​Агаарай хүлэг унаад

Аяар табин жэлдэ агаарай онгосо жолоодохо талаантай Рэгзэн Гармаевич АЮШЕЕВЭЙ намтар – бэеэ бэдэрһэн хүбүүдтэ ёһотой жэшээ.

ЭРЭ ХҮН - ЗОРИҺОНДОО

Совет үедэ Хори руу АН-2 түхэлэй (“кукурузник” гээд олондо үлүү мэдээжэ) самолёт ниидэдэг байгаа. Тиимэһээ тэндэ багахан аэродром бии бэлэй. “Тэрэнэй хажуугаар үргэлжэ эрьелдэдэг, нюһаяа һанжуулһан нютагай һонюуша хүбүүдэй дунда би ябалсадаг һэм. Парашют шэдэхэтэйнь сасуу, урилдан һагад гүйлдэжэ ошоод, нюдөө сабшангүй харахаш. Онгосоёо заһахадань, баһал механигай хүл доогуур орёолдохош. Зарим талаантай багашуулые онгосодоо һуулгаһан байгаа һаань, бүри атаархажа мэдэхэш. Тиигэһээр ябатараа, лётчик болохо гэһэн хүсэл зосоомни түрэһэн”, - гэжэ Рэгзэн Гармаевич дурсана. Тиихэдэнь минии зосоо баһа нэгэ асуудал мүндэлөөдхибэ:

- Танай үеын олохон хүбүүд агаарай онгосо жолоодохо хүсэлтэй байгаа. Теэд тэрэнээ хүсэлдүүлжэ шадаһаниинь - хурга дарама үсөөн. Тэдэнэй нэгэн – та ябанат. Лётчик болохын тулада, нэн түрүүн юун хэрэгтэйб?

- Элүүр бэе! Теэдшье хүдөөдэ хүдэржэһэн хүдэр шамбай хүбүүд байха. Гэбэшье лётчик болохом гэһэн зорилго урдаа табяад, хадуурангүйгөөр урагшаа зүдхэхэ хэрэгтэй. Жэшээнь, би 1968 ондо Хориин һургуули дүүргээд, тонзиллидтэй хадаа комисси гарахагүйб гэжэ ойлгооб. Тиимэһээ хүдөө ажахын дээдэ һургуулида шалгалта баряад туршааб. Гэбэшье уһан сэрэгтэ татагдажа, Владивосток эльгээгдээб. Алба гараха үедөө хоолойдоо операци хүүлээ һэмби. Намартаа нютагаа бусаад, Анинска ажахыда хүдэлжэ байтараа, агаарай онгосо жолоодохын һургуулида орохоёо Эрхүү зорёоб. Минии хараһаар байтар, нилээд олон хүбүүд голуулаа. Бишье тиигэхэ һэм. Талаан боложо, зохид эмшэн тудажа, шалгалта гарахын тулада зүбшөөл үгөө. Теэд тэрэнээ “3”-аар тушаажархибаб даа. Тиихэдэмни диспетчерэй һургуулида дансануудаа дамжуула гэбэ. Дурадхалыень зүбшөөнгүй, нютагаа бусашаһанби. Тиигэн гэһээмни, хойноһоомни удангүй һайн мэдээсэл ерэшөө: Украинын Полтавска можодо лётно училищида һураха болоһон байгааб. Буряадһаа баһа нэгэ хүбүүн ороо. Тэрээнтэеэ мүнөө болотор нүхэсэдэгбди.

- Элүүр бэе, хадууршагүй зорилго хэрэгтэй гэбэт – иигээд лэ хүрөө гү?

- Ухаан һонор байха ёһотой. Психотбор гаранабди. Һургуулияа дүүргээд, бэеын шалгалта хуу һайн гараад, техотбор гарангүй үлэшэхэ ушарнууд дайралдадаг. Жэшээнь, нэгэн парашютгүйгөөр һүрэхэ гээ. Һөөргэнь татажа оруулаабди. Мэгдүү, дундяа байжа байгаа.

АЮУЛТАЙ МЭРГЭЖЭЛ

- Училищи дүүргээд, 1974 ондо Улаан-Үдэ 4 хүбүүд ерээбди. Бинь лэ ниидэһэн зандааб. Хоёрнай бурхандаа ябаа. Нэгэнь Улаан-Үдэдэ ажамидарһаар… МИ-4 түхэлэй вертолёт жолоодожо эхилээбди. Хуушан вертолёт һэн тулань, бултыень ниидүүлхэеэ болиһон. Тиигээд бидэндэ МИ-2 түхэлэй вертолёт даалгагдаһан. Гансал жолоошоной ябуулха багахан вертолёт ха юм. Тиимэһээ хүсэд ниидэжэ үзөөгүй манай урда ехэ харюусалга табигдаа. Тэрээгээрээ 13 жэл ниидээбди. Аюултай ушарнууд байгаал даа. Жэшээнь, минии хубида 3 удаа двигательни хүдэлхэеэ болиһон. Бурхан харана гээшэ ааб даа. Шүтэжэ байха хэрэгтэй.Би гээшэб гэжэ ябаха бэшэ - хамаг юумэн харюулгатай. Уларил хараха хэрэгтэй. Түмэр ха юм даа. Юушье боложо болохо. Нэгэтэ МИ-8 түхэлэй вертолёдоор Багдарин руу зүг баряад, үүлэнүүдэй дээгүүр Хори гараад ябатараа, Эгэтын дасан багаар моторнай унтаршоо. Үүлэн соо орошообди. Гол жолоошомнай мэгдэшөөд, намай хараад байба. Механик байжа, үүлэнһээ гараабди. Нарһата ерэжэ буугаад, саашалаа һэмди.

