​​Суу олгуулһан Сурхарбаан

Июлиин 1-дэ Буряадай ниислэлэй Түбэй стадион дээрэ заншалта зунай “Наадан-Сурхарбаан” оло­ной хабаадалгатайгаар эмхидхэгдэбэ. Улаан-Үдэ хото суглуулагдамал команда зохёон табижа, шан­га тулалдаануудта түрүүлжэ гараа. Захаамин болон Яру­уна аймагай түлөөлэгшэд шангай һууринуудые эзэлжэ, мүнгэн шангуудта хүртөө.

Мүнөө жэлэй нааданууд тамирай долоон зүйлөөр үнгэргэгдөө. Бүхы буряад арад зоной дуратай мори урилдаанай мүрысөөн Ивалгын дасанай ипподром дээрэ болоо. Урилдаа хара­хаяа хүндэтэ айлшад ерээ. Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов буряад эн­гэртэй самса үмдэжэ, олоной һайшаалда хүртөө. Мүн хажуудань һууһан Бандида Хамба лама Дамба Аюше­ев мори урилдаан тухай һонирхолтой хөөрөөгөөр Толгойлогшые гайхуулаа.

Буряад үүлтэртэ морид 9 урилдаанда хабаадажа, сугларагшадай анхарал татаа. Зэдэ аймагай түлөөлэгшэд эндэ шалгараа. Сэлэнгэ болон Захаамин аймагуу­дай хүлэгүүд шангай хоёрдохи болон гурбадахи һуу- ринуудта гараа.

“Наадан-Сурхарбаан” ха­даа Буряад орондо ажаһуудаг бүхы үндэһэ яһатанай найр гэжэ Түбэй стадион дээрэ Буряадай Толгойлогшо тэм­дэглээ.

- “Наадан-Сурхарбаан” хадаа бүхы ажаһуугшадые хамтаруулжа, элдэб үндэһэ яһатаниие нүхэсүүлнэ. Һүүлэй үедэ ганса “Эрын гурбан наадан” болоод үнгэрнэгүй. Юуб гэхэдэ, арад зоной ду­ратай үшөө хэдэн наада­нууд нэмэгдэнхэй. Буряад шатар, һээр шаалган, гиир үргэлгэ болон шагай наа- дан оруулагдажа, бүри олон хүнүүд спортын талмайнууд дээрэ бэеэ туршаха ар­гатай болоно бшуу. Тиимэһээ үндэһэн энэ найр наадаяа бүри һонирхолтой, үндэр хэмжээндэ үнгэргэхэ гэжэ ходо һанажа ябахабди, - гэжэ Алексей Цыденов амаршал­гынгаа үгэдэ нэмэбэ.

Мори урилдаанһаа бо­лон шагай нааданһаа гадна спортын бүхы зүйлнүүдээр абарганууд тодороо. Гиир үргэлгэдэ сохом табан жэл­дэ энэ нэрэ зэргэдэ Дэлхэйн Кубогта хүртэгшэ, Ородой спортын мастер Андрей Рас­садин хүртэнэ гээшэ. Энэшье жэл тэрэ хүндэтэ нэрэ зэргэеэ алдаагүй.

Шагай нааданда хори гаран зүйлнүүд тоологдо­дог. Хүн зоной һанаанда таарама гурбан зүйлөөрнь мүрысөөн болоно гээшэ. “Няһалалгада” Ивалга айма­гай Нима-Цырен Дандаров түрүүлээ. Гармажап Цырен­жапов болон Эрдэни-Дара Доржиева гэгшэд “шүүрэлгэ” болон “мори урилдаанда” нэгэдэхи һуурида гараа. Һонирхолтойнь гэхэдэ, Ни­ма-Цырен Дандаровай хоёр хүүгэд, Зинаида болон Тумэн гэгшэд, шангай һууринуудые эзэлээ. Жэнхэни буряад энэ нааданаар һонирхожо, бүхы сүлөө сагаа шагай наадан­да зорюулдаг энэ айл бүлэ – бүгэдэндэ ёһотой жэшээ!

Ород угтай Татьяна Бог­данова “мори урилдаанда” хоёрдохи һуурида гаража, олониие гайхуулба. Хабаадагшадай дунда гансаа­раа ондоо яһанай байжа, һайн наада харуулхадань һонирхолтой ха юм.

