​Һургуулияа дүүргэһэнэй ойдо – шэнэ ном

Эхин һургуулида

Хэжэнгэ аймагай Цыден Цы­ренжаповай нэрэмжэтэ Чи­саанын дунда һургуули анха түрүүн һургуули дүүргэһэнэй тэбхэр 50 жэлэй ойдо зорюулагдаһан «Балшар наhанайм жэгүүртэ уур­хай» ном нара хараа.

- Мүнөө жэл бидэ, Чисаанын дун­да һургуули болгогдоһоор түрүүшын дүүргэгшэд, аяар табин жэлэй саана дүүргэһэн байнабди. Нэгэ һанахада, “аяар” гэхээр лэ даа. Тиибэшье түүхын хэмжүүрээр абажа харахада, зурагас гэһэн үе ха юм даа. Үнгэрһэн жэлнүүдэй үндэрһөө хараад үзэхэдэ, һургуулиимнай хаһа ямаршье налгай гоё байдаг һэм! Тиимэһээл энэ номоо “Балшар наһанайм жэгүүртэ уурхай” гэжэ нэрлэһэмнай булта зон ойлгохо бэзэ гэжэ найданабди. Тиигээд лэ гэ­дэргээ эрьен хараха, хэһэн бүтээһэнөө, ажабайдалаа бодомжолхо саг ерээ гэжэ ойлгонобди. Эдэ үнгэрһэн жэлнүүдтэ хайрата түрэлхидтөөшье, хүндэтэ баг­шанартаашье, тоонто нютагтаашье баярые хүргэжэ, аша туһа хүргөөгүй ябанабди гэжэ һанахада, хүндэхэн байгдана, - гэжэ 50 жэл багшалһан На­дежда Дымбрылова номойнгоо орол­то соо бэшэнэ.

Үнэхөөрөө - сагай ошоходол, түрэһэн, үргэһэн эжы абын энхэрэ­лые; ашата багшанарайнгаа хүндэ хүшэр ажалые; нютаг оронойнгоо һахюуһадай һуралсал ажалдамнай­шье, харгы замдамнайшье, холо ойро­шье ябахадамнай, дүрбэн зүг, найман хизаарһаамнай орхилтогүй хаража, һахижа байһаниие; арадайнгаа арюун заншал, ёһо гурим, түүхэ домогоо, уг гарбалаа сахижа ябаһан аха захата- ниие; ажалша бэрхэ нютагайнгаа зо­ной аша габьяае гүнзэгыгөөр ойлгожо, урагшаа ябаха байһанаа - эдэ бүгэдые үри үхибүүдтээ, аша зээнэртээ ойлгуул­ха гэһэн манай нангин уялга болоно.

Табин жэлэй саана баяраар билтарһан 29 жаргалтай хүбүүд, басагад һургуулияа дүүргээ. Тэдэнэй дунда Чисаанын дасанай шэрээтэ Цыден­дамба ламхай, бэрхэ багшанар, эрхы­дээ эмтэй, долёобортоо домтой эмшэд, эрхим барилгашад гэхэдэ, эгээл шуха­лань, тэдэ уг удамаа үргэлжэлүүлхэ, түрэл арадаа нэрлүүлхэ олон хүүгэдэй энхэргэн эжы абанар, мүнөө ашанар, зээнэрэй төөдэй таабайнар болонхой.

Хүсөөтын хонишодой туһалагшад

Эдэ 29 шабинарай 67 - 70 хүрэжэ ябаһан 18-иинь лэ мүнөө алтан дэл­хэй гэшхэжэ ябана. Хүнэй наһан мүнхэ бэшэ, 11 үетэниинь хада гэртээ харяа. Яахабши, юртэмсын жама ёһо иимэл ха юм. Тиибэшье, хүн гээшэ саһан дээрэ мүрлэхэ, саарһан дээрэ нэрлүүлхэ үри үхибүүдые алтан дэлхэйдэ түрэжэ, уг гарбалаа үргэлжэлүүлнэ.

- Аша гушанарнай, зээнэр зээнсэрнүүднай 280-яад болоод байна. Үлэһэн бидэнэр тэдэнэй аза жаргалай түлөө үшөөл ябахабди гэжэ найданабди. Энэ номоошье хэблүүлхэдээ, хо­жом хойто үеын зон уншажа, түрэл һургуулиингаа, тоонто нютагайнгаа баян түүхэтэй танилсаха аргатай бай­ха гэжэ шэнжэлэлгын ехэ ажал ябуула­абди, - гэжэ Надежда Дыбрыловна энэ буянта ажал ябуулһанаа тайлбарилна.

Дунда һургуули эгээл түрүүн дүүргэһэн номой авторнуудай, багшын ажалай ветеранууд: Доржима Жанчиб­доржиевна Бодиева Надежда Дымбрыловна Дымбрылова хоёрой өөһэдынгөө түрэл һайхан эжы абанараа, ашата ехэ баг­шанараа арбан жэл соо болон саашаа наһан соогоо үелжэ ябаһан үетэн ту­хайгаа дэлгэрэнгыгээр бэшэһэниинь гайхалгүй ааб даа. Саарһан дээрэ нэ­рэеэ үлөөхэеэ һанаһан бэшэн баһал со­нин сэтгүүлнүүдтэ бэшэжэ, шадаа һаа, номшье хэблүүлнэ ааб даа.

