​Буряад хэлээрээ эрхимүүд

Һурагшадай дунда Бүгэдэ Ород гүрэнэй олимпиадын уласай шата январь-февраль һарануудта Буряадта заншалта ёhоороо үнгэргэгдэдэг юм. Энэ удаа ахалагша классай үхибүүдэй дунда урилдаан 25 гаран предмедүүдээр болохонь гээшэ.

Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаман тус хэмжээ ябуулга эмхидхэжэ, урилдаанай түрүүшын шата һургуули бүхэндэ үнгэрөө. Удаадахи шатадань, аймаг бүхэндэ үнгэргэгдэһэн урилдаанда, эгээл бэрхэ гэжэ тодорһон хүбүүд, басагад мүнөө үедэ Улаан-Үдэ ерээд, эрдэм мэдэсэеэ харуулжа байна.

Yбэлэй амаралтын һүүлээр буряад хэлээр урилдаан боложо, һурагшадай олимпиадын гурбадахи шата эхилбэ. Энэ хэмжээ ябуулгада сугларһан үхибүүдые, тэдэнэй багшанарые Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай сайдай уялгануудые дүүргэгшэ Баир Жалсанов амаршалба.

- Һайн ухаан бодолтой, ехэ эрдэм мэдэсэтэй һурагшад жэл бүри манай һуралсалай гуламтануудай богоһо алхан орожо, арад зондоо хэрэгтэй, бэрхэ хүнүүд боложо гарана. Тиимэһээ эрхим һурагшад гэжэ аймагуудтаа тодорһон таанадта эндэ бүри hайн дүн харуулхыетнай үреэнэб. Танай эрдэм мэдэсээр ганса түрэлхид бэшэ, мүн бүхы Буряад Уласаймнай, гүрэнэймнай ажаһуугшад омогорхохол байха, - гэжэ Баир Жалсанов хэлэбэ.

Буряад хэлээр урилдаанда хабаадагшад яһала хүндэ дабаа гаталха еhотой байгаа. Ушарынь гэхэдэ, дунда һургуулиин заншалта программаһаа гадна ёһо заншалай, аман зохёолой, түүхын болон соёлой талаар олон асуудалнууд байгаа. Мүн тиихэдэ буряад хэлээр хүндэшэг тест үгтөө. Шүүгшэдэй мэдүүлһээр, олимпиадын даабаринууд жэл бүри һэлгэгдэжэ байдаг. Тиимэһээ эндэ эрхимлэхэнь хүнгэн бэшэ.

Буряад хэлэн зарим аймагуудта «Түрэлхи хэлэн» гэhэн программаар заагдана. Харин «Буряад хэлэн - гүрэнэй хэлэн» гэhэн программаар түрэлхи хэлэеэ үзэжэ байһан һургуулинуудай тоо жэл бүри олошорно.

Түрүүшын бүлэгтэ 8-дахи болон 9-дэхи классуудай тус тустаа 12 хүн хабаадаһан байна. Түнхэн, Кабанск, Мухар-Шэбэр, Захаамин, Сэлэнгэ, Хурамхаан, Ивалга, Хори, Загарай, Ярууна аймагуудай болон Улаан-Үдэ хотын һургуулинуудай шабинар эндэ мүрысөө.

Эндэ 8-дахи классай һурагшадай дунда Буряад Уласай Үндэһэнэй 1 дүгээр лицей-һургуулиин шаби Гомбожаб Нагулаев болон Хори аймагай Ааланай һургуулиин Алтана Раднаева гэгшэд гурбадахи һууринуудые эзэлээ. Хоёрдохи һуурида Дээдэ-Хэжэнгын һургуулиин Сэлмэг Ачитуева гараа. Яруунын аймагай Эгэтын-Адагай һургуулиин Дулмажап Дамбиева эрхимлэжэ шадаа.

9-дэхи классай шабинарай дунда Хэжэнгын һургуулиин Сарюна Дашиева гурбадахи һууриин дипломоор шагнагдаа. Yндэһэтэнэй 1 дүгээр лицей-һургуулиин шаби Алтана Доржиева хоёрдохи һуури эзэлһэн байна. Захаамин аймагай Ехэ-Сахирай һургуулиин Аюша Гармаев түрүүлээ.

