​Эрдэмэй орьёл үндэртэ

Буряад үнэн» сониндо хүдэлхэ үедөө эрдэм һургуулияа дээшэлүүлжэ, ондоо мэргэжэл шудалжа, намын хороондо, эрдэмэй хүреэлэндэ гү, али арадай ажахын элдэб һалбаринуудта ажаллаһан хүнүүд олон юм ааб даа. Буряадай элитэ ехэ уран зохёолшо Хоца Намсараев иигэжэ хэлэһэн юм гэдэг: “Бурят-Монголой үнэн” хоёр нүхэтэй – “Нэгэ нүхөөрнь – уран зохёолшод, нүгөө нүхөөрнь эрдэмтэд гарадаг”. Үнэхөөрөөшье, “Үнэндэ” ажаллаагүй уран зохёолшод, шүлэгшэд үгы шахуу аабза”. Даша Дашипылович Лубсанов, Цырен-даша Бадмаевич Будаев, Гармажаб Лудупович Санжиев, Бата Бадмаевич Батуев, Дамнин Далжаевич Ошоров, Лубсан Доржиевич Шагдаров, Шираб-Нимбу Ринчинович Цыденжапов, Ардан Лопсонович Ангархаев, Эрдэм Данзанович Дагбаев эндэһээ ургажа гараад, эрдэмэй докторнууд болонхой.

Описание: Даша Лубсанов

Даша Лубсанов (1922-1993) 1922 оной уһан хара Нохой жэлдэ Бурят-Монголой АССР-эй Сэлэнгын аймагай Харгана нютагта түрэһэн байгаа. Бага наһандаа эсэгэһээ гээгдэжэ, эжынгээ үбшэн үлбэр байһан дээрэһээ Загастайн дунда һургуулида һуралсалаа орхижо, 15-тайдаа “Бурят-Монголой үнэн” газетын редакцида корректорээр хүдэлжэ эхилээ һэн. Литературна хүдэлмэрилэгшөөр, таһагые даагшаар, редакторай орлогшоор ажаллаба. Дайнай эхиндэ сэрэгэй албанда татагдаа. 1947 оной ноябрьһаа 1950 оной намар болотор газетын редактораар хүдэлөө бэлэй.
1950 ондо Д.Лубсанов ВКП(б)-гэй ЦК-гай дэргэдэхи Дээдэ партийна һургуулида, удаань ниитын эрдэмэй академидэ һурахаяа оробо. 1957 оной һүүл багта философиин эрдэмэй кандидат Д.Д.Лубсанов Бурят-Монголой соёлой эрдэм-шэнжэлэлгын институдай директорээр томилогдоо һэн. 1966 ондо БКНИИ СССР-эй Эрдэмэй академиин Сибириин таһагай Буряадай филиал болгогдобо. Даша Дашипылович 18 жэл соо Буряадай Ниитын эрдэмэй институдые хүтэлбэрилһэн юм. 1961-1963 онуудта үзэл сурталай талаар партиин Буряадай обкомой секретаряар хүдэлһэн байгаа. 1975 ондо докторой диссертаци хамгаалжа, эрдэмэй докторой нэрэ зэргэдэ хүртөө бэлэй.
1980 онһоо Д.Д.Лубсанов ВСТИ-гэй профессор, философиин кафедрые даагша болоо һэн. Тэрэнэй эрдэм ухаа эмхидхэлгын, багшалалгын ажал ябуулга, журналистын ба ниитын хүдэлмэри үндэрөөр сэгнэгдэнхэй. Тэрээндэ “Россиин Федерациин эрдэмэй габьяата ажал ябуулагша», «Буряадай АССР-эй эрдэмэй габьяата ажал ябуулагша» гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэнүүд олгогдонхой.

