Урдань буряадууд бэшэг номгүй, мухар һүзэгтэй байһан арад гэжэ онсолдог байгаа. Зүблэлтэ засагай хүсөөр лэ эрдэм номтой болобот гэхэл даа. Харин тиихэдэ буряад-монгол арадууд баян ехэ түүхэтэй, өөрын (хуушан монгол) бэшэгтэй, уг удамаа доло мэдэхэ, түүхэ домогоо түүрээһэн, өөрын ехэ шажантай арад байгаа гэжэ мүнөө гэршэлэгдэнэ.
Эндэ буряадуудай эгээл ехээр мүргэн шүтэдэг бурхан бодисаданарынь болон заяаһан сагаан заяашад тухайнь удаадахи дугаарнуудта дэлгэрэнгыгээр хөөрэхэбди.
Абида бурхан (Амитабха) - Сухабаадиин ороной Будда бурхан. Энэ ехэ бурхан үнэн сэдьхэлһээ тэрээндэ хандаһан бүгэдэндэ ямар яһанай, шажанай, буянтай ба нүгэлтэй, хэдытэйб гэжэ илгаагүйгөөр туһалдаг.
Домогто хэлэгдэһээр, Абида бурхан анхандаа хаан байһан аад, хаан шэрээһээ арсажа, лама болоһон. Бодисада болон тодорходоо, Будда болоходоо, хизааргүй ехэ жаргалта Сухабаадиин орон байгуулхаб гэжэ тангариглаһан. Үлзы жаргаланта энэ орондо дээдын буянтай бодисаданар үрэжэлтэ баян газар дайдада аршаанта гол горхонуудһаа ундалжа, алталмал ордонууд соо амар жаргалан эдлэжэ налайнад.
Буян үйлэдэжэ, Сансарын хүрдэһөө гаража шадагшад Сухабаадиин орондо түрэдэг.
Абида бурхан линхуа – бадма лёнхобо сэсэгэй һайхан дэльбэнүүд дээрэ забилжа һуухадаа, мүнхын аршаан, бадма лёнхобо сэсэг моторнуудтаа баряад һуудаг.
Абида бурханай тарни: “Ом авидева хри”.
Аюуша бурхан (Будда Амитаюс) – ута наһанай бурхан. Энэ бурханда элүүр энхэ ябажа, ута наһа эдлэхые мүргэжэ хандадаг. Аюша бурхан энэ наһанда торгуули болоһон элдэбын мууе усадхан зайсуулжа, элүүр энхэ ябажа, ажал хэрэгэй урагшатай һайнаар бүтэхые уридхалжа, ута наһа үршөөнэ.
Аюуша бурхан уб улаан шиираг, шанга бэетэйгээр зураглагдадаг. Мотортоо мүнхын аршаан баряад, аятайханаар забилан һуудаг.
Аюуша бурханай ута наһанай “Цэдо” тарни муу муухайда, эльбэ жэльбэдэ диилдэнгүй, элүүр энхэ ябажа, ута наһа, удаан жаргал эдлэхэеэ уншадаг.
Аюуша бурханай тарни: «Ом амараани зиван даеэ суухаа».
ЗАНДАН ЖУУ – Бурхан багшын амидыдань бүтээгдэһэн будаадын шажантанай эгээл ехэ нангин шүтөөн.
2 мянга хахад жэлэй саана Бурхан багшын 33 бурхадай орондо һургаалаа номножо байхадань, Удраяна хаан ехэтээр һанажа, энэ дэлхэйдэ буужа ерэхыень уриһан. Тиихэдэ сүлөөгүй байһан Багша хүрэгыемни бүтээгээд эльгээгыт даа гэжэ дээдын урашуулда дурадхаа. Теэд уран барималшын ерээд бүтээхэ гэхэдэнь, Багшын бэе һаргаан толоршоо. Ядахыень хараад, Бурхан багша нуурай эрьедэ зогсожо, уһанай долгин дээгүүр гэрэлтэһэн дүрөөрни бэеыемни бүтээгыш даа гэжэ зүбшөөһэн. Тиимэһээ Зандан Жуу бурхан долгитоһон шэнгеэр үзэгдэдэг юм. 33 бурхадай Түшээтын оронһоо Бурхан багшын залархада, Зандан Жуу бурханай урдаһаань алхалхадань, Багша зогсооһон гэхэ. Тиимэһээ Бурхан багша Зандан Жуу хоёр нэгэ адли юм гэдэг.
Зандан модоор бүтээгдэһэн 218 см үндэртэй энэ ехэ бурханай шүтөөн буурал Эхэ Буряад ороноймнай гушан гурбан гулбай ехэ Яруунын Эгэтын дасанда бүгэдэ зондо буян үршөөжэ байна. Домогой ёһоор, Бурхан багша: «Энэ һүлдэ шүтөөн хойто зүг руу шэглэжэ, Түбэд, Хитад, Монгол, Алтай хангайгаар шажан дэлгэрүүлхэ заяатай юм», - гэһэн байдаг.
Түгдэм лама БАЛДАНОВ
(Үргэлжэлэлынь хожом гараха).
Эгэтын дасанай сайтһаа гэрэл зураг абтаба