Хоёрдохи «Буряад хэлэн - гүрэнэй хэлэн» бүлэгтэ 41 һурагшад мүрысөө. Хурамхаан, Сэлэнгэ, Загарай, Хори, Аха, Бабанта, Ярууна, Хяагта, Хэжэнгэ, Захаамин, Мухар-Шэбэр, Баргажан, Ивалга, Зэдэ, Бэшүүр болон Түнхэн аймагуудай ба Улаан-Үдэ хотын түлөөлэгшэд хабаадаһан байна.

8-дахи классай үхибүүдэй дунда Улаан-Үдэ хотын 35 дугаар һургуулиин Максарма Дамдинова эгээл олон балл абажа, нэгэдэхи hуури эзэлбэ. Улаан-Үдэ хотын 9-дэхи һургуулиин Сыжень Даолима болон Баргажанай һургуулиин Баирма Гармаева гэгшэд шангай удаадахи һууринуудта гараһан байна.

Хурамхаанай 2-дохи һургуулиин Марина Эрдыниева 9-дэхи классай һурагшадай дунда түрүүлбэ. Улаан-Үдэ хотын 61 дүгээр лицей-һургуулиин шаби Алтана Цыбикова болон Хэжэнгын һургуулиин Сэсэг Жалсанова хоёрдохи болон гурбадахи һууринуудта гараа.

Марина Эрдыниева

Хурамхаанай 2 дугаар дунда һургуулиин Марина Эрдыниева 9-дэхи ангиин шабинарай дунда түрүүлжэ гарахадаа, сэдьхэлээ хүдэлһэнөө нюубагүй.

- Энэ урилдаанда түрүүлжэ гарахаб гэжэ оройдоошье һанаагүйб. Дүнгүүдые хараад, гайхаадшье, баярлаадшье абааб. Нёдондо 8-дахи классуудай дунда буряад хэлээр олимпиадада хабаадаад, табадахи һуурида гараһан байгааб, - гэжэ Марина хөөрэнэ.

Хоёр жэлэй хугасаа соо тон һайн дүн харуулхын түлөө ехэ бэлэдхэл хэрэгтэй ха юм. Августина Геннадьевна Самбилова багшатаяа Марина нилээд ехэ саг соо классһаа гадуур номоо үзэһэн байна. Тиимэһээ олимпиадын даабаринуудые дүүргэхэдэ бэлэн байгаа гэжэ басаган хэлэнэ.

Урагшаа һанаатай басаган һургуулингаа бүхы хэмжээ ябуулгануудта хабаадажа үрдидэг. Үшөө волейболоор һургуулингаа түлөө наадана.

Уржадэр Маринатай уулзахадамнай, уласай хэмжээнэй үшөө нэгэ олимпиадада ерээд ябаа. Тэрэ “Правоведение” гэһэн шэглэлээр бэеэ туршаһан байна. Тус урилдаан Марина Эрдыниевада туһатай байха гээд һанагдана. Юундэб гэхэдэ, Марина һургуулияа дүүргээд, юристын мэргэжэлтэй болохоёо һанана.

Максарма Дамдинова

Улаан-Үдэ хотын 35 дугаар һургуулиин шаби Максарма Дамдинова олимпиадада түрүүлжэ, манай ниислэлдэ буряад хэлэ һайнаар шудалдаг эрдэмэй үшөө нэгэ гуламта бии юм гэжэ гэршэлээ.

- Наһан соомни ушарһан үйлэ хэрэгүүд минии амжалтада бултадаа туһалаа, - гэжэ Максарма абаһаар лэ хэлэнэ.

Долгор Матвеевна Гуляевагай ударидалга доро 35 дугаар һургуулиин үхибүүд буряад хэлээр һайн бэлэдхэл гарана гээшэ. Тэдэ нэгэтэ бэшэ Ивалгын дасанда үнгэргэгдэдэг «Эхэ хэлэн - манай баялиг» гэһэн нааданда хабаадаһан байна. Максарма тэндэ хабаадажа, ехэ дүй дүршэлтэй болооб гэжэ тоолодог юм.

- Ивалгын дасанда хоёр-гурба дахин оньһон үгэнүүдэй урилдаанда хабаадааб. Тиигэбэшье уласай олимпиадын үедэ «Оньһон үгэ үргэлжэлүүлхэ» гэһэн даабари нилээд удаан саг соо дүүргээб. Урда тээхи шатада энэ даабари бэлэн байгаа. Ушарынь гэхэдэ, оньһон үгэ үргэлжэлүүлхын түлөө дүрбэн харюуһаа зүбыень шэлэхэ хэрэгтэй байгаа, - гэжэ басаган хөөрэнэ.

