737
“Улаан хада” ТОС барилдаанай гэр барина
asiarussia.ru
Нютаг дэбисхэрэй ниитын хүтэлбэринүүд үдэр бүриимнай ажабайдалда бата бэхеэр һуурияа оложо түбхинөөд, бүгэдэ зондо мэдээжэ болоһоорнь ерэхэ жэлдэ эгсэ арбан жэл болохонь.
Ахяад гарахада, арбан жэл болохонь
Ород хэлэн дээрэ хуряангыгаар ТОС гэжэ хэлэгдэдэг нэрыень мэдэхэгүй зон Буряадаймнай аймаг тосхонуудта, хото хүдөөдэ үгы шахуу. Оршон тойронхи байдалаа өөһэдынгөө гараар һэльбэн шэнэдхэжэ, олоной ородог, бүхы зоной ашагладаг элдэб байшан гэрнүүдээ, тамирай талмайнуудаа заһабарилха, будаха, шэрдэхэһээ эхилээд, мантан томо ордонгуудые шэнээр бариха хүрэтэр хэды олон түсэлнүүд энэ хугасаа соо бэелүүлэгдээ гээшэб, тооложо барахагүйш!
Анха түрүүшын алхамууд 2010 ондо хэгдэхэдээ, уласаймнай Засагай газарай түлөөлэгшэд Волгоградай можо хүрэжэ, тэндэхи хүдэлөөнэй дүршэл хаража ерэһэн. 2006 онһоо хойшо тэндэ ТОС-ууд байгуулагдажа, ашаг үрэтэй ажалаа эхилэнхэй байгаа бшуу. Тэдэнэй жэшээ дээрэ манайшье эндэ ажал эмхидхэгдээ. Тэрэ гэһээр нютаг нугадаа, хото хүдөөдөө, нэгэ үгөөр хэлэбэл, ажаһуудаг газартаа эзэн ёһоор хандажа, болбосон түхэлтэй болгохо, гоёохо, заһаха зорилготойгоор эдэбхитэй эрхэтэдэй хамтаралнуудай хаа- хаанагүй олошорһониинь одоол һайшаалтай. Үүсхэл гаргажа, үйлсэ гудамжаяа, үргэн талмайнуудаа, үндэр байшануудаа һайн тээшэнь хубилгажа байһан зондо засагайшье зургаанууд дуратай юм.
Хэһэн ажалынь хэмгүй ехэ
Үнгэрһэн болзор соо эрхэтэдэй һайн дуранай эдэ нэгэдэлнүүд хуули бусаар бог шорой хаядаг 2745 газар усадхаа. 772,4 сая түхэригэй сэнтэй 500 гаран бага, ехэ байшангуудые баряа, заһабарилаа. Тэрэ тоодо хүдөөгэй соёлой 11 байшан, түймэр саралгын 6 депо, барилдаанай 40 гаран буряад гэр болон тамирай байшангууд, хүүгэдэй наадаха болон спортын 1117 талмай ороно. Тэрээнһээ гадуур 400 гаран модо утатай нютагууд хоорондын харгынууд заһабарилагдаа, уласаймнай 67 тосхондо гудамжанууд гэрэлтүүлэгдээ.
2010-2018 онуудай дүнгүүдые согсолжо, ТОС-уудай хэһэн ажалые мүнгөөр тоолоходо, уласай санһаа гаргашалагдаһан 1 түхэригэй орондо аяар 7 түхэриг тэхэрюулэгдэдэг.
Эдэбхитэй ажаһуугшадай нэгэдэжэ байгуулһан ниитын хамтаралнууд өөһэдөө элдэб мүрысөөнүүдтэ хабаадана, грантнуудые бэшэнэ, эбээн тэдхэгшэдые бэдэржэ олоно. Нигүүлэсхы сэдьхэлэй марафонуудые эмхидхэжэ гү, али өөһэдөөшье мүнгэ суглуулаад, али олон ажал хэдэг, түсэлнүүдые бэелүүлдэг юм.
Дэмжэлгын һайгаар дэбэрһэн үүсхэл
2010 ондо аймагуудтамнай түрүүшын ТОС-ууд ажалаа эхилжэ, 2012 онһоо уласай бюджедһээ тэдэниие урмашуулха мүнгэн анха удаа һомологдоһон байха юм. Долоон жэлэй туршада (2012- 2018 онуудта) Буряадтамнай үнгэргэгдэдэг мүрысөөндэ илагшадые шагнаха хэрэгтэ 299 сая 810 мянган түхэриг гаргашалагдаа бшуу. Эгээл эрхимээр, эдэбхитэйгээр ажаллаһан Хурамхаан аймагай хамтаралнууд 10 сая 950 мянган түхэригэй шанда хүртэһэн байна.
Ганса уласай мүнгэн санһаа урмашуулга үгтэдэггүй гээд мэдэнэбди. Аймагууднай баһа оролдоно. Дээрэ дурдагдаһан долоон жэлэй туршада нютагай засагай бюджедүүдһээ 51 сая 300 мянга гаран түхэриг эрхим ТОС- уудые шагнаха хэрэгтэ шэглүүлэгдээ.
«Иимэ ажал хэгты» гэжэ мүнгэн үгтэнэ бэшэ, харин зоной нэгэдэлнүүдэй һайн дураараа, өөһэдынгөө һанал, түсэбөөр, хүсэ шадалаа элсүүлээд, хэжэ шадаһан ажалайнь түлөө урмашуулгын шангууд барюулагдана гээшэ. Тиихэдээ абахам гэһэн лэ ТОС бүхэндэ үгтэдэггүй, урилдаанай дүримөөр эгээл бэрхэнүүдынь хүртэнэ ха юм.
