​"Хүхюу буряад" конкурсдо

Зай, Нанзад

Нагасамни намда хэлэбэ:

- Зай, Нанзад, шимни угаа һажаажа бэрхэл байха ёһотойш! Мүнөө уялгата сэрэгэйнгээ алба дүүргэнхэйш, дээдэ һургуулида заочноор һуранаш, салин хүлһэ ехэтэй һайн ажалда оронхойш, бэрхэш даа. Тиигээд лэ гэр бариха, модо һуулгаха, үхибүүтэй болохош үлэбэл даа. Энэ ородой һайхан заншал бэелүүлхэ болоош. Зай, Нанзад, миниингээ үгэ дуулаад лэ, хамсыгаа шамаад лэ, хам орохо болоош даа. Бидэ түрэлхидшни баһал хамсыгаа шамаад лэ, хам оролсожо туһалхабди, айха гайхаха юумэн байхагүй. Зай, Нанзад, тиигээд лэ урагшаа!

Хүндэтэ нагасынгаа хэлээшые бэелүүлхэ саг ерэбэ ха юм даа гээд, зай, Нанзад… юун гэнэбиб даа, зай гэжэ нагасаяа найдуулһан хадаа, хамсыгаа шамаад… юун гэнэбиб даа, түрэлхидэйнгээ налайма ехэ туһаламжаар һархагар гоё гэр байратай болошобоб. Гэрэйнгээ үбэртэ элдэб модо һуулгабаб. Иигэжэ сүлөөгүй һабандажа байхадамни, дуратай басагамни хээлитэй болооб гэжэ баярлуулба. Нагасынгаа хэлээшээр, «зай, Нанзад» гээд лэ, захяаень дүүргэбэ ха юмбиб.

Шэнэ гэрээ толлонгоо түрэ найршье наяруулжархибаб. Удангүй һамгамни хүнгэржэ, нохой халхай, эхир хүбүүдтэй болошобоб. Бэрхэл гээшэ хаб! Нагасадаа «зай, Нанзад» гүүлэ гүүлэһээр, хамсыгаашье шамаха сүлөөгүй гэр бүлын унжагайшье, залхуутайшье байдалда нобшорон дарагдажа, амархашье, унтахашье забгүй болобоб. «Зай, Нанзад» хэлээшыем бэелүүлбэш, бэрхэш гэжэ нагасадаа магтуулаад, магтаалай урманда «зай, Нанзад» гэжэ өөрыгөө урмашуулаад, урагшаа гэхэеэшье мартан тухашаржал, тухашаржал… ай, сэхыень хэлэхэдэ, гэр байра, хорой хотоёо заһахаш, һуулгаһан мододоо уһалхаш, үхибүүдээ эрхэлүүлхэш, бүлэеэ алта мүнгөөр хангахаш гэхэ мэтэ…Институтшье хаягдаа, урагшаа гэлгэншье хаягдаа, үшөө басагатай бологдоо…

«Зай, Нанзад» гэжэ нагасынгаа хэлэдэгээр, «зай, Нанзад» гэжэ өөртөө хэлээд, энээхэн духаряагаа уужархихам даа. Заһаха, уһалха, тэжээхэ…

Зобоо ха юмши

Үнинэй уулзаагүй нүхэд уулзаба. Мэндээ хэлсээд, нэгэниинь һонюушархаба:

- Шимни һамга абангүй ябагша һэмнайш. Мүнөө һамга абаа гүш даа?

- Абаа һэм даа.

- Одоол амараа ха юмши.

- Юун амараа гэжэ…

Нэгэниинь таһа дүүрэн:

- Юун, юун… Мүнөө өөрөө эдеэгээ шанахаяа болёош, хубсаһаашье…

Нүгөөдэнь таһа дүүрэн:

- Юун амарха юмши. Бүри сүлөөгүй болошооб.

- Энэ шим юун гэнэш?

- Бүри сүлөөгүй болошооб гэнэ ха юмбиб. Хоёр хүндэ эдеэ бэлдэхэш, хоёр хүнэй хубсаһа угаахаш, шоройгоо…

Нэгэниинь таһа дүүрэн:

- Ээ, гэжэш даа… Амараа бэшэ, зобоо ха юмши!

Ажалгүй хүн

Урагшаа харахадам, урагшатай юумэн үгы. Гэдэргээ харахадам, гэрэлтэй юумэн баһал үгы. Баруулжаа харахадам, баярлуулхааршье юумэн үгы. Зүүлжээшье харахадам, зүйтэй, зүбтэйшье юумэн оройдоошье үгы. Дээшээ харахадам, дээдын бурхадшье холо, тооногүй. Доошоо харахадам, хамагдаагүй, угаагдаагүй шала…

Хайшаашье харахадам, хамаг юумэн намда харша шэнги.