Олон жэлэй хугасаада тэрэ зүүн зүгэй хатарай «Лотос» гэһэн ансамбльда хатарһан байна. Мүнөө сагта Буряадай гүрэнэй университедэй Конфуциин институдта хитад хэлэ шудална.

- Аба эжынгээ нютагуудта, Хэжэнгэ болон Агын тойрогой Хара-Шэбэр ошожо, ёһо заншалай талаар һургаал абаһамни нилээд туһа болоно.

Аюша Гармаев

8-дахи классай һурагшадай дунда Захааминай аймагай Ехэ-Сахирай һургуулиин шаби Аюша Гармаев түрүү һуури эзэлһэн байна. «Һайн бэлэдхэлтэй байһандаа илажа шадааб», - гэжэ Аюша хөөрэнэ.

Холын хараатай хүбүүн буряад хэлэнэй урилдаанда нэгэтэ бэшэ хабаадаһан намтартай. Урда жэлдэ тэрэ Захааминдаа шангай хоёрдохи һуури эзэлээ. Харин мүнөө жэлдэ тэрэ түрэл тоонтодоо шалгаржа, уласай хэмжээндэ нютагаа түлөөлбэ.

- Үбэлэй амаралтын үдэрнүүдтэ Оюна Мэлсовна багшатаяа олимпиадада бэлэдхэл хээбди. Конькигаар болон шорт-трегээр һорилго хэнгүй, буряад хэлээр номоо үзөөб, - гэжэ Аюша гарай утаһаар хөөрэнэ. - Олимпиадада бүхы даабаринууд танил байгаа. Юундэб гэхэдэ, аймагай хэмжээндэ тэдээндэ харюусаһанби. Ганса хуушан монголоор бэшэгдэһэн хэдэн мэдүүлэл оршуулжа шадаагүйб.

Буряад хэлэеэ һайн мэдэдэг Аюша хүбүүн нютагтаа бэрхэ тамиршан гэжэ суутай юм. Конькигаар болон шорт-трегээр мүрысөөнүүдтэ Буряадай ниислэлдэ хабаадажа, чемпионой нэрэ зэргэдэ нэгэтэ бэшэ хүртэһэн.

Спортын талаар амжалтануудтайшье һаа, «буряад хэлэнэй багша болохоб» гэжэ хүбүүн эдэ мүрнүүдэй авторые гайхуулба. Аюшада адли хүбүүд, басагадай ургажа ябаа сагта түрэл хэлэмнай хосорхогүйнь лабтай.

Дулмажап Дамбиева

Хатарша, дууша, түрэл арадайнгаа аман зохёол һайнаар мэдэдэг Дулмажап Дамбиева тоонто Эгэтын-Адагаа Буряад Уластаа суурхуулба. Тэрэ буряад хэлээр олимпиадада нэгэдэхи һуури эзэлһэн байна.

- Багаһаа хойшо буряад хэлэеэ шудалжа ябадагби. Үшөө эхин һургуулиин ябахадаа, классһаа гадуур хэшээлнүүдтэ Цырегма Пунцуковна Доржиевада ябадаг һэм. 5-дахи классһаа буряад хэлэ Цымжидма Бадмажаповна Доржиева
заана, - гэжэ Дулмажап хөөрэнэ.

Олимпиадада илагша нэгэдэхи классһаа хойшо таһалгаряагүйгөөр һургуулингаа «Ая ганга» ансамбльда хатарна. Буряад орондоо суута дуушан, хүгжэмшэн Ринчин Бурхиевай дуу хангюурдадаг юм. Ансамбльтаяа нэгэтэ бэшэ Улаан-Үдэ болон бусад нютагуудаар ябажа, элдэб хэмжээ ябуулгануудта хабаадалсана. Бүгэдэ буряадуудай «Алтаргана» нааданда тэдэ амжалтатайгаар хабаадаа. Үшөө тиихэдэ Монгол орон хоёр дахин ошоһон тухайгаа Дулмажап хөөрэнэ.

- Уласай хэмжээндэ нэгэшье дахин олимпиадада хабаадажа үзөөгүй байгааб. Тиимэһээ һанаагаа зобооб, хүндэшэг байгаа. Хүл гарни һалганаад абаа, асуудалнуудта буруу харюусана гүбгэжэ айгаад абааб, - гэжэ Дулмажап Дамбиева хөөрэнэ.

Авторай болон гэр бүлэнүүдэй архивуудһаа абтаһан гэрэл зурагууд