​​Өөрлигэй аманай ажахыда

Афоня буха - буляалдаанай

Өөрлигэй гудамжаар һарлаг буха Афоня аалихан гэшхэлнэ. “Афоня хэнэйдэ ошогшо ааб, байза, манай үнеэн руу ошоһой даа” гэжэ нютагай зон хүлеэн харан байдаг. Һарлаг хадаа хада уулаараа бэлшэжэ ябадаг гэжэ мэдээжэ. Харин энэ буха Өөрлиг соогоо үндыһэн юм. Мал гээшэ һургаалай гэдэг зүб. Афо­ниие эзэдынь ходол нютагтаа баряад байхадань, юрын үнеэдтээ дадашанхай. Зүгөөр тэрээнһээ абаһан түлынь хайнаг тула юрын үхэртэ орходоо, шэрхи, һүмбэйншье үдхэн.

Ажалша угаа дамжуулаа

Афониин эзэнэйдэ ошохо хүсэлыемни Аха аймагай со­ёлой таһагай мэргэжэлтэд дэмжэжэ, Уазик машинаар дары түргэн Өөрлигэй заха­да оршодог фермерэй бууса абаашажа үгэбэ. Эндэ Алек­сандр Дарбаковтоной гэр бүлын фермэ байшаба.

Александр Дарбаков

Александр Будалия хоёр залуудаа аяар холын Саха Улас руу ажаллажа байһанаа, эжы абынгаа наһатай боло­ходо, нютагаа бусаһан юм. Тиигэжэ Будалиин гэртэ­хин Иннокентий Ивановто­ной бууса 2000 онһоо Дар­баковтон өөр дээрээ даан абажа, ЛПХ бии болгоо. Үсхэбэрилдэг олонхи ма­лынь һарлагууд, гадна мон­гол үнеэн, адуун, хонин бии.

- Хадам баабаймни ехэ һайн газартай бууса бидэн­дээ орхёол даа. 10 гектар газарта обёос таридаг­бди. Энэл газаахи буусадаа үбһэеэ сабшадагбди. Той­роод бүхыдөө ажахымнай үмсэдөө 46 гектар юм, - гэжэ Александр Дарбаков хөөрэнэ.

Өөрлигэй захада оршодог энэ үзэсхэлэн һайхан газар Өөрлигэй аман гэжэ нэрэтэй. Өөрлиг голой эхин болоно, Аха гол руугаа урдадаг юм.

Өөрлигэй аманай бууса

Ажахынгаа малда уһа зөөдэг байһанаа, 2013 ондо газаагаа уһатай болоһоор, ажалыншье урагшатай яба­жа захалаа. Нютагһаа 15 модо зайда һубай малаа ба­ридаг. Харин зуһаландаа Монгол гүрэнэй хилэһээ дүтэхэнэ Забит гэжэ газарта малаа абаашажа тэнжээдэг.

- Нэгэл малшантайбди, тэрэмнай һарлагаа адуул­даг, бидэ нүхэртэеэ хоюу­лаа бүхы үнеэдээ һаагаад лэ, ажаллаад лэ байдагбди. Үхибүүднай туһалдаг. Хаһын ажалнуудта аха дүүмнай хамһалсадаг, мүн нютаг зон хабаадуулагдадаг, - гэжэ гэ­рэй эзэн мэдээсэбэ.

Хүдөөгэй дахата гарза оруулна

Алишье аймаг нютагу­удай хүдөө дайдаар һүүлэй хэдэн жэлэй туршада шоно олошороо гэжэ мэдээжэ. Жэшээнь, Ага аймагай Хой­то Ага нютагай нэгэ һамган үнеэгээ һаагаад, тугалыень табихаяа хотон соогоо оро­од, эрьелдээд ерэхэдэнь, үнеэндэнь ара талаһаань шоно аһалдаад, дары таһа татажархиһан байгаа. Иимэ ушар нютагай сээнтэртэ ушараа бэлэй. Харин хүдөө ой тайгатай дайдаар, хада уулатай газараар энээнһээ аймшагтай ушарнууд тохё­олдожол байгаа бэзэ.

Александр Дарба­ковой хэлэһээр, һарлаг үсхэбэрилгэдэ хүдөөгэй шоно тон ехэ гарза оруулна.

- Анхан бидэ 100 һарлагһаа 100 тугал аба­даг байгаабди. Харин мүнөө оройдоол 30 түл абанабди. Иимэл шанга саг болоод бай­на. Айлай хүреэ соо байһан тугал абаад лэ ябашана. Хүнһөөшье айхаа болёо, - гэжэ Александр хэлэбэ.

Юундэ һүүлэй үедэ шоно олошороо гээшэб гэхэдэ, 2016 онһоо экологиин тала­ар хиналта шангаржа, шо­ные хорлолго хоригдоо. Ан­хандаа хоро хаяжа, шонын тоо хороодог һэн. Тиихэдэнь хаядаһыень мал мэрэхэ гү, али бусад амитад долёожо хосордог байгаа. Тиигэжэ хорон бүхы байгаалида хо­хидол үгэнэ гэжэ элирээд, хоригдоо. Ангуушад шонын тон олошороод, хотон руу дүтэлхэдэ, гүлгэлөөд бай­хадань хэлсэжэ, булта аг­нуурида гарадаг бэлэй. Ха­рин мүнөө хаанаһаа тиимэ олон ангуушад байхаб даа. Годоорһон шоно хүдөөдэ ябаһан мал дахаад лэ ябана бшуу.

Анфиса үнеэн

Эгээл үбшэн асуудал

Хото газарһаа дүтэ оршо­дог гү, али харгыда ойрохон байдаг хүдөө ажахы эрхилэг­шэдтэ буйлуулһан эдеэ хо­олоо наймаалхадань бэлэн. Харин аяар холо оршодог Аха аймагайхидта тиимэ бэшэ.

- Улаан-Үдэ руу мяхаяа наймаалхаяа абаашаха гээшэ гарза ехэтэй. Нютагһаа вете­ринарна справка абаад ошохо­до, Эрхүүдэ тоохогүй, тэндээ шэнэ справка бэлдэхэш. Буря­ад Уласһаа ерэһэн мяха хотын дэлгүүртэ оруулжа үгэдэггүй. Гэхэ зуура, үйлэдбэриин арга­ар улай хэгдэһэн байха ёһотой. Манай эндэ тиимэ газар бии хэбэртэй, теэд хүсэндөө баһал оруулагдаагүй, - гэжэ Алек­сандр Николаевич бэрхэшээлнүүдээ мэдүүлбэ.

Хайнаг тугал

Олзо оршо хэжэ, малаа олошоруулха гэһэн зорил­го ажахынууд урдаа таби­на. Харин үсхэбэрилһэн малайнгаа мяха, тоһо най­маалха газаргүй байхада, баһал хэсүү. Дарбаковтон Эрхүүгэй наймаашад дам худалдагшадтай хэлсээ ба­талаад, хэлсэгдэһэн сагтань мяхаяа бэлдээд байхадань, тэдэнь өөһэдөө ерэжэ абаа­шадаг. Энэ хэрэгынь баһал хэлсээтэй. Гэхэ зуура, тоһо түлишын сэн нэмэжэл бай­ха, харин мяханай сэн нэгэл зандаа. Энэ баһа гайхалтай.