Жэшээнь, үнгэрһэн жэлдэ хамта дээрээ 60 сая мүнгэнэй урмашуулганууд барюулагдаа. Соносхогдоһон мүрысөөндэ 1424 ТОС хабаадажа, тэдэнэй 1054- иинь 40 мянган түхэригһөө 200 мянга хүрэтэр шангуудта хүртөө бшуу. Шүүжэ олоһон мүнгэеэ хамтаралнууд хайша хэрэг үреэд хаянгүй, саашанхи ажалдаа һомолдог юм.
Гурбан жэлэй нэгэ удаа нютаг дэбисхэрэй ниитын хүтэлбэринүүдэй уласай фестиваль эмхидхэгдэдэг болонхой. Эдэбхи үүсхэл ехэтэй эрхэтэдэй ажабайдалда мартагдашагүй энэ үйлэ хэрэг өөрын мүр сараа үлөөдэг гэхэдэ, алдуу болохогүй. Ондо ондоо аймаг, нютагуудай түлөөлэгшэд уулзажа, бэе бэетэеэ дүй дүршэлөө хубаалдана. Талаан бэлигээ харуулжа, хэжэ, үйлэдбэрилжэ байһан юумэнтэеэ сугларагшадые танилсуулдаг. Энэл хэмжээ ябуулгын үедэ ТОС-ой эрхим түрүүлэгшэнэр урмашуулагдадаг байха юм.
Аркадий Батомункуевай зураадаһан
Хуули хамта зохёогоо
Эрхэтэдэй эдэбхи үүсхэл дэмжэхэ талаар алхамуудые уласай засагшье горитой ажал ябуулаа. Ганса мүнгэ тарааха бэшэ, түрүүшүүлые урмашуулдаг, бэе бэетэйнь тэдэнэрые танилсуулдаг, ондоо нютаг можонуудта абаашажа, тэндэхи дүршэл харуулдаг. Эмхидхэлэй ажал аргагүй ехэ.
Буряад Уласта нютаг дэбисхэрэй ниитын хамтаралнуудта гүрэнэй дэмжэлгэ үзүүлхэ тухай хуули нёдондо баталагдан абтаһан байха юм. Тэрэниие зохёон бэшэхэ ажалда ТОС-уудай эдэбхитэд хабаадуулагдаа. Түсэлыень зүбшэн хэлсэхын тула 192 дүхэриг шэрээ үнгэргэгдөө бшуу! Тиихэдээ улас доторнай байһан тосхон сэлеэн бүхэндэ хуули болохо дансые хүнүүд уридшалан хаража үзэһэн, хоорондоо хэлсэһэн болоно.
Хамтын хүсөөр бэшэгдэһэн хуулиин гол удхань гэхэдэ, ТОС- уудые бүримүһэн дэмжэхэ ажал Буряад Уласай Засагай газар өөр дээрээ даажа абана гэһэн зүйл гээшэ. Иимэ данса баталан абаһанай һайгаар мүнөө үедэ гүрэн доторнай хүсэндөө байгаа хуулинуудай ёһоор мүнгэ гаргашалжа, грантнуудай мүрысөөнүүдые үнгэргэхэ, бусадшье түхэлөөр нютаг дэбисхэрэй ниитын хүтэлбэринүүдые дэмжэхэ аргатай болонхой.
Гүрэн соогоо гансахан
Арбан жэл шахуу болзорто аргагүй амжалтатайгаар хэгдэжэ байһан ажал анхаралгүйгөөр орхихонь арай буруу. Тиимэһээ Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденовэй даабаряар ТОС-уудые дэмжэлгын тусхай түб үнгэрһэн хабар байгуулагдаа. Энэ түб мүнөө дээрээ гүрэн доторнай гансахан.
Буряад Уласай нютагай засагай байгууламжануудай эблэлэй бааза дээрэ байгуулагдаһан энэ түбтэ 5 хүн хүдэлнэ. Тэдэнэй ажалай гол зорилго хадаа хүгжэлтын шэнэ хэмжээндэ ТОС-уудые гаргаха хэрэг. Ганса гэртэхи, газаахияа сэбэрлээд, һэльбээд, сүлөө сагаа үнгэргэхэ байшан, гэрнүүдые бариха бэшэ, хүдөө ажахын үйлэдбэридэ ТОС- уудые хабаадуулха түсэбүүд бии. Мүнгэ оложо, эбээн тэдхэгшэдтэй тааруугаар харилсуулжа һургаха, газар дэбисхэрэйнгээ хүгжэлтэдэ хүрэнгэ оруулха, грантнуудые зүбөөр бэшэжэ, абажа хэрэглэхэ мэтэдэ дүршүүлхэ зорилгонууд табигданхай.
...Алтан дэлхэй дээрэ амгалан байдал тогтожо, һанаһан хэрэг бүхэмнай өөрөө бүтэшэхэ, ажал хэнгүй али олон юумэтэй болохобди гэжэ дэмы найдангүй, өөһэдынгөө ухаан бодолоор, һанал эрмэлзэлээр һайхан хэрэгүүдээ һалбаруулан бүтээдэг нютаг дэбисхэрэй ниитын хүтэлбэринүүд урагшатай байһай!
