​​Залуу халаанда – ёһотой жэшээ

«Айл хүнэй амин нэгэн» гэдэгэй ёһоор, Сэсэг Дармаев­на, Александр Балданович Санжиевтанай гэр бүлэ 58 жэл соо үри хүүгэдээ үргэжэ, бэе бэеэ үргэжэ, дүнгэжэ, айл аймагтаа, арад зондоо хүндэтэй ан-бун ажаһууна.

Гэрэй эзэн эхэнэр Сэсэг Цы­рендоржиевна Бэшүүрэй ай­магай Нарин-Заган нютагай үнэр баян айлда дүрбэн баса­гадай һүүлдэ 1938 оной намар энэ дэлхэйдэ мүндэлһэн бэлэй. Бага балшар наһанһаань эгэ­шэнэрээ дахажа, гэрэй, колхо­зой ажалда ябажа, ажалай амта мэдэһэн басаган Шэбэртынгээ дунда һургуули дүүргээд, Буря­адай багшын дээдэ һургуулиин хэлэ бэшэгэй факультедтэ ороо һэн.

Залуу наһан залитай даа. Багаһаа шуран Сэсэг Дарма­евна санаар һайн гүйдэг һэн тула, Буряадай суглуулагда­мал командада орожо, 1958 ондо Улаан-Баатар хотодо үнгэргэгдэһэн уласхоорондын эгээ түрүүшын уулзалга – са­нын урилдаанда хабаадалсаа бэлэй. Командань түрүүшын һуури, Сэсэг Дармаевна 10 мо­доной зайда урилдажа, хоёрдо­хи һуури эзэлээд, урматай дорюун нютагаа бусаа һэн. Санаар гүйхэдөө, дуулаха хатархадаа бэрхэ Сэсэг басаган олон кон­курснуудта хабаадаһан байха.

Дээдэ һургуулияа амжал­татай дүүргээд, буряад, ород хэлэнэй багшаар, һүүлээрнь аймагайнгаа комсомолой ко­митедтэ, олониитын “Знание” бүлгэмдэ, партиин райкомой эмхидхэлэй таһагта хүдэлөө. 13 жэлэй туршада ямаршье түлөөһэгүй соёлой ажалша­дай профсоюзай түрүүлэгшээр ябаа. Хаанашье хүдэлхэдөө адли тэгшэ, урагшатай бэрхэ­эр хүдэлөө. Үнэн ажалайнь үрэ дүн - олон тоото медальнууд, Хүндэлэлэй грамотанууд, “Россиин арадай гэгээрэлэй отлич­ник” гэһэн нэрэ зэргэ гэршэл­нэ.

Бүхы наһаараа хамтын хэ­рэгтэ һанаагаа табижа, арга шадалаараа зондо туһалха гэжэ оролдожо ябаһан Сэсэг Дарма­евна мүнөөшье хүл хүнгэхэн, ухаан хурса, нютагтаа болодог бүхы үйлэ хэрэгүүдтэ хам орол­сожо, ТОС-ой, ветерануудай, ниитын ажалда ехэхэн хуби­таяа оруулһан зандаа. Ветерануудай хоорто, наһатайшуулай спартакиадада, “Найдал” гэһэн ансамбльда Сэсэг Дармаевна эдэбхитэй шуналтайгаар ха­баадалсана. “Забайкальский” гэһэн ТОС уласай ТОС-уудай мүрысөөндэ хабаадалсажа, гур­ба дахин эрхимэй тоодо ороо. Гэхэһээ гадна Сэсэг Дармаевна дайнай болон ажалай ветерану­уд тухай бэшэжэ, дайнай үеын үхибүүд тухай ном гаргаһан байна. Сэсэг Дармаевнагай хүсэ оролдолгоор Вера Михайлов­на Петрова «Дайнай ветеран» гэжэ үнэмшэлгэтэй болоо һэн. Сэсэг Дармаевнагай эсэгэ эгэ­шэ хоёрынь хоёр дахин Москва ошожо, ВДНХ-гай выставкэдэ хабаадаһан түүхэтэй юм.

Һайн эхэнэр – гэрэй шэмэг гэжэ бүхы наһанайнь түшэг тулгуури болоһон Александр Балданович хани нүхэртэеэ 1960 ондо хуби заяагаа ниилүүлжэ, 58 жэлэй туршада эбтэй эетэй, гурбан үхибүүдтэй, зургаан аша зээнэртэй, найман гушанартай амгалан тайбан ажаһуунад.

“Гэрэй эзэн ехэ юм, Гэсэр Богдо хүсэтэй юм” гэжэ буряад зон дэмы хэлсэдэггүй. Алек­сандр Балданович зангаараа даруухан, һанаагаараа урагшаа, хүн зондо туһатай, хүндэтэй, үнэн сэхэ хүн юм. Ама сага­ан хулгана жэлдэ, 1936 оной мартын 22-то, Ивалга нютагта түрэһэн. Үхибүүн наһаниинь дайнай шэрүүн жэлнүүдтэ үнгэрөө һэн. Эжынь колхоз­доо трактораар газар хахалдаг, комбайнаар талха таряагай хуряалганда ябадаг, нюргаа тэгшэлхэ сүлөөгүй байдаг һэн. Һаалишанааршье хүдэлөө. Эсэ­гэнь дайнда мордоод, Зүүнэй фронтдо дайлалдаа. Дайнда мордоһон эсэгынгээ халаан боложо үлэһэн Саша хүбүүхэн колхозой үнеэдые һаахадань эжыдээ туһалдаг, тугалыень таталсадаг, малаа адуулдаг, хүдөөгэй гэрэй ажал дууһыень бүтээдэг бэлэй. 1-дэхи ин- тернат-һургуули 1954 ондо дүүргээд, Буряадай багшын дээдэ һургуулида ороһоноо, тэрэнээ амжалтатай дүүргээд, 1958 онһоо хойшо Оронгын, Гильбэрын, Шэбэртын дунда һургуулинуудта захиралаар, завучаар хүдэлөө.

