1072
Дарима, Иван Бадмацыреновтэн
1960 оной август һарын һүүл багта Иван бидэ хоёр танилсаһан байгаабди. Тиихэдэ Хэжэнгын найман жэлэй интернат-һургуулиин нээлтэ боложо, арай гэжэ дүрбэдэхи ангида һураха болоһон шабинар, Хэжэнгын, Хориин, Яруунын аймагуудһаа сугларһан гушаад үхибүүд, тус һуралсалай эмхи зургаанай эгээл аха һурагшад гүүлэжэ, анха түрүүн бэе бэетэеэ танилсаһан байгаабди.
Тиихэдээ бидэнэр хадаа үншэн гү, али нэгэ түрэлхинтэеэ үлэһэн, мүн олон үхибүүдтэй бүлэнүүдэй үринэр һэмди. Тиимэһээ олон юумэ үзэһэн, халта мүлтэшье һаа, халуун шулуу долёоһон зон байгаабди. Эндэ юу онсо тэмдэглэхэ байнабши гэхэдэ, сугтаа байжа эхилһэнһээ хойшо ёстой хани нүхэсэлэй оршон хоорондоо байгуулаа һэмди гэжэ тоолодогби. Гэбэшье жэжэ божо үгэеэ ойлголсохогүй ябадал оройдоо ушараагүй гэжэ байдаггүй бэд даа.
Иван Бадмацыренов хадаа үгэ дуугүй, номгон, даруу зантай, ехэ бодомжотойгоороо бидэнэй дунда онсо илгардаг һаа гү гэжэ һанагшаб. Һургуулидаашье һурахадаа, эрхимүүдэй тоодо оролсодог һэн. Тиихэдээ урда, хойно орожо ябаад, миин гүйхэгүй, ангиингаа хэрэгүүдтэ оролсоходоо, тэрээндэ даалгагдаһан юумэндэ тон харюусалгатайгаар хандажа, шадамар бэрхээр дүүргэдэг һэн.
Жэшээлхэдэ, манай ангиин футболой командада гол хамгаалагша байха, тэрэниие дабан гараха гээшэ угаа хүшэр һэн. Мэнэ-мэнэ арһан монсогоо оруулхаяа ябаһан нүгѳѳдүүлһээ бүмбэгэ дары буляажа абаад, үлэ мэдэг энеэжэ байһан мэтэ боложо, аймшагтай холо сохижорхиһон дүрэнь минии һанаанда хэтэдээ үлэхэ бэшэ аал даа…
Харин Даримань зургаадахи ангида байхадамнай, манда нэмэри боложо ороо һэн. Набтархан, туранхайшаг бэетэй, шалтагаантай, шалтагаангүйгѳѳр энеэшэхэеэ забдадаг, шанга дуутай, угаа шуран басагахан манай ангиин хэрэгүүдтэ эдэбхи ехэтэйгээр хабаададаг болоо һэн.
Даримашье һуралсалдаа эрхимүүдэймнай тоодо гансата ороо һэн. Гадна манай һургуулида олон байһан элдэбын кружогуудта ябажа захалаа. Тиин нюур дээрэнь элбэгээр грим түрхиһэн, зарим зоной зүүдэлжэ хонохоор шарайтай удаганай роль «Баташулуун, Соёлмаа» гэжэ Шойжонима Гениновэй пьесэдэ шадамараар гүйсэдхэһыень би тодоор һананаб.
Манай анги тусгаар анги байһан юм. Хорин хоёр хүбүүд, оройдоо найман басагад һурадаг байгаа. Минии һанахада, үсѳѳн тоото ушарнуудһаа бэшэ тээ маанад басагадтаа гамтайгаар хандажа, эртээнһээ хойшо джентльменүүд хүсэд боложо эхилээ хабди. Тиигэжэ тэрэ сагта эхэнэр хүндэ ёстой эрэ янзаар хандалгын түрүүшын хэшээлнүүдые бидэнэр гараабди.
Ондоо нэгэ тээ бии юм гэжэ дуулдаагүй ритмикын хэшээлнүүд манай һургуулида болодог байһан юм. Тэндэ дүрбэдэхидэ һуража байхаһаа эхилээд, бидэнэр элдэб танцануудта һуража захалаабди. Вальс, фокстрот, танго, совет үедэ хорюултай шахуу байһан рок-н-рол, кубинка болоод бусадта эндэл һураһан байхабди.
Иван Дарима хоёрой интернадтаа һуража байхадаа, бэе бэедээ ямар нэгэ тусхай ондоогоор хандадаг байһыень би оройдоо һананагүйб. Юрэл гэнтэ дуулан гэһээмни тэдэ хоёрнай бүлэ болошоһон байгаа һэн. Эдээнһээ гадна манай ангида үшѳѳ нэгэ бүлэ бии. Тэрэниие Баатар Балданов Цыжип Дамбиева хоёрнай байгууланхай.
Иван Дарима хоёрой энэ наһан соогоо байһан газарнуудтань би заатагүй хүрэһэн байдагби. Ажалаараа хаа-хаанагүй ябадаг хадаа тиигээ бэзэб. Иванай Георгиевкын совхозой МТФ-гэй инженерээр, Даримын эндэхи һургуулиин химиин багшаар хүдэлжэ байхадань, Солбон Ангабаев Баир Дугаров хоёртой уран зохёолшодой үмэнэһѳѳ ажалшадтай уулзажа ябаһан би нэн түрүүшынхиеэ тэдээнэй залуу бүлэдэ хүрэжэ хоноходоо, Иванай номгон даруу, Даримын огсом, шуран зангуудынь ехэ тааража, эбтэй эетэй бүлэ байгуулаа юм байна гэжэ ойлгоо бэлэйб.