Описание: Цырендаша Будаев

Цырендаша Будаев (1923-2012) Уһан харагшан Гахай жэлдэ Сэлэнгын аймагай Ноёхон нютагта түрэһэн юм. 1941 ондо багшанарай институдай бурфагай 1-дэхи курс дүүргэһэнэй һүүлээр ород хэлэ болон литературын факультедэй 2-дохи курсда оруулагдаба. 1942 оной февралиин эхиндэ 2-дохи курсын оюутан Цырендаша Будаев фронт мордобо. Кемеровскэ ябаган сэрэгэй училищиин 6 һарын курса дүүргэһэнэй һүүлээр тэрэ Калининска болон II Прибалтийска фронтнуудта дайлалдаа һэн. Ябаган сэрэгэй взвод, рото ударидаһан байгаа. Великие Луки, Невель хотонуудые, Калининска ба Псковско областьнуудай олон һуурин тосхонуудые сүлөөлэлгэдэ хабаадалсаба. Ахалагша лейтенант Ц.Б.Будаев эрэлхэг зориг, шэн габьяа харуулһанайнгаа түлөө Улаан Одоной орденоор шагнагдаба.
1945 ондо Цырендаша Бадмаевич ВКП(б)-гэй ЦК-гай дэргэдэхи Дээдэ партийна һургуулида эльгээгдэбэ. Москвада тэрэ 1948 ондо ВПШ-гай журналистска таһаг, Москвагай В.И.Ленинэй нэрэмжэтэ багшанарай институдай ород хэлэ болон литературын факультет нэгэн доро дүүргээ һэн. 1959 онһоо Ц.Б.Будаев 30 гаран жэл соо Буряадай Ниитын эрдэмэй институдта хэлэ бэшэгэй таһагта эсэшэ сусашагүйгөөр хүдэлбэ. 1962 ондо Ленинградай гүрэнэй университедэй Зүүн зүгэй факультедтэ кандидадай, 1986 ондо докторой диссертаци амжалтатайгаар хамгаалһан байгаа.
1991 онһоо Ц.Б.Будаев БГУ-гай ФНО-гой доцентээр, удаань профессорээр хүдэлөө. 1993-1996 онуудта ВСГАКИ-да багшалһан байгаа. Профессор Ц.Б.Будаев эгээл үрэ ехэтэйгээр хүдэлдэг эрдэмтэ гэжэ тоологдодог. Ц.Б.Будаевай ажал ябуулгын нүгөө шухала талань юун бэ гэхэдэ, оршуулгын эдэбхитэй хүдэлмэри болоно.

Описание: Гармажаб Санжиев

Сэлэнгын аймагһаа гарбалтай Гармажаб Санжиевай (1924-2015) Буряадай багшанарай институдта һуража байхадань, 1942 ондо сэрэгтэ татаһан
юм. Ойро зуура бэлэдхэл гараһан сэрэгшын дайшалхы зам Белоруссиин ССР-эй, Польшын газар дээгүүр үнгэрбэ. Эрэлхэг сэрэгшэ Краков шадархи аргаламжын газарта Илалтын үдэрые угтаа һэн.
1946 оной эхиндэ Гармажаб Лудупович “Буряад-Монголой үнэн” газетын партийна таһагай литературна хүдэлмэрилэгшөөр ажаллажа байтараа, харюусалгата секретарь болоо бэлэй. Тэрэ багшанарай институдай түүхын факультедые улаан дипломоор дүүргэжэ, Эрхүүгэй партийна һургуулида оробо. Эндэ 26-тай боложо ябаһан Гармажаб Лудупович Санжиев Татьяна Николаевна Сушковатай танилсажа, гэр бүлэ болоо һэн.
Гармажаб Лудупович Санжиев Москвагай гүрэнэй университедтэ диссертацияа амжалтатайгаар хамгаалжа, эрдэмэй кандидат, доктор болонхой. Тэрэ эрдэмэй 300 гаран хүдэлмэри бэшэнхэй. Профессор Г.Л.Санжиев ИМБТ-дэ хүдэлөө, Буряадай гүрэнэй университедтэ багшалаа. Сэрэгшын Алдар Солын, Эсэгэ Ороноо Хамгаалгын дайнай хоёр орден, “Хүндэлэлэй Тэмдэгэй”, Хани барисаанай орденууд, олон тоото медальнууд үбсүүндэнь яларна. Тэрэ “Буряад Республикын эрдэмэй габьяата ажал ябуулагша”, “Россиин Федерациин эрдэмэй габьяата ажал ябуулагша» гэһэн үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ хүртэнхэй.