Буряад барилдаанда олон тоото яһанай хүн зон илал­тануудые туйладаг гээшэ. Хэды тиигэбэшье, олон жэл­дэ түрүүлжэ ябаһан хүбүүд нэгэдэхи һууринуудаа ал- даагүй. Хурамхаан аймагай Артём Раднаев хадаа 2017 ондо абарга бүхэ болоо бэ­лэй. Харин мүнөө жэл өөрын шэгнүүртэ шүүбэшье, гол шанда хүртэжэ шадаагүй. Улаан-Үдэ хотын Алексей Мантатов бага шэгнүүртэ га­раа. Мүн хүндэ шэгнүүртэй барилдаашадай дунда Бал­дан Цыжипов Ринчин Санжи­евые шүүгээ. Эдэл хоёр бүхы нааданай абарга болохын түлөө тулалдаанда уулзаа. 2016 ондо абарга болоһон Балдан Цыжипов илалта туйлаа. Нааданай гол абар­гые һайхан харахан үнгэтэй автомашинада һуулгажа, абаргын дүхэриг тогтоогоо.

“Эрын гурбан нааданай” бүридэлдэ ородог һур хар­балгада эгээл олон хүн ха­баадаа гэжэ хэлэлтэй. Эндэ эрэшүүлэй, эхэнэрнүүдэй болон аха захатанай дунда түрүүшүүл элирүүлэгдээ. Эгээл олон очко оногшод абарга болохын тэмсээндэ оруулагдаа. Һүүлэй шатада оройдоол дүрбэн хүн ороо.

Ганжур Галсанов (Улаан-Үдэ), Валерий Яковлев (За­гарай) болон Ринчин-Ханда Дашамолонова (Захаамин) гэгшэд өөр өөрын бүлэгтэ нэ­гэдэхи һууринуудые эзэлээ.

Шанга тулалдаанай удаа Сэлэнгэ аймагай Олег Цы­бикжапов абарга болоо. Ерэхэ хабар 50 наһанайнгаа ойн баяр тэмдэглэхэеэ ябаһан энэ тамиршан анха түрүүшынхиеэ “Наадан-Сур­харбаанай” абарга болоо гэхэ хэрэгтэй.

- Мүнөө һая абарга болоһомни гайхалгүй. Юуб гэхэдэ, оройдоол 40 наһа хүрөөд, номшо һур гартаа барижа үзөөб. Намтай хамта харбаһан хүнүүд олон жэл соо һорилго хэжэ ябадаг юм. Тэдэнэй дүй дүршэл ехэ. Иимэ бэрхэшүүлые илажа гараһандаа баяртай байнаб. Энэ амжалта хадаа үдэр бүри хэжэ байһан бэлэдхэлэймни дүн гээшэ, - гэжэ баяртайхан Олег Цыбикжапов мэдүүлнэ.

Захааминай һээр шааг- шад олоороо энэ жэлэй “ Н а а д а н - С у р х а р б а а н д а” шалгарһан байна. Гурбан наһанай бүлэгтэ түрүү шан­гуудта ганса захааминаар- хин хүртөө. 120 хүнүүд сооһоо һүүлшын шатада 4 хүн хүрөө. Захаамин айма­гай Хужар болон Шара-Азар­га һууринуудай тулалдаан эндэ болоо гэхээр. Оройдоол 3,9 секунда соо дүрбэн һээр хухалһан Шара-Азаргын Ба­тор Очиров абарга болоо гэжэ тодороо. Бусад һээршэд 7 болон 8 секунда соо ху­халжа шадаа. Багаһаа хойшо волейболоор бэеэ һоридог Батор сагай хэмжээндэ һээр хухалгые дэмжэнэ. Тэрэнэй хэлэһээр, мүрысөөе һонирхолтой болгоно.

- Анханай ёһо заншалнай иигэжэ һэргээгдэжэ байһандань баяртай бай­наб. Иимэ мүрысөөнүүд олон шанга хүбүүдэй нэрэ нээнэ. Мүнөөдэршье бэрхэ, дүршэлтэй хүнүүд сооһоо азатай байба гээшэб, - гэжэ Батор Очиров хэлэнэ.

Буряад шатараар мүрысөөн жэл бүри олоной анхарал татана. Энэшье удаа Жамсаран Цыдыпов гурба­дахи жэлээ абарга болоһон байна. Тэрэ 7,5 очко абажа, шангай һуурида гарагшадые аяар 1 оноогоор уридшалаа.

Жамсаран Цыдыпов ха­даа уласхоорондын мастер гэһэн нэрэ зэргэтэй юм. Хэды тии-гэбэшье, эхиндээ хой­хонуур ябаһанаа, һүүлшын наадануудта бүри шангаржа түрүүлээб гэжэ хэлэнэ.

Мүнөө жэлэй “Наадан- Сурхарбаан” Буряад Уласай байгуулагдаһаар 95 жэлэй ойн баярта зорюулагдаа.

Авторай гэрэл зурагууд

Борис БАЛДАНОВ