​Буряад хүнэй намтараар буулгагдаһан кино

“Ко мне, Мух­тар!” гэжэ со­вет үеын мэ­дээжэ кино Ленинград можын саг­даагай албанда 30 гаран жэлдэ хүдэлһэн Данциг Балдаевай намтар дээрэ үндэһэлэн буулгагдаһан байгаа. Энээн тухай тэрэ “Султана вызывают в Смольный” гэһэн ном соогоо иигэжэ бэшэнэ: “Үдэр бүри хэжэ байһан ажалдамни болоһон эгээл жиирэй мүртөө, бирагүйхэншье юм гү энэ ушар уран зохёолой, мүн киногойшье түүхэдэ мүнхэлэгдөө гэжэ мүнөө хэлэхэ эрхэтэйб. Юуб гэхэдэ, 1959 оной янва­риин 13-да болоһон энэ ушарые уран зохёол­шо Израиль Меттертэ хөөрэһыемни “Ко мне, Мухтар!” гэжэ кинодо оруулжархиһан байдаг. Үнөөхи нохойшоной дүрые Юрий Никулин наададаг бшуу”.

...Тэрэ үдэр Капсюльна шоссе-гудамжын 21-дэхи гэрэй хажууда Калинин­ска районой милициин 26-дахи таһагай дарга, ка­питан Владимир Игнатьев болон хохидогшо Лидия Полозова гэгшэд бидэни­ие угтаба. Хохидогшо эхэ­нэр, 35 оршон наһанай, хүбэнтэй дулаан дэгэлтэй, Шафран гэдэг нохойемни хараад, бүри таалахаһаа наагуур боложо байжа, ехэл хүхибэ.

Энэ эхэнэр намайе со­шообо лэ, - гэжэ маанадһаа хүлисэл гуйһан янзатайгаар Игнатьев миһэд гэбэ. – Мүрдэлгэ хэдэг нохой асараагүй һаатнай, эгээл томо ноёндотнай “мүргэхэб” гэнэ.

Нээрээ, хайшаншье оруулнагүй лэ, - гэжэ дар­гын хажууда байһан нүгөө милиционерынь нэмэбэ.

Энэ нохой ерүүлээгүй һаатнай, хэнииетнайшье дүтэ хүргэхэгүй һэмби! – гэжэ үнөөхи Полозовань баталба.

Ажалаа эхилхын урда тээ заншалта ёһоороо Шафранаа газаагуур ябуулад гэхэ үедэмни Лидия Александровна хажууһаамнай һалангүй, болоһон бүхы ушараа хөөрэжэ үгэбэ. Үбгэниинь наһа бараһан, гансаараа хүбүүгээ үндылгэнэ. Хэ­дышье хүшэр һаань, бага-сага мүнгэ үлүү гаргажа, хүбүүндээ хэдэн туулай абаа һэн ха. Газаагуур элдэбын хүүгэдээр тоо­моо таһаржа ябанхаар, дуратай хадаа туулайну­удаа ажаллаад байг гэжэ һанаһан байгаа. Тиин гэһээнь ямар бэ даа муу хулгайшан тэдээндэнь гойрхоод, абаад ябашоо.

Шафрамни үнөөхи туу­лайнуудай байрын газаа­гуур унхидажа унхидажа, зэргэлээд байһан тиимэл байрануудые зубшаад гүйшэбэ. Тэдэниие алад гараад, Челябинская, 30 гэжэ хаягтай нэгэ дабхар гэр тээшэ шэглэбэ. Ма­най хойноһоо Кашкинов Слюсаренко гэжэ хоёр милиционернүүд үлэнгүй шогшоно.

Тэрэ гэртэ ошоод, орохо гэхэдэмнай, эзэ­дынь үүдэеэ удаан нээ­жэ үгэбэгүй. Нэгэ хэды болоһоной һүүлээр хара оодон үмдэтэй, сэнхир самсатай набтар аад, нилэ­эд тарган хүнэй одоошье нээхэдэнь, һаял унтариһаа бодоһон хүн гэжэ ойлго­хоор байба. Шафран тэрэ­ниие нэгэ хэды үнэрдөөд, тогоо баридаг таһалга руунь зүдхэшэбэ. Комму­нальнашье һаа, бусадһаа ондоошогоор зохёогдоһон гэр байба. Хоёр үүдэтэй, ами аминдаа таһагуудтай аад, эдеэгээ шанадаг таһалгань лэ хамтын. Шэ­рэм дээрэнь хоёр томо тогоон табяатай. Нэгэн соонь туулайн мяхан ша­нагдажа байна...

Милиционернүүднай гэр соогуурхиие хараха, үзэхын хажуугаар, эзэдыень мүшхэжэ эхилбэ. Ха­рин би Шафранаа дэргэ­дээ һуулгаад, мүрдэлгын нохой хэрэглэжэ, гэмтэ хэрэг элишэлһэн тухай­гаа саарһаяа бүридхэжэ захалбаб. Харин гурбахан­шье мүр бэшэжэ үрдеэгүй байтарни, Шафрамни хэрхиршэбэ. Ооһорынь абахатаймни хамта нүгөө хоёрдохи үүдэ руунь гүйдэлөөрөө зорибо.

Зугадаха гэжэ байһан зон нохой бидэ хоёрые дэ­эрэнь хүрэжэ ерэхэнь гэжэ хүлеэгээшьегүй ааб даа. Шафран нэгэнэйнь бару­ун гарайнь сарбууһаа хал­та дээгүүр аһашаба. Боро үнгэтэй хүбэнтэй оодон дэгэлтэй үнөөхи хүн гараа зуулгаһандаа хуугай табя­ад, хана тээшэ сухариха­дань, дээрэһээнь түерхэй- наярхай табин, хүнэг, үшөө нэгэ ханза унашаба.