- Бүхыдөө хэды саг жолоодоо гээшэбта?

- 12 мянга гаран час ниидээд байнаб. Би үшөө багаар ниидээ гээшэб. Минии Витали нүхэр 15 мянган час ниидэһэн байха.

ЖЭШЭЭТЭ ОНГОСО

- МИ-8 түхэлэй вертолёт Улаан-Үдын Авиазавод бүтээнэ гээшэ. Ганса манай гүрэн дотор бэшэ, бүхы дэлхэйдэ ехэ эрилтэтэй онгосо болоно. Ябаагүй газарынь үгы ха юм даа. Арад зон ехэ һайшаадаг, магтадаг. Манай автомашина ба иномарка гээд илганабди. Манай МИ-8 түхэлэй вертолёт ехэ шэрхи гээд суутай. Антарктидада, Хойто полисто, Африкада, Америкэдэ онгосыемнай һайхашаан абана. Хитаднай ехэ олоор абана. Жэшээнь, Африкада халуун наран доро байгаад, һалхинай болоходо, элһээр хуу шэдүүлшэбэшье, арилгахада, ямаршье һаадгүйгөөр саашаа ниидэшэдэг ха юм. Хари гүрэнэй онгосонууд иимэ ушарта гү, али бороо хура ороһоной удаа абяа гаража үгэдэггүй.

ЭХЭ ЭСЭГЭЕЭ БАЯРЛУУЛААБ

Минии эсэгэ Гарма Аюшеевич Аюшеев - Захааминһаа гарбалтай. Эжымни Буламай – Будожапова Намжилма Дондоковна гэжэ нэрэтэй. Эхынгээ талаар дэлгэр галзууд угай болонобди. Эжынгээ нютагта хүн болоһон хадаа эхынгээ уг тахяад ябагты гэжэ эсэгэмнай хэлэгшэ һэн. Эсэгэмни тэртэ угай. Түмэршэ дархан байһан. Дайнай эхилхэдэ, дүйтэй хүн нютагтаа хэрэгтэй гээд, Эрхүү абаашаһан аад, һөөргэнь бусаажархиһан. Баһал 70-тай болотороо хүдэлөө. Амжалта тухайгаа хэлэдэггүй һэн. Багадаа абадаа туһалдаг байгааб. Шанартайгаар заһадаг хадань бүхы тракористнууд эсэгэдэмнай хандадаг бэлэй.

Аба эжы хоёрни арбаад үхибүүдтэй. Би ехын удаадахиб.

Эхэ эсэгынгээ элүүр мэндэ ябахадань, агаарай онгосоор Анаа хүрэтэр абаашажа баярлуулһанби. Хориин аэродромой дарга зүбшөөлөө үгэһэн юм. Барһан хоёрни зорюута гоёод ерэһэн юм. Дээрэһээ хуу харагдажа байна гэжэ эжымни ехэ һонирхоо. Тиигэһэнээ һанахадаа, зосоомни ехэ зохид байдаг. Эхэ эсэгынгээл буянгаар бидэ амгалан тэнюун ажаһуунабди.

ШАБИНАРААРАА ОМОГОРХОНОБ

- Хаагуур ниидээ?

- Эрхүүһээ эхилээд, Охотско далай хүрэтэр ниидээб. Мүнөө Авиазаводто инструкторээр хүдэлжэ байнаб. Хитад, Монгол, Иран, Бангладеш, Пакистан ошожо, һуралсал хээ һэм. Ажалайнгаа намтар Улаан-Үдын аэропортһоо эхилээб. 11 жэл хүдэлөөд, Шэтэ эльгээгдээб. Тэндэ хүбүүдые һургаһанби. 1996 он байгаа. Тэдэнэрни тарахынгаа урда тээ сайлалга хээ. Һургааш гэжэ баяраа хүргөө. Тэрээнһээ дээрэ юумэн үгыл даа. Мүнөө тэдэнэймни олонхинь наһанайнгаа амаралтада гараа. Нэгэньшье аюулда ороогүй. Амар мэндэ.

70 наһандаа агаарай онгосо жолоодожо байһан хүн тон хоморой аабза. Наһанай ошоходо, обоо хүбөө үбшэ хабшанһаа эхилээд, онгосоёо орхихо шалтагаан олон болоодхидог. Харин Рэгзэн Гармаевич Аюшеев тиигэхэ хэбэргүй: шүрбэһэлиг сула бэетэй, һонор сэхэ харасатай, саб-яб гэмэ алхасатай юм.