Арад зон амгалан байдалай түлөө зальбарна
Мухар-Шэбэрэй Нарһата нютагай дэбисхэр дээрэ оршодог байгаалиин ехэ хүшөө болохо Табан хурганай дэргэдэ субарга бодхоогдожо, үнгэрһэн амаралтын үдэр рамнайлагдаба.
Буддын заншалта Сангхын ламанар дид-хамба лама Дагба Очиров түрүүтэй энэ нангин үйлэ бүтээбэ. Гол харгыһаа холошог оршодог энэ газарта хүн зон олоороо суглараа. Тиихэдээ ганса нютагаархид байгаа бэшэ, хаа-хаанаһаа һүзэгшэд ошоһон байна.
Бурхан багшын адиста хүртэбэ
11 ламанар уншалгаяа эхилжэ, 10 зүгэй 3 сагай бурхадые заларыт гэжэ гуйбад. Толорон байһан шэб шэнэхэн субаргын рамнай арюухан байдалай оршондо үнгэрбэ. Дид-хамба эхиндэнь хүн зондо хандахадаа, нангин шүтөөнэй энэ һүлдын гол удха иигэжэ тайлбарилба:
- Буддын шажанай гурбан эрдэнидэ шүтэжэ, сэржэм, даллага үргэжэ байхадаа, 10 зүгэй бурхадые залажа, субаргадаа ами оруулжа, “нюдыень тайлажа” байнабди. Тиигэжэ субаргамнай нюдэеэ нээхэдээ, таанарые хараха бшуу. Иимэ улад энэ дэлхэй дээрэ ажаһуудаг гэжэ мэдэржэ, үршөөл хайраһаа хүртөөхэ ха юм. Дасан дуганууд болон бусад Буддын шажанай шүтөөнэй нангин газарнуудай рамнайда ябажа, үргэл, гороо хэжэл байхадатнай, арад зомнай ан-бун, амгалан байдалтай ажаһуухал даа!
Лама санаартанай тэмдэглэһээр, энэ табигдаһан субарга боди сэдьхэлэй гэжэ тодоронхой. Эндэ гороо хэжэ, үргэл бүтээжэ, маани мэгзэм уншажа байхадаа, эд зөөритэй болон гүн сэдьхэлэй баялигтай болохо, үри хүүгэдээр болон адуу малааршье баян болохо зэргэтэй.
Түүхын тэмдэгтэй энэ нангин газарта Буддын шажанай субарга бодхоохо үүсхэл Түгнын дасанай шэрээтэ Вандан лама эхилһэн юм. Зориг ехэтэйгээр эхилһэн хэрэг урагшатай, түргэн бүтэсэтэй байдаг. Нарһата нютагай зон өөр дээрээ эдэбхи абажа, ехэ хэрэг бүтээжэ эхилээ. Америкэ, Москва болон бусад холо ойрын газарта ажаһуудаг арад зон хандиб оруулаа.
Ивалгын дасанай Баян ламын тэмдэглэһээр, орон дэлхэйдэ үргэлтэй газар олон. Эгээл ехэ элшэ хүсэтэй газарнуудта хүн зон ерэжэ, мүргэжэ эхилдэг. Хэшэгээ үргэжэ, хүн зондоо хубаалдажа байһан удхатай энэ Табан хурган хүшөөгэй дэргэдэ субарга бодхоолго ехэл тэмдэгтэй. Эндэ мүргэжэ байһан арад зон бурхан багшын адиста хүртэжэ, буянтай, хэшэгтэй, олон хүүгэдтэй, баян, үхэр малаа үдхэжэ байха зэргэтэй. Энэ субарга соо Бурхан багшын бэе, сэдьхэл, эрдэм гээд тэмдэглээтэй.
