​​Олоной һанамжа хубилгажа шадаа

Үндэһэн буряад эбэртэ бодо малаа “бусаая” гэһэн Һасаранай Буладай уряалые дүтэ абаха зон арбаад жэ­лэй саана хурга дарама үсөөн һэн. Ноёд һайдай богоһо элээхынгээ хүсөөр 2015 ондо Хүбсэгэл нуурай дэргэдэхи хүбшэ ой сооһоо 100- гаад толгой үнеэ Буряад руу оруу­лаа бэлэй. Тиигээдшье эрдэм шэн­жэлэлгын ажалынь эхилэгдээгүй байһанаа, байгша ондо байраһаа мултараа. Энээн тухай болон бусад туйлалтануудаа Булад ахатан “Бу­ряад үнэн” сониндо үргэлжэ толилуулжа байдаг. Гэбэшье шэнэ жэ­лэй урдахана эрдэмтэнтэй хэһэн хөөрэлдөө тунхаглахамнай.

- “Ябаһан хүн яһа зуудаг” гэжэ манай арад дэмы хэлэдэггүй. Тэрэ­эн шэнги та зүдхэ зүдхэһөөр, оло­ной һанамжа хубилгажа шадаат. Ашаг багатай гэжэ ама алдаха, го­лохо зон алга болоо. Зүб гү?

- Үнөөхи үнеэдээл хэлэжэ, хамаг зониие хашараанал хаб... Хониной үүлтэр гаргажа байхадам, зүбшөөхэ зон баһал үсөөн бэлэй. Харин мүнөө бүхы Буряадаар “Бүүбэй” хонид та­ранхай. Буряад үнеэдшье бүри олон болохо гэжэ найданаб.

- Тиигэхын тулада байгша ондо юун хэгдээ бэ?

- Хариһаа ерэһэн мүнгэнэй ашаар үнеэдэй шуһа Москва аба­ашажа шэнжэлүүлээбди. Тиигэ­жэ үнеэднай бэе бэетэеэ хэр зэргэ түрэлэйб гэжэ элирүүлээбди. Энэ ехэ гаргашатай хэрэг. Жэшээнь, Андрей Малахов эхэ эсэгыень олгуулһан шэнжэлгэ-тест хүүлэдэг. Нэгэниинь 15 мянган түхэригтэ юм. Харин бидэ үнеэнэй 4 үеыень мэдэжэ абанабди. Тиихэдэ бүри орёо тула, үнэ сэнгынь үндэр ааб даа. Гурбан сая түхэриг энэ хэрэгтэ ошоо.

- Түрэлэй болоһон үнеэд олон байна гү?

- Хүнэй ябадаггүй шахуу холо газарта урид үсхэбэрилэгдэжэ бай­гаа гээшэ ааб даа. Дүтын түрэлэй үнеэдэй тугалнууд олоор дайрал­дана. Дүрбэн үеһөө сааша ниилүүлхэдэл, шэрхи һайн тугалнууд түрэдэг. Шуһыень шэнжэлүүлһэнэй дүнгүүдээр үнеэдээ илгаха аргатай болообди.

- Үүлтэр байгуулагдаагүйшье һаа, үнеэдтнай үүлтэртэ малай үзэсхэлэндэ хабаадана. Үүлтэрэй гэршэтэй болохын тулада, үшөө хэды жэл хэрэгтэйб?

- Үүлтэр хэхын тулада 1 мянган толгой үнеэдтэй байха ёһотойбди. Мүнөө дээрээ 300 толгойтойбди. Хэр­бэеэ урдань 30-аад жэлэй туршада үүлтэр гаргадаг һаа, мүнөө түргөөр, бэлээр хэжэ болоно. Үнеэдэйнгээ тоо хэмэл аргаар олошоруулжа болоно бшуу. Мүнгэн лэ хэрэгтэй.

- Танай оролдолго үүсхэл ту­хай суу Буряад оронойнгоо түхэреэнһээ ходоро гаража, алас холын газарнууд хүрэтэр тараа. Байгша ондо Италиин, Англиин сэтгүүл болон сонинуудта бэшэг­дээ.

- Тиигээ. Тэрээндэ ехэ урма­тай ябадагби. Аяар холын Ита­лида байгша оной апрелиин 27- до “LaRepubblica” гэһэн сониндо үндэһэн буряад үхэр тухай Карло Пе­трини гэгшын статья гараһан бай­на. Энэ хүн манай гүрэндэ бүхыдөө хүдөө ажахын үндэһэн мал һэргээхэ талаар ямар эрдэм-шэнжэлгын ажал хэгдэжэ байнаб гэжэ тодорхойгоор бэшэхэһээ гадна, удха шанарыень тайл­барилаа. Гадна Англида дэлхэйн тон хүндэтэй эр­дэмэй сэтгүүлнүүдэй нэгэн болохо “Heredity” гэһэн сэтгүүл соо үндэһэн буряад үхэр тухай статья баһа толи­логдоо һэн.

- Үндэһэн буряад үхэрэймнай мяхан Уласхоорондын “Яаралгүй хоол” (Slow food) гэдэг эмхиин то­бьёгто оруулагдаа.

- Уласаймнай залуушуулай хоо­рондо олониитын ажал эдэбхитэй­гээр ябуулагша, Буряадай соёлой эблэлэй түрүүлэгшэ Ринчин Гарма­ев энэ хэрэг бүтээгээ.

Мүнөө сагта ехэ үсөөн малай мя­хан болон ургамал “Яаралгүй хоол” (“Слоуфуд”) эмхиин дансада ородог юм. Манай эндэхи малай мяханай тэрэ дансада оруулагдаһан ушар ха­даа буряад үхэрэй үндэр хэмжээндэ сэгнэгдэһые гэршэлнэ ха юм.

- Гадна байгша ондо Киргизидэ үнгэрһэн хуралдаанда хабаадаат...

- Мүнөө сагай юрьеэн соогуур олон арадууд үндэһэн ажахыгаа ал­дажа, түүхэеэ мартажа, соёлоо ун­тараажа магадгүй. Ажабайдалаараа дүтэрхы нүүдэлшэ арадууд эбэй хүсөөр эдэ бүгэдэеэ сахин хамга­алжа шадаха аргатай гэжэ тэрэ хуралдаанһаа ойлгооб.

- Эбэй хүсэн хэмжэшэгүй ехэ ааб даа. Гэбэшье тандал адли зо­ной байгаа сагта үндэһэн ажахым­най унтархагүйл даа. Ерэхэ жэлдэ буряад үнеэ үсхэбэрилдэг гол ажа­хы байгуулха түсэбтэйт. Тэрэнээ заатагүй хүсэлдүүлхэт, этигэнэб. Бэеын элүүрые хүсэнэб!

infpol.ru сайтһаа гэрэл зураг абтаба