Шууяанай болохо­до, зэргэлээ таһагһаа милиционернүүд гүйл- дэжэ ерэбэ. Барибшалагдаһан Николай Ба­ранов айһандаа удаа­хан һэгээ орожо ядаба. Шүдөө табжагануулжа байгаад, һалганаһан гараараа суурга руу­гаа түлхюурээрээшье тудабагүй.

Слюсаренкын үүдыень нээжэ үгэхэдэ, Шафран углууда байһан түхэреэн пеэшэн тээшэ сэб сэхэ зо­рибо. Саагуурынь шагаа­жа хараһанай удаа, хатааг­дажа байһан туулайн арһа гаргаба (Кинодо Мухтар тэрээниие орон дороһоо оложо гаргадаг).

Ши туулайнуудые ху­луугаа гүш? – гэжэ Слюса­ренко асууба.

Тиигээ, - гэжэ Баранов дурата дурагүй сэхэеэ хэ­лэбэ.

Хулгай хэһэн үбгэ һамган хоёрые гэрһээнь гаргажа, милициин таһаг руу абаашаха гэжэ хоёр ондоо машинада һуулгаба. Тэрэ үедэнь маанадта гүйлдэжэ ерэһэн үхибүүд Барановай хабтагайгаар бариһан борохон сарайнуудые заажа үгэбэ. Тэдэнь аяар дүрбэ байшоо. Досо­онь элдэб амһартанууд, дарханай зэр зэмсэг гэхэһээ эхилээд, обоо юу­мэн хадагалаатай.

Хүршэнэрынь, гол түлэб, эхэнэрнүүд лэ, дураа гутажа байһанаа нюунагүй:

Нэгэтэ сүүдлүүлһэниинь багадаа! Эндэһээ оро бодогүй үлдэхэ байгаа саашань! – гэжэ байгаад һүхирэлдэнэ.

Үнөөхи сарайнууд со­огуурынь халта хараад, захаһаал хулгайн юумэ­нэй байһые ойлгоһон Иг­натьев хүнэй нээхэгүйнь түлөө суурга дээрэһээнь “тамгалба”. Энэ үедэ гэр сооһоо хашхараанай ду­улдахада, дахяад тиишээ яаралтай алхабабди.

Орон гэһээмнай, хэ­дэн һамгад Барановта­най таһалга соо нэгжүүл хэжэ байба. Унтари хэб­тэрииень урбуулаад, аяга амһартынь үхэг соогуур онгилоод, хубсаһа хуна­раа хадагалдаг ханзыень уудалаад, өөһэдынгөө зөөри танина. Угаагаад, газаа үлгэһэн ороной дэб­дихэр, хушалта, бүреэһэн, хүүгэдэй хүнжэлнүүдһээ эхилээд, гүсэ, аяга табаг, үгы болоһон туулайнуу­дай арһаншье эндэһээ ол­добо.

Энэ дороо бүхы юумэ байрадань та­бигты! – гэжэ Игнатье­вай захирхада, үнөөхи һамгад өөһэдынгөө гэжэ таниһан зөөриеэ баряад лэ, тэндэһээ зугадахые оролдобо. Харин нүгөө милиционернүүдынь хоёр үүдэ халхалаад зогсошобо. Сухалдаһан эхэнэрнүүд мүхөөгөө үгтэхэ хэбэргүй: харгы дээрэнь зогсоһон үнөөхи хоёрые эндэ тэндэһээнь түлхижэ, иимэ урагшатайгаар олдоһон зөөриеэ абаад, гаража ошохыел забдана. Слюса­ренко Кашкинов хоёр за­луудаа юм гү, дүршэлынь багадаа юм гү, һамгадай баряад ябаһан юумэ бу­ляаха гэн гэһээнь, одоо­шье буха ехэ буһалгаан болошобо. Үһэ жүһэеэ үрзылгэжэрхиһэн оог ху­угай табиһан эхэнэрнүүд гар хооһон эндэһээ гара­хаар бэшэ, тулалдажал байна.

Үгы, яаһан зомта, бу­угаа гаргахам гээшэ гү? – гэжэ Игнатьев хашхар­ба. – Энэ дороо абяагүй бологты! Мүнөө хүн бүхэнэйтнай нэрэ обог, хаяг бэшэжэ абаад, хулгай­да абтаһан зөөрииетнай бүридхөөд, бултыень бу­саажа үгэхэбди. Нээрээ хэ­лэнэб!

Иигэжэ хэлэһэнэйнь лэ удаа шууяан аалин соогоо намдаба. Өөрынгөө гүсэ гү, али дэрынгээ бүреэһэ тэбэриһэн һамгад ганса гансаараа Слюсаренкодо дүтэлжэ бүридхүүлнэ.

Яагаа болоо, үнөөхи хулгайшанаа барибшалжа абаашаба гээшэбибди, - гэжэ Игнатьев нам тээшэ дуугарба, - үгы һаамнай, эдэ һамгад тэрэниие барижа эдихэ байгаа лэ. Шинии Шафранһаа нэгэш дутуугүй...

Мүнөө телевизорээр “Ко мне, Мухтар!” гэжэ кино хараха бүхэндөө уран зохёолшо Изра­иль Меттертэй уулзажа хөөрэлдэһэнөө һанадагби. Теэд халта халагладаг юумэмни гэхэдэ, үнөөхи фильм соо һамгадай “буһалгаа” хэһые оруулаа һаань, минии һанахада, бүришье һонирхолтой, үзэмжэтэй байха һэн ха.

“Султана вызывают в Смольный” гэһэн номһоо Даши-Доржо БОЛОТОВ оршуулба