«Соёл» гэһэн Үндэһэн түсэлөөр Хяагтын Адагай номой сангые модельнэ түхэл шэнжэтэй болгохо ажал хэр бэелүүлэгдэжэ байнаб гэжэ Буряад Уласай Үндэһэнэй номой сангай ажалшад Людмила Гармаева захиралтаяа сентябриин 5-да ошожо хараба.
Хяагтын Адагай хүдөөгэй номой сан 2019 ондо федеральна урилдаанда хабаадажа, Ородой Холбоото Уласай 38 хизаар можонуудай 110 номой сангуудай дунда ороһон юм. Тиигэжэ 5 сая түхэриг абаха болоо һэн.
Буряад Уласай 5 номой сангууд модельнэ болохо. Тэрэ тоодо Хэжэнгын түбэй, Северобайкальскын түбэй, Загарай аймагай Шэнэ Бряниин хүүгэдэй болон Улаан-Үдын номой сангуудай Восточный һууринда оршодог 5-дахи таһаг оролсоо. Тэдээндэ бүхыдөө 35 сая түхэриг шэглүүлэгдэхэ. Энэ ехэ мүнгэндэ номой сангууд шэнэ номуудые, сонин сэтгүүлнүүдые, мүнөө үеын оньһото хэрэгсэлнүүдые абаха болон ажалшадайнгаа эрдэм мэдэсые, арга шадабариие дээшэлүүлхэ болоно. Харин заһабариин ажалнууд, дулаасуулха, гэрэлтүүлхэ, халуун, хүйтэн уһаар хангаха хэрэгүүд, оршон тойронхи газарыень сэсэглэн һалбаруулха, уранаар хорёолхо, улад зоной амарха ажана байдал тогтоохо түсэлнүүд өөһэдын хүсөөр аймагай сангай жасын мүнгөөр бэелүүлэгдэхэ ёһотой.
Хяагтын Адагай хүдөөгэй номой сан аяар 1896 ондо байгуулагдаһан. Харин мүнөө 1957 ондо баригдаһан байшан соо оршоно. Энэнь тусхай рижскэ түхэлөөр шулуугаар баригдаһан Буряад орон соогоо гансахан иимэ байшан юм. Тиимэһээ анханайнь түхэлые мүнөө сагай эрилтэтэй тааруулжа, Улаан-Үдын «ELEMENT» студи шэнэ түсэл зохёогоо. «Энэ түсэлэйнь ёһоор юрын хэрэгсэлнүүд бэшэ, харин зорюута захилаар бүтээгдэһэн тон өөрсэ янзын шэрээ, зөөлэн һандалинууд, номуудай тагууд табигдаха. Ута һаруул сонхонуудтань тааруулагдажа, баһал өөрсэ янзын хүшэгэнүүд захигдаха. Үндэр үргэн таһагуудтань зайн галай гоё люстранууд яларха. Үргэн ехэ уншалгын танхим соо мүнөө сагай техникэ тодхогдохо. Хүүгэдэй хоёр таһаг эгээл һүүлшын үеын бүхы хэрэгсэлнүүдээр хангагдаха», - гэжэ Хяагта аймагай захиргаанай Соёлой таһагые даагша Жанна Балашина хөөрэнэ.
- Дээрэ тоологдоһон табан номой сангуудта заһабарилгын ажалнууд түлэг дундаа ябуулагдана. Нэн түрүүн дулаасуулгын ажалнууд хэгдэжэ, уһанай соргонууд, радиаторнууд, зайн гал оруулгын ажалнууд түгэсэжэ байна, - гэжэ Үндэһэнэй номой сангай захирал Людмила Владимировна Гармаева мэдээсээ.
«Ажал гээшэ захагүй даа. Хэзээ заяанай заһабарилагдаагүй байшангуудые шэнэлэн һэльбэхэ гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ. Эндэ шэнэ үеын үһээ хэгдэхэ хэлсээн баталаатай аад, түймэр сарагшадай эрилтээр шэнээр шалгуулжа байна. Шалань баһал шэнэлэгдэнэ. Тиигээд линолеумаар хушагдаха», - гэжэ Хяагта аймагай түбэй номой сангай захиралай орлогшо Мункожап Дылгыров хөөрэнэ.
Хүдөөгэй номой сангуудай тон хүндүүлхэй асуудал гэхэдэ, дулаа оруулгын ажал юм. Хяагтын Адагта энэ асуудал хүсэд дүүрэнээр шиидхэгдэнхэй.
1978 онһоо энэ номой санда хүдэлжэ эхилһэн захирал Розалия Доржиевна Лосолова нютагайнгаа түүхые уран гоёор хөөрэжэ үгөө. Хяагтын Адаг анхандаа слобода байгаа. Эндэнь ехэ баян наймаашад ажаһуудаг һэн ха. Тэдэнэр нютагтаа һүмэ барюулжа, дэргэдэнь эхин шатын һургуули байгуулжа, номой сан эмхидхээд, хоморой шухаг номуудые холо ойроһоо асардаг байгаа.
Энэ нютагта ородууд, буряадуудһаа гадна татар зон эбтэй эетэйгээр хаяа хадхажа һуудаг юм байна. Тэдэнэй урагшаа һанаатай эдэбхитэд номой сангай ажалшадтай хамта татар арадай соёлой “Алмагаглар” түб байгуулһан байна. Номой сангай хүүгэдэй эдиршүүлэй таһаг даагша Наталья Петровна Чиркова ехэ эдэбхи үүсхэл гаргадаг гэжэ мэдэбэбди. Эндэ өөрын багаханшье һаа, угаа баян музей эмхидхэгдээ. Урданай зэр зэмсэгүүд, аяар Казань хотоһоо асарагдаһан модон, түмэр, шэрэм зүйлнүүд һонирхол татана. Садаар угалзатуулжа бүригдэһэн ехэ, бага абдарнууд соо басагад бэреэдэй энжэ хадагалагдана. Иимэ байра байдал мүнөө сагта зохёохо гээшэ бэлэн бэшэ. Теэд зоной туһаламжаар, засагай дэмжэлгээр яһала ехэ ажал хэгдээ гэжэ харагдана.
Алина Чагдуровагай гэрэл зурагууд