Саашадаа Иванай ажалай намтар тиимэ ехэ эрид уналга, ниидэлгэгүйгѳѳр зангайнь хэмжээн соохоно бага сагын ургалтын замаар ябаа. Тэрэ Хориин совхозой ахамад инженерээр, Гостехнадзорой инспектор-инженерээр, наһанайнгаа амаралтада гаратараа, Хориин поселениин гулбаагай орлогшоор хүдэлжэ гараа. Тиихэдээ зоной хүндэдэ ходо хүртэжэ ябаа, элдэб шагнал болон Хүндэлэлэй грамотануудаар шагнагдаа.
Даримын ажалай намтар мүн лэ ургалтын замаар ябажа, Хориин аймагай үдэшын һургуулиин директор болотороо дэбжүүлэгдээ. Тиихэдээ химиин талаар һургуулидаа онсо шалгардаг байһыень огто һанаагүй тула гайхааб. Буряадай багшанарай дээдэ һургуулиин биолого- химическэ факультет дүүргээ ха юм. Тэрээнһээ урид һургуулияа дүүргэн сасуугаа Ородой Адагай дунда һургуулиин ахамад пионервожатаар, эхин ангиин багшаар хүдэлһэн, дээдэ һургуули түгэсхѳѳд, Ивандаа хадамда гаратараа, Хэжэнгын дунда һургуулиин химиин багшаар ажаллажа үрдиһэн байна. Харин Иван сэрэгэй уялгата албаяа гараад, Буряадай хүдѳѳ ажахын дээдэ һургуулиин механическа факультет дүүргэһэн юм. Тиихэдээ эдэ хоёр нүхэдэймни абари зан элеэр тодорон гарана аабза?
Дарима Сангажаповна «Россиин Федерациин юрэнхы һуралсалай отличник» гэжэ тэмдэгээр шагнагдаа, элдэб зиндаагай Хүндэлэлэй грамотануудаар тэмдэглэгдээ, «Багша, шинии алдарта нэрээр…» гэһэн «Буряадай түрүү багшанар» гэһэн ном соо, «Бэлиг талаантай үхибүүд» гэжэ уласхоорондын номдо «Хүтэлэгшэ» гэһэн хүсэнэгтэнь оруулагдаа гэхэһээ эхилээд, элдэб шагналнуудынь элбэг. Гадна тэрэнэй юумэ эмхидхэхы, зониие элсүүлхы, ѳѳрынгѳѳ огсом зангаар унтажашье байһан барагсаануудые элдэб хэрэгтэ оруулхы зангынь эдэ шагналнуудай ерэхын эрхэ нүхэсэл болоо.
Мүнѳѳ үедэ минии сасуутан хуу барандаа 70 наһанайнгаа ойе тэмдэглэжэ байна гээшэ. Тэдэнэй дунда минии ханинар Иван Дарима хоёр ороно. Иван 1949 оной февраль соо, харин Даримань октябриин 14-дэ түрэһэн юм. Тиихэдээ Иваниинь Хориин аймагай Ашанга һууринда, харин Даримань Хэжэнгын аймагай Худанай Үртѳѳ тосхондо түрэһэн гэжэ тэмдэглэлтэй. Иван Дагбаевич Дарима Сангажаповна хоёрой бүлые Георгиевкодо айл болоод байхадань, түрүүшынхиеэ хараһанһаа хойшо ехэ һайхашаажа хаража ябадагби. Тиигээд хоюулан миин байжа шадахагүй, Хори тосхондохи буусадаа үхэр малаа, гахай нохойгоо барихаһаа гадна горитой огород баһал таридаг байха юм.
Бэлигтэй инженер үндэр зиндаатай багша хоёр табан үхибүү, гурбан хүбүү, хоёр басага хүлыень дүрѳѳдэ, гарыень ганзагада хүргэжэ табяа. Тэдэнэр мүнѳѳ юһэн аша болон зээнэрые хаража, үбгэн баабай хүгшэн эжы хоёрой жаргал дүүрэнээр амсажа ябана. Тиигээд онсо тэмдэглэхээр юумэн гэхэдэ, бүхы үхибүүдтээ дээдэ һургуули дүүргүүлһэн байна.
Ехэ хүбүүн Эрдэмынь Дотоодын хэрэгүүдэй албанай подполковник, мүнѳѳ Захааминай аймагта ажаллана. Дунда хүбүүн Алдарынь түүхын эрдэмэй кандидат, Хитад орониие шэнжэлэгшэ байбашье, «Ригель» гэжэ барилгын компаниин гүйсэдхэхы директор тушаалтай. Бага хүбүүн Баирынь «Читаэнергосбыт» компаниин гол инженерээр хүдэлнэ. Ехэ басаган Даринь экономист-менеджер, психолог, харин бага басаган Мэдэгмань худалдаа-наймаанай хүдэлмэрилэгшэ.
Тиимэһээ 2015 ондо тус бүлын «Инаг дуран болон сэхэ сэбэр байлга» гэжэ медаляар дэмы шагнагдаагүй байһаниинь элирнэ. Иимэл нүхэд тухайгаа та бүгэдэндэ бэшэхэ гэжэ шиидэхэдээ, Хэжэнгын найман жэлэй интернат-һургуули анха түрүүн дүүргэһэн гушан һурагшадынь бултадаа иимэрхүү жэшээтэй 70 хүрэжэ ябанабди гэжэ онсо тэмдэглэнэб!
Цыдып ЦЫРЕНДОРЖИЕВ
Бадмацыреновтэнэй гэр бүлын жасаһаа гэрэл зураг абтаба
