олон жэлнүүд ходорон ошоо даа. Хайрата Сэсэгтэеэ дүрбэн бэрхэ үринэрые энэ алтан дэлхэйдэ мүндэлүүлжэ, хүнһөө дутуугүй үндылгөө. Үринэрынь булта гэрлэнхэйнүүд, өөһэдөө үри бэетэйнүүд, жаргалтай һайханаар ажаһуудаг даа.
Инагай захяа
Гурбан жэлэй үмэнэ наһан соогоо эжэлһэн Сэсэг нүхэрынь баһал хабарай һайхан сагта энэ дэлхэйһээ халижа, түрэлөө урилаа бэлэй. Һүүлшын гэрээд үгэдөө наһанайнгаа нүхэртэ, үринэрэйнгөө эсэгэдэ тэрэ:
- Түрүүшынхиеэ уулзаһан хуһанда ошожо, хаа-яа намайгаа һанажа ябаарай даа, - гэжэ Сэсэг хүгшөөдэй захиһан юм.
Буряад арад зон аялһан хүнэй хойноһоо шаналхагүй, хойтын газар хүүр дээрэ ошодоггүй гээшэ ааб даа. Тиигэжэ Даша үбгэжөөл эдирхэн залуугайнгаа уулзалгын газарта ошожо, гансахан наһанайнгаа гансахан дураяа һайханаар һанажа, дулааханаар дурсажа һуудаг һэн. Тэрэ сагһаа аяар 60 жэл үнгэрөө даа. Залуухан, нариихан шэлбэһэтэй модохон байһан аад, мүнөө болоходо, тэрэ хуһан һаглагар томо мүшэрнүүдтэй, үндэр бүдүүн болонхой.
Һүүлшын сагта Даша үбгэн һайн амаржа унтахаяа болинги, ходол һанаата боложо ябадаг болонхой. Хүбүү бэридтээ хэды һайнаар үргүүлбэшье, хайрата Сэсэгхэнээ үгылнэ.
-Хабарай һайхан үдэрнүүдые дахинаа угтаха заяагүй хаб даа. Тиимэһээ бидэ хоёрой зүрхэндэ тон үнэтэй энэ газартаа ерэжэ, бидэ хоёрой наһан соогоо гаталһан дабаануудые дахинаа ойндоо һанабаб. Бидэ хэнһээшье дутуу бэшэ һайханаар ажаһуугаабди, эшэхэ юумэн байхагүй. Миниишье наһанай намар ерэбэ ха даа... Хайратамни, уулзаха сагнай ойротобо...
Хуһаханшье мүнхэрөө
Тэрэ үдэрһөө хоёр һара үнгэрөөд, түрүүшын хюруугай унаһан хаһада Даша үбгэн мүнхэ нойроор нойрсоо һэн.
Үдэр хоногууд һэлгэлдэһээр, он жэлнүүдшье эбхэрдэг жаматай. Нүгөө жэл хабартаа ургын һалбаржа байһан һайхан үедэ шангахан бороон адхараа. Үншэрһэн хуһанай набшаһанһаа түрүүшын бороогой алтан дуһалханууд хүнэй нулимсадал адляар аалихан газарта дуһална. Хирэгүй сагаан һайхан дуранай гэршэ болоһон хуһахан үнэн нүхэдөө үгылһэн мэтэ үзэгдөө һэн. Энэ жэлэй түрүүшын аадар адхаржа, гунхаһан хуһанай шэлбэһэндэ аянга буухадаа, тэрэниие галдажа шатаагаа бэлэй.
Автор: Булат БАДМАЕВ