Баялиг үршөөдэг бардам түүхэтэй
Үргэлжэ нэмжыһэн Түгнын талада түүхэ һануулһан байгаалиин хүшөөнүүд холоһоо харагдана. Тэдэнэй дундаһаа тон гайхал түрүүлдэгынь - Табан хурган юм. Хүнэй баруун гарай табан хургад тэнгэриһээ хайра эриһэндэл дээшэ дэлгээтэй байна. Эрдэмтэдэй баримтаар, энэ хабсагай һалхи шуурганай нүлөөһөө иимэ дүрсэтэй болошоо. Харин буряад-монгол угсаатанай домог түүхэ үндэһэлхэдэ, Агуу Богдо Чингис хаанай баруун гар бүгэдэ зондо буян хэшэгээ дэлгэжэ, хубаалдажа байна гэдэг. Зүүн гарынь Монгол сайхан орондо бии юм гэлсэдэг.
Түгнын тала урда үеын хүлгөөтэ сагые һануулна. Һэмээхэн шагнаархан байхада, һалхинай һэбшээгээр эрэлхэг баатарнуудай жада һэлмыншье абяан, мэргэн годлииншье һэршэгэнээн дуулдаһан мэтээр үзэгдэнэ.
Түүхын багшаар бүхы наһаараа ажаллаһан багшын ажалай ветеран Самбу Абидуевай тэмдэглэһээр, энэ Табан хурган гэжэ газар - бүхы дэлхэйн гайхамшаг баялиг гээшэ.
- Түгнын талада мэргэдүүд ажаһуугаа гэжэ түүхэдэ эли. Чингис хаанай һамга буляажа абахадань, эзэн хаан сэрэгшэдээрээ добтолон ерэжэ, Бүртэеэ һөөргэнь бусааһан гэдэг. Мэргэдүүд тэрьелжэ, Байгал руу нүүжэ, аяар холын Ойхон ошоод байһаар, хэдэн жэлэй саана һөөргөө нютагаа бусаһан, - гэжэ Самбу Цыдыпович түүхын хуудаһа һануулба.
Түүхэ шэнжэлэгшэ ахатанай хэлэһээр, иишэ хаа-хаанаһаа хүн зон ерэжэ, гороо хэжэ, үргэл бүтээжэ, баян урагшатай байдал, үри хүүгэдые эридэг байна.
- Үдэр бүри энээгүүр ябаа һаатнай, элдэб олон зониие харахаар. Яхадһаа, Москваһаа, Монголһоошье зон ерэдэг. Ганса буряад-монгол арад бэшэ, мүн ондоошье яһатан байха. Манай тала дайда арад зоной баялиг арьбадхуулжа байһандань, бидэ ехэ баяртайбди, - гэжэ Самбу Цыдыпович тэмдэглэбэ.
2005 ондо бөө мүргэлэй “Тэнгэри” бүлгэмэй ударидагша Баир Жамбалов иишэ ерэжэ, эгээл түрүүшын тайлган үнгэргэһэн байна. Энэ газар түрүүшынхиеэ үзэхэдөө, тэрэ ехэтэ гайхажа, нангин ехэ элшэ хүсэтэй байһыень тэмдэглэһэн юм.
- Түүхэһээ ойлгоходо, Буддын шажан манай эндэ 250 жэлэй саана нэбтэрһэн. Харин тэрэнэй урда сагта манай угсаатан бөө мүргэлтэй, тэнгэридээл шүтэжэ ябаа гүб даа. Шажан мүргэл муу гэжэ хэлэхэ бэшэ ха юмбибди, алишье шүтөөн арад зоной амгалан байдалай түлөө номнол эрхилнэ ха юм. Бидэ хамаг шажаниие хүндэлжэ байха ёһотойбди, - гэжэ тэрэ онсолбо.
Гоё һайхан субаргын хормойдо хүн зоной сугларжа эхилһээр, сэлмэг арюун огторгойдо энэ газарай эзэд болохо бүргэд, элеэ шубууд хатар наадаяа дэлгэбэ. Нангин шүтөөнэй газар һэргээгдэжэ, хүн зоной шүтэн бараалхажа, үргэл мүргэлөө хэжэ байхада, дээдын эзэд баясажа, хүн зондоо баяр жаргал, амгалан тэнюун, баян тарган байдал үршөөхэл зэргэтэй.
Цырегма САМПИЛОВАГАЙ гэрэл зурагууд