962
1948 оной декабриин 25-ай дугаарта ниитэлэгдэһэн хоёр мэдээсэл һонирхол татаба. 2-р дайнай һүүлээрхи хатуу жэлнүүдтэ арад зондоо ород үзэг бэшэг зааха ажалда ехэ анхарал хандуулагдадаг байна. Хүн зоноо грамотна болгоохо һайхан хүсэл. Гэхэдээ хүдөөгэй ажалша малша, наһатай зондо үзэг бэшэг хэр хэрэгтэй һэн хаб. Партиин үзэл бодол хаа- хаанагүй газар абажа байһан саг һэн. Тиимэһээ нэн түрүүн намай үзэл сурталшалха, арад зонойнгоо “тархи угааха” зорилгоор хүдөөгэй ажалшадые уншуулжа һургаха ажал хүсэтэй ябуулагдаһан гэжэ ойлгохоор байна.
“Ород алфавит дээрэ бурят-монгол үзэг бэшэгтэ арад зониие һургаха хэмжээнүүд тухай” ВКП(б)-гэй Обкомой бюрогой ба БМАССР-эй Министрнүүдэй Соведэй тогтоол Зэдын аймагта хангалтагүйгөөр дүүргэгдэнэ.
1948 ондо колхознигуудые ба алба даагшадые үзэг бэшэгтэ һургаха ябадалда һомологдоһон 35 мянган түхэригые Зэдын аймаг мүнөө хүрэтэр гаргашалаагүй. Энэ баримта хадаа үзэг бэшэгтэ һургалгын муугаар ябуулагдажа байһыень харуулна.
1947-48 онуудай һуралсалай жэлдэ арад зониие шэнэ үзэг бэшэгтэ һургаха хэрэгые арадай гэгээрэлэй Зэдын аймагай таһаг муугаар хүтэлбэрилһэн юм. Аймагай гэгээрэлэй таһагые даагша нүхэр Иванов үнгэрэгшэ һуралсалай жэлэй алдуунуудые усадхаха талаар ямаршье тобшолол хээгүй, тэдэ алдуунуудаа мүнөө жэлдэ дабтажа байна.
Аяар август һарада үнгэргэгдэһэн багшанарай зүблөөн дээрэ бурят-монгол арад зониие шэнэ үзэг бэшэгтэ һургаха тухай нэгэ хэды үгэ хэлэжэрхёод, мүнөө болотор һанаагаа амаршоод байха юм.
- Мүнөө үедэ, шэнэ үзэг бэшэг зааха һургуулиие һайжаруулха талаар ямар хүдэлмэри ябуулагдажа байнаб? – гэжэ асуухада, аймагай гэгээрэлэй таһагай инспектор нүхэр Петров мүртэй харюу үгэжэ шадахагүй байшоо.
Нүхэр Петров үзэг бэшэгтэ һуралсаха хүнүүдэй тоо мэдээн бүридхөөд һуухаһаа бэшэ, бодото ямаршье хүдэлмэри хээгүй байна.
Олонхи колхознуудта үзэг бэшэг мэдэхэгүйшүүлэй һургуулинууд мүнөө хүрэтэр занятия эхилээгүй байха юм. Жэшээлхэдэ, “Улаан-Үшөөтэ” колхозой центртэ ехэ наһатанай һургуули эмхидхэгдэһэн байна. Энэ һургуулиин хүтэлбэрилэгшөөр тэндэхи эхин һургуулиин багша нүхэр М. Абрамова томилогдоһон байгаа. Тус колхоздо үзэг бэшэг бага мэдэхэ ба огто мэдэхэгүй 173 хүн тоологдоно. Культармеецүүд нүхэд Б. Банзаракцаев, Г. Бадаев, Д. Сапкеев занятия эхилээгүй байһаар.
