1428
Олониие гэгээрүүлхэ заяатай угтанай үри бэе – Хориимнай эгээл хүндэтэй багша Дарима Евдокимовна Болдоновагай гаталһан зам тухай хөөрөөгөө дэлгэһүү.
Багшымнай угтанай нэгэн Доржо Банзаровта хабаатай байһан. Миссионер Иннокентий Ливанов “Путевой журнал” соогоо мэдээжэ ориенталист, Зүүн Сибириин генерал-губернаторай хажууда чиновнигой үүргэ дүүргэжэ ябаһан Доржо Банзаровай 1853 ондо Балаганск ерэһэн тухай һонин мэдээ дуулгаһан байна. Ливанов Балаганскын приходской училищида һуража байһан өөрэ, ханалга һайтай Халзан Монзоевые эрдэмтэ Банзаровта зууршалһан байна. Халзан хүбүүн Дарима Евдокимовнагай эхэ Анисья Игнатьевна Халзановагай үбгэ эсэгэ гээшэ. “Энэ сагһаа хойшо Монзоев эрдэмтын наһа дүүрэтэр эгээл дүтын шабинь болоо. Халзан өөрөө наһа дүүрэтэрээ агуу багшаяа, тэрэнэйнгээ захяа заабари ходол дурсан һанажа, эрдэмтын үлөөһэн саарһа дансатай ханзыень наринаар хадагалжа ябадаг һэн”-, гэжэ Дарима Евдокимовна уяран хөөрөө һэн.
Угайнгаа хэрэг үргэлжэлүүлэгшэ
- Евдоким Маланович Болдонов - эсэгэнь 1928 ондо, эхэнь 1930 ондо Бурпедтехникум дүүргэжэ, арад зоноо гэгээрүүлхэ ажалаа Сэлэнгын Юрөө нютагһаа эхилээд, үргэн Буряад ороной олон һугуулинуудта хүдэлжэ, үндэр амжалтануудые туйлаһан. Эрдэм гэгээрэлэй оршон соо үндыһэн Дарима басаганиинь Буряадай багшанарай дээдэ һургуули дүүргэжэ, тоо бодолгын багшаар ажалайнгаа намтар 1957 онһоо эхилээ.
Дарима Евдокимовна үндэр бэетэй, хэрмэн маряатай, түбшэн даруу, зөөлэн зантай, сэбэр сагаан сэдьхэлэйнь ольһондо жэгнүүлэн, бидэ, шабинарынь, өөһэдөөшье мэдэнгүй, һайхан мэдэрэлдэ абтан байдагбди...
1962 ондо Хориин 1-дэхи дунда һургуулиин тоо бодолгын багшаар ажаллахынгаа хажуугаар хизаар ороноо шэнжэлхы хүдэлмэри ябуулжа эхилээ. Октябриин хубисхалай 50 жэлэй ойдо зорюулжа, “Ошонһоо дүлэн гарадаг” гэһэн түсэл шабинартаяа бэелүүлжэ эхилхэдээ, эсэшэ сусашагүйгөөр бэдэрэлгын ажал ябуулаа. Тиигэжэ хубисхалай хүдэлөөн, граждан дайнай үйлэ хэрэгүүд, шэнэ байдал тогтоожо эхилһэн хүнүүд тухай баян материал суглуулһан. Гадна хүдөөгэй үхибүүд гэртэһээ элдэб хуушанай хэрэгсэлнүүдые асардаг һэн. Музей соо экспонадуудайнгаа багтахаяа болиходо, багшамнай аймагайнгаа музейдэ дамжуулаа. Музейнүүдэй харалганда, элдэб мүрысөөнүүдтэ, эрдэмэй практическа конференцинүүдтэ шабинарынь ходо шангай һууринуудые эзэлдэг байһаниинь гайхалгүй.
Хориин 1-дэхи һургуулиин музей
Хориин 1-дэхи һургуули – Зүүн Сибирь соо түрүүшын үндэһэтэнэй һургуули гээд һануулая. Дарима Евдокимовна Ленинградай архив сооһоо Анаагай приходской училищи 1806 оной январиин 24-дэ байгуулагдаа гэһэн документ олоо. Тиимэһээ энэ үдэр һургуулиингаа түрэһэн үдэр жэл бүхэндэ үргэн дэлисэтэйгээр тэмдэглэдэг юм. Гадна приходской училищиин түрүүшын багшанар, һургуули түгэсхэгшэд тухай аша габьяа харуулһан материал согсологдоо.
Саг жэл ошожо, ажабайдал, хүншье хубилаа. Тиимэһээ Болдонова Д.Е. музейн ажаябуулга шэнэ ёһоор эмхидхээ: хүмүүжүүлхы үүргэтэй байхынь тула “Музейн педагогико” гэһэн түсэл бэелүүлжэ эхилээ. Тиигэжэ музейн актив, эдир экскурсоводуудые һургажа эхилээ. Элдэб партнёрнуудтай: ондоо библиотекэнүүдтэй, архивтай, военкомадтай холбоо байгуулаа. Иигэжэ үргэн дэлисэтэйгээр музейн ажал эмхидхэгдэжэ, олон зон һонирхожо эхилээ. Ороноймнай олон зүгһөө ондоо тээ ажаһуудаг һургуули түгэсхэгшэд өөһэдынгөө үндэр шагналнуудые, орден, медальнуудые наашань эльгээнэ. Энэнь музейн хүтэлбэрилэгшэ Дарима Евдокимовнагай нэрэ хүндын үндэр байһые гэршэлнэ.
Һургуулиингаа багшанарай, нютаг зонойнгоо ёһо заншал, баян дүй дүршэл мүнхэлхын тула шэнэ түсэл “Борголовой уншалганууд” гээшые Галина Цырендоржиевна Цыретороватай хамта бэелүүлээ. “Благодарная память” гэһэн долоон ном хэблэгдээ. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дүүрэһээр 65 жэлэй ойдо зорюулжа, “И пусть поколения помнят” гэһэн ном хэблүүлэн гаргуулаа. Тус ном соо дайнда хабаадаһан һурагшад ба багшанар тухай бэшэгдэнхэй. 1945 ондо энэ һургуули дүүргэһэн экономическа эрдэмэй кандидат В.П. Мананникова ном уншаад байхадаа, тон сэдьхэлээ ханаһан, уярһаншье байха юм.
Мэдээжэ угай үри һадаһан Дарима Евдокимовна Болдонова уг изагуурайнгаа хии мори дээрэ намилзуулан, олон тоото шабинартаяа эрдэмэй далайе эрэлхэгээр гаталжа ябаһаар.
Наталья НИМАЕВА