Ажалай үгы хада, амаржал хэбтэхэһээ бэшэ ажал үгыл даа. Ажалгүй байхада иимэ һанаа амар, гоё бэшэ аал даа гээд, ехээр һанаа алдажархибаб!

Шалтагаан

- Һамгандаа урбахам гэжэ урбадаггүй юм даа, урбалгаш гэнтэ мэдээгүйдэш ерэшэдэг юм.

- Мэдээгүйдөө урбадаг хүн гүш?

- Эндэш элдэб шалтагаан туһалдаг юм даа.

- Ямар тиимэ туһаша шалтагаан байдаг юм?

- Байха даа, яһала олон лэ байха.

- Хэлээд үгыш. Бишни ажал дээрээ нэгэ эхэнэрые һайхашаадаг болошооб.

- Нээрээ гү? Тиигээд һамгандаа урбахаяа һанаа гүш?

- Юун урбаха гэжэ, һамганда мэдүүлэнгүй ааб даа. Һамганай мэдээгүй хада, энэш урбалга бэшэ ха юм.

- Болил даа, урбалгал болоно ха юм. Шалтагаанай хэрэгтэй болоо һаа, хэлээд үгэһүү.

- Хэлэ, хэлэ.

- Эгээл түрүүшын һуурида корпоратив гэе, энэш ехэ һайн шалтагаан, энэл шалтагааниие алдаха хэрэггүй. Хоёрдохинь, тэрэнээ хараха бүхэндөө һаймһардаг, һүүлээ шарбаһан нохойдол болохо хэрэгтэй. Гурбадахинь…

- Хүрээл даа. Бидэш шалтагаангүйгөөр һайнууд болонхойгшобди.

Гуя түрэлхид

- Гуя базанар гэдэгые хүн бүхэн мэдэхэ бэзэ.

- Мэдэхэ, мэдэхэ, хоёр эрэшүүл, нэгэ эхэнэр!

- Зүб. Би гайхажа, тулгардажа ябанаб. Хэрбэеэ хоёр эхэнэр нэгэ эрэ болобол, хоёр эхэнэрыень юун гээд хэлэхэ болоноб даа?

- Мэдэхэгүй. Шил гайхаа хадаа, хэлэхэеэ һанаа хүн бэшэ гүш.

- Урданай зоной хэлсэдэг үгэ байһан лэ байха. Тиигээд лэ бишни таараха үгэ һанажа ядаһанһаа шамһаа һуранаб даа.

- Ядалдаашье һаа, үгэ олоол хадаа намһаа һурасагаагаа бэзэш. Нюуса бэшэ юм һаань, хэлээд үгыш.

- «Гуя бэреэд» гээ һаа, таараха бэшэ аал гэжэ һананаб.

- Оо, одоо болохол, таарахал.

- Шамда зохигшоогдоошье һаань, зон тиигэжэ хэлэдэг болохо гээшэ гү?

- Хэлэдэг болохо, болохо. Үшөө бишни һанажархибаб, эдэш бултадаа «гуя түрэлхид» болоно ха юм.

Ухаан

- Ши, үүри, юундэ буряадууд ухаатайб гэжэ харюусажа шадаха гүш?

- Ухаатайл хадаа ухаатай юм бэшэ гү. Шим дала гараад, юунэйнгээ ухаа дурдабаш, зүнтэгэй һуури табихаяа һанаа гүш?

- Юун зүнтэгэй гэнэш, энээн тухай бодомжолдог болооб. Тиигээд шамда нэгэ бага ухаа зааха гэжэ бодоо һэм.

- Зай, заагыш даа, хэр ухаатайеш хараял даа.

- Юундэб гэхэдэ, буряадууд хүхэ мүнхэ тэнгэридээ, бурхан сахюусандаа, дайда дэлхэйдээ шүтэнэ ха юм. Ёһотоор шүтэхын тула ухаагаа гүйлгэхэ хэрэгтэй ха юм.

- Энээн дээрэһээ ухаатай болоо гээ гүш?

- Энээнһээшье гэе, үшөө табан хушуун мал үсхэнэ ха юм. Тэдэнээ һайнаар харууһалха хэрэгтэй бшуу. Эндэшье ухаагаа гүйлгөөгүйдэ аргагүй ха юм.

- Зай, зүбэрхүүшье юм гү…

- Урдандаа олон үхибүүтэй болодог байгаа ха юм. Тэдэнээ хүл дээрэнь гаргахын тула баһал ухаагаа хүдэлгэхэ шухала байгаа бшуу.

- Үшөө юунһээб?