Үзэг бэшэгтэ арад зониие һургаха хүдэлмэриие аймагай гэгээрэлэй таһаг тон муугаар хүтэлбэрилнэ. Жэшээлхэдэ, “Социализм» колхоздо шэнэ үзэг бэшэгтэ һураха ябадалай ямараар ябажа байһаниие нүхэр Петров шалгажа үзөөд, энэ хүдэлмэри һайжаруулхыень Дэрэстэйн олон жэлэй һургуулиин директор нүхэр Б. Бадмаевта даалгаһан байгаа. Теэд энэ асуудалаар нүхэр Бадмаевай мэдээсэлнүүдые дуулаад, хэһэн хүдэлмэрииень тон хангалтагүй дээрэ тооложо, аймагай гэгээрэлэй таһагай приказаар нүхэр Бадмаевта аман зэмэ үгэһэн юм.
Тиигэбэшье “Социализм»колхоз дотор ямаршье хубилалта болонгүй зангаараа.
Аймагай центртэхи эмхизургаануудта хүдэлмэрилдэг45 советскэ партийна хүдэлмэрилэгшэдые шэнэалфавидта һургаха тухай хөөрэлдөөн үнинһөө эхилжэ, 4 культармеецүүд томилогдоһон юм.Эндэ хүдэлмэри баһал ябуулагданагүй.
Тэндэхи 41 хүнүүдые бултыень суглуулжа һургаха гэхэдэ, таарамжатай гэр байра олдодоггүй. “Хайшан гэхэбэлэй” гэжэ нүхэр Петровөөрынгөө кабинет соо ехэтэгайхажа һууха юм. Культармеец комсомолка нүхэр Н.Цыренова зааха ёһотой 10 хүнүүдэйнгээ гэр гэртэнь ошожо, занятияа үнгэргэдэг байна.
Шэнэ үзэг бэшэгтэ һуралсаха ёһотой 1115 хүнүүдые хүсэд дүүрэнээр һургажа гаргахын тулада нүхэр Петров бодото хэмжээнүүдые абанагүй.
Арадай гэгээрэлэй Зэдын аймагай таһагые даагша нүхэр Ивановой энэ шухала хэрэгтэ өөрынгөө анхаралые табидаггүйнь гайхалтай.
22 хүн һуралсалаа дүүргэбэ
Ород алфавит дээрэ зохёогдоһон бурят-монгол үзэг бэшэг шудалха хоёр кружок Бурят-Монголой Зооветеринарна институдта энэ жэлдэ эмхидхэгдэһэн байна. Эдэ кружогуудтахамта 40 гаран хүн һурана. Тус институдай студентнэр Ц. Бадмаев ба Б. Юндуновгэгшэд кружогуудые хүтэлбэрилжэ, занятия хаһа саг соонь, һайн шанартайгаарүнгэргэдэг байха юм.
Декабриин 16-да һурагшадай дунда дүүргэлтын шалгалта үнгэргэгдэбэ. Энэ шалгалтада хамтадаа 24 студентнэр хабаадуулагдаһан байна. Тэдэнэй 6 хүн отлично, 8 хүн һайн, 9 хүн хангалгатай гэһэн сэгнэлтэнүүдые абажа, һуралсалаа дүүргэһэндэ тоологдобо. Зүгөөр студент Ж. Содномов һайнаар бэшэдэг болобошье, уншажа бирахагүй байһан дээрэһээ городой арадай гэгээрэлэй таһагай комиссяар һуралсалаа үргэлжэлүүлхэ гэгдэбэ.
Отлично ба һайн сэгнэлтэнүүдые абагшадай дунда студентнэр И. Шарханов, Ц. Батуев, Н. Ажеева, К. Картаева, Ж. Монголов, Ж.Жалсараев ба бусад бии.
Шалгагдаагүй хүнүүд, мүн экзамен үгэжэ шадаагүй студентнэр һуралсалаа саашань үргэлжэлүүлхэ юм.
23 хүнэй һуралсалаа һайнаар дүүргэһэнушар хадаа культармеецүүд нүхэд Бадмаев ба Юндунов гэгшэдэй оролдосотойгоор хүдэлмэрилһэниие гэршэлнэ.
