​Нюдэ муутайшуулда нарата оршолон бусаагша

"Нюдэнэй гэрэл хурса болог лэ!» гэһэн уряа нюдэнэй эмшэн Дарима Владимировна Сосорова үдэр бүхэндэ бэелүүлжэ байдаг. Эрхыдээ эмтэй, долёобортоо домтой иимэ мэргэжэлтэн Буряад Уласай эмнэлгын газарай нюдэнэй үбшэнүүдые аргалдаг таһагые хүтэлбэрилдэг юм. Иишээ илангаяа наһажаал хүнүүд ото харгылжа байдаг. Бүхы наһаараа хүдөөдэ байһан аад, нюдэнэйнгөө муудахада, нютагайнгаа эмшэндэ хандаһанайнгаа удаа Улаан-Үдэ ошогты гүүлээд, Дарима Владимировнагай даадаг таһагта орохо саг болодог.

- Хараа муутай болоходоо, хүнэй сэдьхэл нилээд хүмэринэ. Хажуугаарнь ород хэлэндэ тал-мул байхадаа, наһаараа буряадаар хөөрэлдэжэ байһан хүн бүришье ехээр гажарна ха юм. Теэд манай таһагта ерэхэдэнь, мэргэжэлтэднай буряадаараал хөөрэлдэжэ байдаг. Тиихэдэмнай наһатай хүн дотороо ехэл баясадаг юм. Һанааниинь амардаг, - гэжэ һүүлэй табан жэлэй туршада нюдэнэй микрохирургиин таһагые даажа ябаһан Дарима Владимировна Сосорова хөөрэнэ.

Д. В. Сосоровагай ажалайнь намтар иимэ.1974 оной декабриин 20-до ерээдүйдэ эмшэн болохо басаган Захаамин аймагай Дүтэлүүр нютагта түрэһэн юм.

- Намайе эмшэн боло гэжэ гэртэхимни залаһан байна. Илангаяа эжымни тиигэжэ хэлэдэг һэн. Минии эжы анхандаа эмшэн болохо һанаатай байһан аад, эсэгэнь хүндөөр үбшэлжэ, һанаһандаа хүрэхэ заяагүй байшоо, - гэжэ мэргэжэлээ яагаад шэлэһэн тухайгаа Дарима Сосорова хөөрэхэ зуураа, иигэжэ үргэлжэлүүлнэ. - Би Шэтын анагааха ухаанай (медицинын) академидэ һурааб. Эмшэнэй һургуули дүүргээд, Улаан-Үдэ хото ерэхэдэмни, Буряад Уласай эмнэлгын газарай нюдэ аргалдаг таһагта ажаллахыемни эльгээгээ. Тэрэ үедэ тус һалбариие даажа байһан минии нютагай хүн Вячеслав Борисович Цыбиковэй мэргэн хүтэлбэри доро хүдэлжэ эхилээ һэм. Жэлэй туршада интернатура гарааб. Тэрэнээ дүүргээд, Красноярск хотын анагааха ухаанай академиин дэргэдэхи ординатурада хоёр жэлэй туршада мэргэжэлээ дээшэлүүлээб. Тэндэ һуража байхадамни, эндэхи профессор аспирантурада орохыемни дурадхаа. Тиихэдэнь үшөө гурбан жэлэй туршада тэндэ һурааб. Бүхы дээрээ 12 жэл һураһан болоноб.

Нюдэнэй үбшэнүүд сагай ошохо бүри олон болоно. Нюдэнэй хараада оршон тойронхи байгаали ехэ нүлөө үзүүлнэ. Хүн гээшэ өөрыгөө хэр абажа ябанаб, тэрээнһээнь олон юумэн дулдыдадаг байна. Энээн тухай дээдэ гарай нюдэнэй эмшэн иимэ зүбшэл үгэнэ:

- Нюдэнэй хараагай һайн байхын тула олон юумэн шухала. Нэн түрүүн хүнэй һанаан сэдьхэл амгалан байха ёһотой. Сэдьхэлэй байдалай муу байхада, бэеын тон жэжэхэн бүридэмэлнүүд (клеткэнүүд) хосоржо эхилнэ. Тиихэдэ хүн гээшэ үдэр бүриингөө эдеэ хоолдо анхаралаа хандуулха ёһотой. Хэрэгтэ хэрэггүй бэлэн хоол зооглохые тэбшээд, мяхаяа хэршэжэ, шүлөө шанажа уугаад, сагаан эдеэнһээ амсаад ябабал, һайн. Үнгэрэгшэ зуунай ерээд онуудта Аха аймагта бүридхэгдэһэн баримтанууд дээрэ үндэһэлэн, энэ хэлэгшэ үгэнүүдээ баталха аргатайб, - гэжэ нюдэнэй эмшэн хөөрэнэ: - Ушар юуб гэхэдэ, эгээл тэрэ сагта Аха аймагта ажаһуудаг байһан таба мянган шахуу хүнүүдэй нэгэнэйньшье нюдэн катаракта болодоггүй һэн. Харин мүнөө тэндэмнай иимэ үбшэнтэй зон олон болоо. Энэнь элдэб эсын эдеэ хоол наймаалдаг дэлгүүрнүүдэй тэндэ олон болоһон ушартай холбоотой. Түнхэнэй, Эрхүүгэй зон гам хайрагүйгөөр Аха нютаг руу харгылжа захалаа. Алта бэдэржэ, газараа һэндээхэдэнь, уудаг уһанай шанар хубилна. Хүн гээшэ уһагүйгөөр байжа шадахагүй ха юм даа. Сагнайшье тад ондоо болоо.

Гэхэ зуура анагааха ухаан хүгжэжэл байна. Урдань аргалагдадаггүй байһан нюдэнэй үбшэнүүд мүнөө эмшэлэгдэдэг болоо. Нюдэ аргалдаг зоной ажалдаа хэрэглэдэг оньһон түхеэрэлгэнүүд сагай ошохо бүри нарижуулан һайжаруулагдана, үрэ дүнгүүдынь улам дээшээ болоно. Тэдэниие бүримүһэн ашаглахын тула Дарима Владимировна саг үргэлжэ уласхоорондын хэмжээндэ һуралсал гаража байдаг. Энэ эмшэн анагааха ухаанай эрдэмэй дид-доктор гэһэн нэрэ зэргэтэй юм.

«Нюдэндөө галтай, шарайдаа гэрэлтэй, элүүр энхэ ябаг лэ бүхы зон», - гэжэ эмшэн Дарима Владимировна Сосорова хүсэжэ байдаг. Тэрэнэй үдэр бүриин хүнгэн бэшэ ажалай уг зорилго энэл даа.