Описание: Бата Бадмаевич Батуев

Сэлэнгын аймагай Түхэм нютагта тоонтотой Бата Бадмаевич Батуев (1925-2004) 18-тайдаа Загастайн дунда һургуули шалгарһанай тэмдэгтэйгээр дүүргээд, уданшьегүй Улаан Армиин албанда татагдаа һэн. Забайкалиин ябаган сэрэгэй училищи түгэсхөөд, фронт эльгээгдэбэ. Младша лейтенант
Батуев взводой командир ябаа, Яссо-Кишинёвско тулалдаанда хабаадаа, Румыни болон Болгариие сүлөөлэлсөө. 1945 ондо дайнһаа бусажа ерэхэдээ, “Бурят-Монголой үнэн” газетэдэ литературна хүдэлмэрилэгшөөр ажаллаба. Жэл үнгэрхэдэ, багшанарай институдта ороо һэн. Институдаа дүүргээд, Новоселенгинскын дунда һургуулида түүхээр багшалһан, директорээр хүдэлһэн, Сэлэнгын аймагай арадай гэгээрэлэй таһагые даагшаар
ажаллаһан байгаа. Удаань Москвагай областной багшанарай институдта аспирантурада һуража, кандидадай диссертаци хамгаалаа һэн.
1957 онһоо 1961 он болотор Бата Бадмаевич КПСС-эй обкомдо лекторээр, эрдэмэй, соёлой ба һургуулиин таһагые даагшаар хүдэлбэ. 1961 онһоо 2004 он болотор Зүүн Сибириин соёлой институдта, мүнөө ВСГАКИ, хүдэлһэн байгаа. 1972 ондо тэрэ Ленинградай гүрэнэй университедтэ докторой диссертаци хамгаалаа бэлэй. Профессор Батуев 150 гаран эрдэмэй хүдэлмэри бэшэнхэй. Бата Бадмаевич 30 гаран жэл соо соёлой академиин түүхын кафедрые даагшаар ажаллаһан байгаа. Эсэгэ Ороноо Хамгаалгын дайнай II шатын, мүн Хани барисаанай орденуудаар шагнагданхай. Бата Бадмаевич – “Буряадай АССР-эй, Россиин эрдэмэй габьяата ажал ябуулагша”.

Описание: Дамдин Данжаевич Ошоров

Дамнин Данжаевич Ошоров 1926 оной гал улаан Бар жэлдэ Түнхэнэй аймагай Жэмһэгэй сомоной Түдхэл нютагта түрэһэн намтартай. Дамнин Ошоров нютагайнгаа дунда һургуули дүүргээд, Буряадай багшанарай институдай буряад хэлэ ба литературын факультет түгэсхэһэн байгаа.
Педагогикын эрдэмэй доктор, профессор Дамнин Данжаевич Ошоров Буряадай Гэгээрэлэй министерствэдэ, Багшанарай мэргэжэл дээшэлүүлхэ институдта, Буряадай багшанарай институдта хүдэлһэн юм. Эрдэмэй 100 гаран хүдэлмэри, 10-аад монографи, һуралсалай 40 туһаламжа бэшэһэн, хүүгэдэй 4 ном зохёоһон алдартай. Ниитын-политическэ материалнуудые оршуулдаг байһан. СССР-эй болон Россиин Федерациин арадай гэгээрэлэй отличник байһан юм.

Описание: Лубсан Доржиевич Шагдаров

Лубсан Доржиевич Шагдаров 1930 оной түмэр сагаан Морин жэлэй октябриин 29-дэ Шэтэ можын Агын тойрогой Шандали нютагта түрэһэн юм. Шандалиин эхин, Табтаанайн долоон жэлэй, Агын дунда һургуулинуудта һураба. Буряадай багшанарай институдай түүхын-хэлэ бэшэгэй факультет шалгарһанай тэмдэгтэйгээр дүүргэһэн. 26-тайдаа Лубсан Шагдаров Ленинградай гүрэнэй университедэй Зүүн зүгэй факультедтэ кандидадай диссертаци амжалтатайгаар хамгаалаа һэн. 1956 онһоо 1958 он болотор тэрэ “Бурят-Монголой үнэн” газетэдэ оршуулагшаар хүдэлһэн байгаа.
Удаань Буряадай комплексно эрдэм-шэнжэлэлгын институдта ажаллахаяа ороод, 50 гаран жэл соо хүдэлһэн байна. Хэдэн томо ехэ толи зохёон гаргуулаа. Л.Д.Шагдаров Н.А.Очиров хоёрой “Ород-буряад толи”, К.М.Черемисов Л.Д.Шагдаров хоёрой “Буряад-ород толи” хэблэгдэжэ гаранхай.
Хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор, профессор, РАН-ай СО-гой ИМБТ-гэй түрүү эрдэмтэ хүдэлмэрилэгшэ, “Буряад Республикын эрдэмэй габьяата ажал ябуулагша”, республикын Гүрэнэй шангай лауреат Лубсан Доржиевич Шагдаров оюун бэлигтэй эрдэмтэдэй дунда Алтан Гадаһандал адли хурса одон мэтээр яларна бшуу.

