​​Загаһатын гол хүсэн – ажалша бүхэриг зон

Балдуевтанай хонид бэлшээридэ

Дуулимхан даа Загастаймнай,

Дуугаараа баянхан даа!

Дуулан байгаа талын шэмэг – сэсэг.

Дуулимхан Загастаймнай -

Дурлаhан үеымнай сэсэрлиг!

Хэбэд номхон Хэжэнгын Загаһата нютаг ехэ һонин түүхэтэй юм. Энэ нютаг Чисаанай сомоной түб бо­лоно.

Эндэ Хориин 11 эсэгын түлөөлэгшэдһөө гадна ху­дари буряадууд ажаһууна. Түрүүшын худари буряаду­уд – 50 айл 1808 ондо нүүжэ ерэһэн. Тэдэнэр хаанта заса­гай шанга хуулида зүрхэсэжэ ерээ гэхэдэ болохо. Тэрэ үедэ элдэбын приказчигууд, уряднигууд буряад зониие баһахаараа болоһон ха юм даа. Үшөө дээрэһээнь 1887 ондо буха ехэ үер буужа, олон газар нютагууд уһанда ороо. Тиихэдэ һайн газар бэдэрһэн худари зон Хэжэнгын талада хүрэжэ ерээ. Тэрэ сагта засаг түрын хайхарамжагүйгөөр, өөһэдын лэ шадалаар ажа­байдалаа зохёожо шадаһан габьяатай юм. Үшөө нэгэ ехэ нүүдэл 1932-1934 онуудта болоо. Тиихэдэ Зүблэлтэ за­саг ехэ туһа үзүүлээ гэжэ наһатайшуул хөөрэнэ.

- Мүнөө Загаһатада 1010 хүн ажаһууна. Һургуулида 150-яад үхибүүд һурана. Сэсэрлигтэ 70 хүүгэд хүмүүжүүлэгдэнэ. Нюта­гайнгаа шарай һайхан байл­гахые оролдожо, хабар на­мартаа субботнигуудые үнгэргэнэбди. Нютагай зон Гурбан Майла уулаяа тахи­даг, - гэжэ нютагай сомон дарга Чимит-Доржо Галда­нов хөөрэбэ.

Загаһатын зон мүнөө саг­та ямар ажалтайб, ямар бо­долтойб, юугээр һонирхоноб гэжэ сомоной нарин бэшэ­эшэ Оюна Бадмадоржиевна хөөрөө:

- Загаһатамнай бага­хан һуурин ха юм даа. Хам­тын ажахынуудай һалан һандархада, олон зомнай нютагһаа гаража ошоо. Һургуулиин үхибүүд үсөө- рөө. Таряан ажахы хосорхо туйлдаа хүрөө, адуу малай, хонидой тоо толгой эридээр үсөөрөө. Хэды тиигэбэшье, элинсэг хулинсагуудаймнай шэлэжэ һунгаһан тоонто нютагһаамнай үнэтэй сэн­тэй ондоо газар хаанашье үгы гэжэ ажалша бүхэриг зомнай ойлгожо, ажабайда­лаа һэргээжэ шадаа.

Мүнөө сагта таряа­шад, малшад, ажахыгаа хүгжөөһэн фермернүүд нютагаймнай гол хүсэн бо­лоно. Тэдэнэр гэр бүлэеэ тэжээхэһээ гадна, арад зоноо элдэбын холисогүй сэбэр хо­олоор эдеэлүүлжэ байна ха юм. Ажалша малша зомнай нютаг нугынгаа ниигэмэй ажахын түшэг тулгуури бо­лоно. Нютагтамнай Соёлой “Алтан Туяа” байшанай дэр­гэдэ арадай дуу хатарай “Тэ­рэнги”, арадай дуу хүгжэмэй “Мүнхэ туяа” бүлгэмүүд, арадай театр, буряад ара­дай хүгжэмэй оркестр ажалаа ябуулна. Эдиршүүлэй уралигай һургуулида хүмүүжүүлэгдэһэн хүбүүд, басагаднай эдэ бүлгэмүүдтэ ябажа, уран бэлигээ арад зондоо харуулна. Нютаг­тамнай “Жалсанов”, “Жам­саранов”, “Раднаев” болон “Хүлхисөөн” гэһэн 4 ТОС урагшатайгаар ажалаа ябу­улна. Тэдэ нютагаа ариг сэ­бэр байлгахаяа оролдодог, шүтөөнэй нангин газарну­удые сэбэрлэжэ, тахилай хэрэгсэлнүүдые, бунхануу­дые заһабарилдаг. Зонойн­гоо сангарилаа хуража бай­хынь тулада багахан дуган бодхоогоо. Грант шүүжэ, за­луу багшанарта хоёр айлай байха гэр баряа. “Доржиев”, “Павлова”, “Балдуев”, “Жал­санов”, “Бархалеев” гэһэн хэдэн фермерскэ ажахынууд адуу мал, хони үдхэнэ.

ИП “Балдуев” ажахые уда­ридагша Валерий Балдуев:

- Гол түлэб нарин ноо- һотой хони үсхэбэрилнэбди. Теэд гарза ехэтэйхэн байна. Иигэһээр бүүбэй хонидые үдхэхэ һанаатайбди. Эхэ хо­нидой, хурьгадай тоогоор гүрэнэй зүгһөө гэхэ юм гү даа, Хүдөө ажахын яаманһаа туһаламжа үзүүлэгдэнэ. Тех­никэ гэхэдэ, гурбан трактор­тайбди, нэгэниинь багахан, үбһэ тэжээл бэлдэхэдээл хэ­рэглэдэгбди. Хажуу тээһээ ажалшадые хабаадуулангүй, дүү хүбүүнтэнээрээ хамта ажалланабди. Нютагтамнай залуушуул яһала ажал ябуулдаг боложо байна. Жэшэ­элбэл, урагшаа һанаатай за­луу бүхэриг Базар Жалсанов олон һалбаритай ажахы бай­гууланхай, - гэжэ залуушуу­лые магтан хөөрэбэ.

Иигэжэл ажалаа хээд, үри үхибүүдээ хүмүүжүүлээд, тоонто нютагтаа загаһатынхид урагшаа һанаатайгаар ажаһуунад.

Сэнгэ РИНЧИНОВЭЙ гэрэл зураг