​​«Буряад гутал оёнобди»

Гутал уллаха гээшэ баһал уралиг

Иимэ соносхол хараад hонирхожо, бүтээлшэдтэйнь уулзажа хөөрэлдэбэбди. Эдэ гуталнуудые Зүүн Сибириин Технологиин ехэ һургуулиин дэргэдэхи «Гутал» гэжэ эмхидэ оёдог байна, хүтэлбэрилэгшэнь - Галина Егорова.

- Галина Климентьевна! Харахада, аргагүй гоё аад, дулааншье хэбэртэй гуталнуудые хэр үнинэй бүтээнэбта?

- 1990-ээд онhоо энэ ажал эхилээ һэмди. Тэрэ үедэ Зүүн Сибириин гүрэнэй Технологиин дээдэ һургуулиин арhа, шүрбэhэ болбосоруулха мэргэжэлтэдые бэлдэдэг тэнхимэй багшанар оюутадаа hургахын тула багахан үйлэдбэри нээhэн юм. Энэмнай сагай эрилтэ байгаа. Үймөөнэй саг hэмнай даа. Анхан оюутаднай гүрэнэйнгөө томо-томо фабрикануудта практика гарадаг hаа, тэрэ үедэ эндээл hураха баатай болоо. Юумэнэй хомор тэрэ сагта эндээ гутал оёжо эхилээ бэлэйбди. Манай багша Николай Эрдынеев жэнхэни буряад гутал оёжо туршабал hайн байгаа гээд, нэгэтэ дурадхал оруулhан юм. Тиигэжэ хэдэн жэлэй туршада тэрэ hаналынь миниишье ухаанда эрьелдэдэг болошоо.

Жэшээ болоһон гутал

- Буряад гутал оёхо хэбынь хаанаhаа абаабта?

- Баhал тэрэ Николай Будажапович гэжэ багшамнай Ага ошожо, хүнэй үдэр бүри үмдэжэ ябаhан буряад гутал оложо асараа hэн. Тэрэнииень хаража, шэнжэлжэ үзөөд, эгээл hайн талануудыень үлөөгөөд, дээрэнь мүнөө үеын шэнэ маяг оруулжа, энэ гутал бүтээгээбди. Буряад-монгол арадай гутал нэгэл өөрсэ байдаг. Урда хоншоорынь газараа гэмтээхэгүй гэжэ өөдэнь шобойлгожо оёгдодог ха юм. Яажа тэрэнииень оёхоб гэжэ ухаагаа hайса гүйлгөөб, удаань иимэ шобогор хоншоортой хэб зохёогооб. Аяар тэрэ гушаад жэлэй саада тээ нэгэ наһажаал ламада ошожо, иимэ угалзануудые гоёолто болгон, гуталда оёо һаа яахаб гэжэ hураhыемни зүбшөөгөө hэн. Буряад гутал бүтээхэ эрхэеэ бидэ хуулиин ёhоор баталжа, 2007 онhоо саарhа данса абанхайбди.

Оёдолой онол арганууд

- Гуталаа оёходоо, хаанаhаа арhа, шүрбэhэеэ абанабта?

- Баруун тээhээ захижа асаруулагшабди. Һайн шанартай хониной арhа, элдэб үнгэтэй булгайр хэрэглэнэбди. Тиимэhээ манай гутал тон hайн шанартай, дулаан, олон жэлдэ үмдэхөөр. Манай эндэ арhа болбосоруулха үйлэдбэри байхагүй, тиимэhээл баруун тээһээ захижа асарха баатай болонобди.

- Танай оёhон гутал хаанаhаа абахаб? Улаан-Үдын дэлгүүрнүүдтэ табижа худалдана гүт?

- Манай оёһон гутал нэгэшье дэлгүүртэ худалдагданагүй. Бидэ хүнэй захилаар лэ гутал оёнобди. Тиимэhээ манда сэхэ хандахада болоно. Олон зон гутал оюулаад, танил таладаа бэлэг болгон баридаг. Хари гүрэнhөөшье захил ородог. “Иимэ шанар һайтай гутал үшөө хаанаhаа олохобибди?” - гэжэ байжа захигша. Һаяхана нэгэ эхэнэр хэдэн жэлэй саана нүхэртөө оюулhан гуталаа абаад ерээ: “Һүеынь элэжэ жалжыгаа, заһажа үгыт. Нүхэрни энэ гуталаа нэгэ бага хүйтэржэ эхилхэдэ үмдөөд, саhанай хайлажа, шалбааг урдажа эхилхэдэл тайладаг юм даа”, – гээд, энеэбхилжэ байжа хөөрөө. Өөhэдынгөөл оёһон гутал hөөргэнь абажа заhадагбди. Ондоо гутал заhахаяа абадаггүйбди.

- Гансал захилаар хүдэлхэдэ, хэр олзотой юм?

- Тиимэ ехэ мүнгэн олдоошьегүй hаа, эдихэ уухада хүрэдэг лэ даа. Хүнэй захил абахаhаа гадуур, бидэ уласайнгаа бүхы шахуу уран hайханай бүлгэмүүдтэ гуталнуудые оёнобди. Һаяхана «Байгал» театрай зүжэгшэдтэ олон гутал оёжо үгөөбди. Мүнөө Бестужевай нэрэмжэтэ Ород драмын театрай захилаар Жабар үбгэндэ үльгэрэй гоё гутал бүтээжэ байнабди. Ород, буряад болон бусадшье яһатан эрэгтэй, эмэгтэй хамаагүй – бултал захина. Залуу зоной манай гутал үмдөөд ябахадань, гоёхоноор харагдана. Харин наһаяа хүсэһэн хүнүүд үмдэхэдөө, шадалтай, баянаар үзэгдэдэг шэнги. Ондоо иимэ гутал бэшэ хэндэшье үгы гэжэ hанахадаа, хүн зон «биб» гэһэн бодолоо гаргана ха гэжэ би hанагшаб. Бага үхибүүдэй үмдэхэдэ, ехэл гоёшоодог хүм. Тээ мэндэ Далай ламада, мүн дүтын туhамаршандань буряад гутал оёжо бэлэглээбди, үргөөбди.

Угалзаар шэмэглэгдэһэн гутал

- Тантай хэды хүн хүдэлнэб? Гутал уллаха мэргэжэлтэниие хаана бэлдэнэбта?

- Бүхыдөө долоон лэ хүн хүдэлнэбди. Һайнаар гутал оёхо мэргэжэлтэниие олохонь ехэ хүшэр. Гартаа дүйтэй байха хэрэгтэй. Энэмнай хүн бүхэндэ үгтэдэг бэшэ - баһал бэлиг ха юм. Урдань тусхай мэргэжэлэй дунда hургуулида гутал оёхо хүнүүдые бэлдэдэг hааб даа. Харин мүнөө сагта ганса түрмэдэ ороhон зониие hургана. Энеэдэтэйшье, гашуудалтайшье болоhон саг лэ даа. Хэр угhаа ямаршье арад hайн, дулаан гутал үмдэхэ гэжэ оролдодог. «Тархяа хүйтэндэ, хүлөө дулаанда баригты» гэжэ дэмы хэлэдэггүй ха юм. Тиимэhээ hайн гуталшан хэзээдэшье ажалтай, хүндэтэй байха.

- Зай, hайн бэлэйт!

Галина Егоровагай дурадхаһан гэрэл зурагууд