Описание: Шираб-Нимбу Ринчинович Цыденжапов

Шираб-Нимбу Ринчинович Цыденжапов 1943 оной уһан харагшан Хонин жэлдэ Буряадай АССР-эй Яруунын аймагай Нарһата тосхондо түрэһэн байгаа. 1961 ондо дунда һургуули дүүргээ һэн. Бага наһанһаа уран зохёолдо дуратай, шүлэг бэшэхэ һэдэбтэй Шираб-Нимбу Цыденжапов «Буряад үнэн” сониндо хүдэлһэн юм.
Буряадай багшанарай институдай буряад хэлэ ба литературын факультет дүүргээд, 1967 ондо СССР-эй Эрдэмэй академиин Сибириин таһагай Буряадай филиалай аспирантурада һураба. Хэлэ бэшэгэй эрдэмэй кандидат, доктор нэрэ зэргэтэй.
1980 онһоо Россиин Федерациин һуралсалай үндэһэтэнэй асуудалнуудай институдай Буряадай филиалай эрдэмтэ хүдэлмэрилэгшөөр ажаллаба.
Тиихэдэ Буряадай багшанарай институдта, Буряадай Эрдэмэй түбэй ИМБТ-дэ хүдэлһэн байгаа. Профессор Ш-Н.Р.Цыденжапов һургуулинуудай
һурагшадта һуралсалай программануудые зохёодог, учебнигүүдые бэшэдэг, монгол хэлэ шудалха шухала асуудалнуудые шэнжэлдэг.
Шираб-Нимбу Ринчинович Цыденжапов – поэт, прозаик, драматург. «Сагаан Сэсэн», «Инаг дуранай харгы» болон бусад зүжэгүүдынь Буряадай, Яхадай, Монголой театрнуудай тайзан дээрэ табигдаһан байна. 10 гаран номой автор. СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн.

Описание: Ардан Лопсонович Ангархаев

Ардан Лопсонович Ангархаев 1946 оной эхиндэ Түнхэнэй аймагай Тооро нютагта түрэһэн байгаа. 1970 ондо Буряадай багшанарай институдай физико-математикын факультет дүүргэбэ. Тоорын дунда һургуулида физикын багшаар, «Саяан» газетын редакциин таһагые даагшаар, Буряадай
номой хэблэлэй редактораар хүдэлөө.
1986 онһоо 1990 он болотор тэрэ уран зохёол бэшэхэ ажалаа ябуулһан юм. СССР-эй арадай депутадаар һунгагдаа һэн. 1990 онһоо Түнхэнэй национальна паркын директорээр, удаань директорэй нэгэдэхи орлогшоор хүдэлбэ. 1996-2010 онуудта А.Л.Ангархаев – “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшан” гэжэ гүрэнэй нэгэдэмэл предприятиин генеральна директор – ахамад редактор, СССР-эй ба Россиин Федерациин Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, СССР-эй Журналистнуудай холбооной гэшүүн. Буряад Республикын арадай уран зохёолшо. Хэлэ бэшэгэй эрдэмэй кандидат, Буряадай гүрэнэй университедэй доцент, эрдэмэй ба искусствын Петровско академиин гэшүүн-корреспондент. Түүхын эрдэмэй доктор, Россиин Федерациин соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ. Буряад Республикын Түнхэнэй аймагай хүндэтэ эрхэтэн. Уласхоорондын хэдэн шагналнуудта хүртэнхэй. Ардан Лопсонович Ангархаев Хани барисаанай орденоор шагнагданхай, “Россиин эрхим түрүү хүнүүд” гэһэн Россиин Федерациин ниитын дээдэ шагналда хүртэнхэй.

Описание: Эрдэм Данзанович Дагбаев

Эрдэм Данзанович Дагбаев 1961 ондо алба хаагшадай бүлэдэ түрэһэн юм. Эрдэм Дагбаев Буряадай багшанарай институт дүүргэжэ, “Ород хэлэ
ба литература” зааха багша болоһон. Совет Армида алба хээ. Хүдөөгэй һургуулида багшалаа. Россиин Хүтэлбэрилгын академиин аспирантура дүүргээ. Аймагай “Шэнэ Үдэ” газетын редакторай орлогшоор, “Правда Бурятии” гэжэ республиканска газетын редакторай орлогшоор, республикын
Министрнүүдэй Соведэй таһагые даагшаар, “Бурятия” гэжэ республиканска газетын ахамад редактораар хүдэлөө.
Социологиин эрдэмэй доктор, профессор Эрдэм Данзанович Дагбаев Буряадай гүрэнэй университедэй политологиин ба социологиин кафедрада хүдэлнэ. “Буряад Республикын эрдэмэй габьяата ажал ябуулагша” гэһэн нэрэ зэргэдэ
хүртэнхэй.
2011 оной май һарада Э.Д.Дагбаев “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшан” гэжэ гүрэнэй нэгэдэмэл предприятиин генеральна директорээр, “Буряад үнэн” болон “Бурятия” газетэнүүдэй ахамад редактораар томилогдоод, жэлһээ үлүү саг соо хүдэлһэн юм.