Шэбэртын һургуулида хүдэлжэ байхадань, һургуулинь аймаг соогоо түрүү һургуулинуудай тоодо ороһон, республика со­огоо ходол суурхажа байдаг эмхи бэлэй. Тус эмхиин ажалай дүй дүршэлтэй танилсахаяа Шэтэһээ багшанар ерэдэг һэн.

Ажалдаа шуран, үүсхэл эдэбхитэй, журам ехэтэй, хүн зондоо хүндэтэй, туһатай ябахада, харгы үргэн, юумэн бүтэсэтэй. Александр Балда­нович Бэшүүрэй багшанарай профсоюзай райкомой түрүүлэгшээр 20 гаран жэлдэ яба­хадаа, багшанарай ажабайда­лай түлөө ехэтэ оролдоһон. Иимэл урагшаа эрмэлзэлтэй, бэрхэ хүн хадань, 1977 онһоо 1982 он болотор багшанарай, дээдэ һургуулинуудай кол- лективүүд Эрдэм ухаанай эмхинүүдэй профсоюзай түбэй комитедэй гэшүүнээр манай республикаһаа тэрэниие ганса­арыень дэбжүүлээ бэлэй. Про­фсоюзай съезднүүдтэ нэгэтэ бэшэ делегадаар һунгагдаһан. Александр Балдановичай сээ­жые олон медальнууд шэмэ­глэнэ. “Россиин арадай гэгэ­эрэлэй отличник”, “Буряадай габьяата багша” гэһэн нэрэ зэргэнүүдтэй, дайнай болон ара талын ветеран.

Сэсэг Дармаевна ганса өөрынгөө харгы зам хараад ябадаг бэшэ, хани нүхэрэйнгөө ямаршье ажалда ябахадань, хажуудань найдамтай туһа лагшань, зүбшөөлшэниинь юм. Иимэ эбтэй эетэй, залуу халаанда жэшээ боломоор гэр бүлэ Зверосовхоздо мүнөө ажаһууна. Санжиевтанай эбтэй эе­тэй бүлэ 2012 ондо Россиин Фе­дерациин гэр бүлын үдэртэ “За любовь и верность” гэһэн ме­дальда дэмы хүртөөгүй. 2017 ондо Буряадай профсоюзай 100 жэлэй ойдо Сэсэг Дармаев­на Александр Балданович хоёр баһал медаляар шагнагдаа һэн.

Гурбан һайхан хүүгэдэйнгөө гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргэжэ, ажабайда­лай үргэн замда гарганхай. Ехэ хүбүүниинь Юрий баг­ша мэргэжэлтэй, эсэгынгээ нэрэ нэрлүүлжэ, амжалтатай хүдэлжэ, дээгүүр ябана. Янжи­ма басаганиинь баһал багшын институдай физико-математикын факультет дүүргэһэн, баһал багша мэргэжэлтэй, эжытэеэ адли дуулаха, хатарха дуратай, “Байгалай долгинууд” гэһэн бүлгэмдэ ябалсадаг һэн. Буряадай гүрэнэй университе­дэй доцент байһан. Одхон баса­ганиинь Оюна хари хэлэнүүдэй факультет улаан дипломтой дүүргээд, аспирантурада са­ашаа һураа. Хоёр басагадынь багшын эрдэмэй кандидадууд. Санжиевтанай үри хүүгэдэйнь амжалтанууд тухай бэшээ һаа, ном болохоор хаш.

Залуу халаанда ёһотой жэ­шээ. Сэсэг Дармаевнатай анха түрүүн танилсаад, ямар һонин хуби заяатай хүн, ямар гай­халтай гэр бүлэ гээшэб гэжэ һанааб. Уг гарбалаараа ажалша бэрхэ, республика соогоо мэдэ­эжэ, эсэгэнь, эгэшэнь хоёр да­хин Москвада ВДНХ-гай үзэсхэлэндэ хабаадалсаһан түүхэтэй.

Алтан дэлхэй дээрэ ажаһууһан 80 жэлнүүд тухайгаа дурсалгануудые бэшэжэ, “Из­агуур наһанайм хүрдэ” гэһэн гаршагтай ном 2018 ондо Сэ­сэг Дармаевна хэблүүлэнхэй. Энэ ном соогоо дуулаһанаа, хараһанаа, үзэһэнөө, аба эжынгээ һургаалые, нюта­гайнгаа зоной ажабайдал, тэдээн тухайгаа дулаанаар дурсан бэшээ. Хүрдэдэл адли наһантнай зогсолтогүй ходо эрьелдэжэл байг, уг изагуур­тнай таһарангүй улам саашаа үргэлжэлжэл байг гэжэ Сэсэг Дармаевна Александр Балда­нович хоёрто үреэл хэлээд, ута наһатай, удаан жаргалтай, элүүр энхэ ябахыень хүсэнэб!

Норжима ЛУБСАНОВА, Буряад Уласай Үндэһэтэнэй номой сангай ахалагша библиотекарь