Чисаанын дасанай эмшэ, эрдэм­тэ ламанар тухай номдо һонирхолтойгоор бэшээтэй. Мүн баһа Хёлгоһоо ерэһэн лама багшанарай энэ дасанда суурхажа байһаниие уншахада, ехэ һонин байна.

- Тиихэдэ баһа өөһэдынгөө бэлиг­тэй хүбүүд, басагадай уран нарин талыень харуулхаяа оролдообди, - гэжэ Надежда Дымбрыловна магтан хөөрөө.

- Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй багшанарай дээдэ һургуули амжалтатайгаар түгэсхэһэн Бодиева (Чимитова) Доржима Жанчибдоржиевна болон Оборов Цыден Владимирович хоёроо хэлээгүйдэмни аргагүй, - гэжэ номой авторнуудай нэ­гэн Надежда Дымбрыловна таларха­лаа мэдүүлнэ. - Һайнши даа, үетэмни,- гэжэ Доржимаадаа ханданаб. Эхэ нютагтаа дуратайгаар бэшэһэншни ямар һонирхолтойб даа! Хэлэншнишье баян, мэдэсэшнишье ехэ байна даа. Ии­гээд лэ, наһаяа тооложо һуунгүй, ажал ябуулжа, үетэн нүхэдөө гуурһанай хурсаар дурсажа байһаншни ямар ехэ буян бэ гэжэ сэгнэнэб, - гэжэ үүри үетэн бэе бэедээ баяр хүргэнэд.

Комсомол залуушуул

Энэл һургуулиин бэрхэ шабина­рай ашаар һургуулиин анхан бай- гуулагдаһаар 100 жэлэй ойдо зо­рюулагдажа хэблэгдэһэн номтой хамта энэ шэнэ ном өөрын сэгнэшэгүй түүхэ оруулба гэжэ хүндэтэйгөөр тэмдэглээд, ном хэблүүлһэн зондо барагдашагүй баяр, үшөө ехэ зохёо­хы амжалта хүсэе. Урагшаа һанаатай, урма заяатай иимэл зоной хүсөөр арад олоноймнай түүхэ бүридэжэ, саашан­хи замаймнай үүдэн үргэнөөр дэлиг­дэнэ гэжэ ойлгоё. Тиимэһээ “уруудаһан уһан тогтохогүй, үрэжэһэн хүрьһэн гандахагүй, үндыһэн арад унахагүй” гээд лэ, Чисаанын дунда һургуули дүүргэһэн эрхэшье һаа, шуран шуумар, бэрхэ хүбүүд басагад, тоонто ню­тагайнгаа, түрэл һургуулиингаа нэрэ солые дээрэ үргэжэ, солынь дууду­улжа ябыт даа гэжэ “Буряад үнэнэй” олон түмэн уншагшадай зүгһөө һайн һайханаар хүсэе!

Мүнөө сагта ном хэблэхэ гээшэмнай хүнгэн хэрэг бэшэ гэжэ бултанда мэ­дээжэ. Үнэхөөр тиимэһээ, һургуулияа дүүргэһээр тэбхэр табин жэлээ үрэ дүнтэйгөөр угтажа байһан Чисаанын дунда һургуулиин түрүүшын шаби­нарта номоо гаргуулхадань арга ша­далаараа туһалһан Хэжэнгэ аймагай засаг дарга Геннадий Зундуевич Лха­сарановта, аймагай ниигэмэй хам­гаалалгын таһагые даагша Интерна Ильинична Эрдынеевада, тэрэнэй ор­логшо, болбосоролой таһагые даагша Сэсэгма Нимацыреновна Башенхае­вада, Чисаанын сомон дарга Чимит­доржо Балданимаевич Галдановта, һургуулиин захирал Эдуард Леонидо­вич Боржоновто халуун баяраа хүргэе.

Чисаанын һургуули 1968 ондо дүүргэгшэд

Мүн баһа ажал хэрэгтэнь хамсыгаа шуужа оролсоһон, шадал шандааһаяа гаргаһан, ээм мүрөө түшэлсэн, эб хам­та ажалаа ябуулһан үүришье бэшэ һаа, энэл һургуули дүүргэһэн эрдэмтэ нүхэдыень “Буряад үнэндөө” магта­хамнай:

Людмила Алексеевна Тимофеева – багшын эрдэмэй дид-доктор, Ородой Холбоото Уласай юрэнхы болбосоролой хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ, «Yе үеын холбоо» гэһэн можонууд хоорондын түсэлэй куратор (II выпуск);

Елена Константиновна Шарак­шинова – хэлэ бэшэгэй эрдэмэй дид- доктор, Эрхүүгэй ехэ һургуулиин бу­ряад хэлэ бэшэгэй таһагые даагша, Ородой Холбоото Уласай дээдэ болбосоролой хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ (IV выпуск);

Дугарма Дымбрыловна Шойнжо­нова – Буряадай габьяата багша, Оро­дой Холбоото Уласай эрхим багша­нарай нэгэн, академик П.Р. Атутовай нэрэмжэтэ шангай лауреат, Буряадай 1 дүгээр лицей-интернат һургуулиин дээдэ гарай багша (VII выпуск).

Цырендолгор Бадмаевна Павло­ва-Бадмацыренова – багшын эрдэмэй дид-доктор, «Эрхим багша – 2013» урилдаанай Гран-при шанда хүртэһэн, «Буряадай эрхим багша – 2014» урил­даанай илагша, Буряадай 1 дүгээр лицей-интернат һургуулиин дээдэ гарай багша (XXII выпуск).