- Үшөө гэбэл, полигами гэжэ мэдэхэ гүш? Энээнһээ үндэһэлэн, эрэшүүл һэбхирхэ дуратай байһан дээрэһээ, һамгандаа мэдэгдэхэгүйн тула баһал хурса ухаан хэрэгтэйл даа.

- Зай, бүришье болёобди даа. Үшөө юун гэжэ шалихаш үлөөб?

- Шалилтагүй тоолохо болоо һаа, ехэ олон үйлэ ушарнууд байхал даа. Мүнөө энэ хэшээлни дүүрэг даа. Ши дан хилбар ухаатай хадаа, энэ мүнөө хэлээшыем тархихан соогоо болбосоруулаарай…

- Хаял даа, шинии хэшээл намда хэрэггүй. Би шамда энээн тухай нёдондо хөөрөө бэлэйб. Үшөө мартаагүй ябана ха юмши.

Харахадаш

Ехэ магазин ороод харахадаш, нюдэдшни эреэлжэлэн гүйлдэшэхэ, абахаар эд бараанай, элдэб юумэнэй олон, элбэг гээшэнь, нюдэдэйш шалашахаар. Хорхойтон һайшаагаад, сэнгыень харахадаш, нюдэдшни нёлмоһотон бэлтылдэшэхэ, үнэтэй гээшэнь, нюдэдэйш тэһэршэхээр. Байһан мүнгэеэ гаргаад харахадаш, нюдэдшни һүлэртэжэ, манан соо байһандал, юушье хараха дурагүй болошонош, нюдэдшни хордоһондол болоно…

Нюдэдни муудаа гээшэ гү?

Нюдэнэй врачта ошохо болоо ха.

Шабганса

- Ши намайгаа гэртээ «шабгансам» гэхэһээ улам, хүн бүхэндэ шабгансамни иибэ тиибэ гэжэ байжа хөөрэдэг байбалши.

- Үгы болииш, юун гэнэ гээшэбши, юун тиигэхэ хүмби.

- Юун болииш гэжэ, дуулан гэһээм, ажал дээрэмни намайе «шабганса» гэжэ ара нэрэтэй болгожорхинхой байбал.

- Одоол би тиигэжэ хэндэшье хэлэдэггүйлби.

- Бү бэеэ үмөөрэ. Хүршэмнайшье намайе һая уулзахадаа, «шабганса» гэбэ ха юм. Ши намайе «шабганса» гэжэ ара нэрэтэй болгоо хадаа, өөрөө хэн гээшэбши.

- Хэн, хэн, шинии үбгэн Шагжа.

- Хари, хари, Шагжа. Ши шагшагадал шашаг шабжага хадаа «шагшага Шагжа» боло саашаа. Би хүн бүхэндэ хэлэдэг болохоб. Шагшага Шагжа, гоё бэшэ гү? Шагшага Шабганса хоёр гүүлэдэг болохобди.

Ухаатай һамган

Ухаатай һамгатай байхада гоё даа! Үшөө үргэ хэлэтэй, убайгүй һаа, бүришье гоё! Үшөө огсом шанга золиг зантай һаа, бүриһөө бүри гоёл!

Иигэхэ тиигэхэ байгаа, иимэ тиимэ юумэн хэрэгтэй, иишээ тиишээ ошохо байгаа гэхэ мэтээр миин лэ юрэ таамаглан дуугархадаш, тэрэш ябууд ойлгожорхёод, хонходохо тээшэнь хонходоод, ошохо тээшэнь гүйгөөд харайгаад, хэлсэхэ тээшэнь хэлсээд, түлэхэ тээшэнь түлөөд, абаха тээшэнь абаад лэ, бүтэхэ тээшэнь бүтээжэрхихэ бшуу.

Би энээндэнь ехэтэ олзуурхажа, диван дээрээ газетэ шагаажа, кресло сооһоо телик хаража, гэдэһэндээ нёлбожо, гэдэгэр хүн хэбэртэй хэбтэхэеэ һанадаг, һанадагшье бэшэ даа, хэбтэдэг болошооб.

«Союзпечать» киоскдо газетэдэ ошохоёо хойшогүй залхууржа хэбтэнэб. Тиигээд холуур тойруулан газетэ юу хээн гэжэ таамагаар үгэлжэ эхилбэб.

Үнөөхим ябууд ойлгоод:

- Өөрөө ошыш саашаа! Диван дээрэ тэнзылгэжэ хэбтэхэһээ бэшэ юумэнш үгы ха юм, юушье бүтээхэ бэшэ аад…

Энээнэйм ухаан тэхэрихэеэ һанаа гээшэ гү гэжэ гайхаһаар, аниргүйхэн бодожо, газетэ абахаяа һалирбаб даа.