​​Буянтайл даа, буряад-монгол уг удхань

Үндэһэтэнэй номой санда мэ­дээжэ ирагуу найрагша Сер­гей ТУМУРОВАЙ Москва хото­до хэблэгдэһэн “Вещество Весны» гэһэн номтой танилсалга болобо.

Шүлэгүүдэй 8 номой автор ород хэлэн дээрэ бэшэдэгшье һаа, Бу­ряад-Монголой түүхын, Буддын шажанай үзэлээр нэбтэрһэн зохё­олнуудтай. Арадайнгаа хуби заяан тухай амин голоороо оролдожо ябаһан тэмсэлшын дүрэ шүлэгүүд сооһоонь тобойсо мандаад ерэдэг юм.

“Сарасвати Янжимаагийн “Цас­ны роман», «Бурхан багша», «Торгон зам», «Цагаан Дар эхийн нулимс», «Мял Богдын шад», «Морин дэл дээрх өнө мөнх» болон нигүүлэсхы удхатай бусад шүлэгүүд номые шэмэглэнэ.

Илангаяа Монголой элитэ ирагуу найрагша Гун Аюрзанатай харилсан нүхэсэһэниинь угаа шухала байшоо. Энэ нүхэрынь олон шүлэгүүдынь ор­шуулжа, “Хүннүү ууланд нойрсогч өвс” («Сон-трава на склоне горы гуннов») гэһэн хэһэг болон энэ ном­до оруулагдаа юм. Эгээл энэ хэһэг Сергей Тумуровые буряад-монгол уншагшын эльгэ зүрхэндэ дүтэ, түрэл, нэгэ уг удамай, нэгэ шуһанай гэжэ дүтөөр мэдэрхээр болгоно.

Уулзалгын эхиндэ номой редактор Надежда Низовкина дэлгэрэнгы үгэ хэлэбэ.

Дасан бодхоолгын эхи табяа

С.Н. Тумуров түрэһэн тоонто Алайр дайдадаа дасан, субаргануу­дые бодхоохо талаар хүдэлөөндэ эхи табилсаһан намтартай. 2004 ондо машина хүлһэлжэ, Алайр зорихо­донь, эндэһээ гарбалтай манай эр­хим бэрхэ хүдэлмэрилэгшэ Д.Д. Зур­бановатай ошолсоо һэмди.

“Путешествие в Аларь: время и бремя обретения веры” гэһэн ста­тья удаань мүндэлһэн юм. 1814 ондо нээгдэһэн, 1894 ондо һэльбэн шэнэлэгдэһэн энэ дасаниие цанид хамба Агван Доржиев арамнайлжа, газаань Түбэдһөө асарагдаһан бара­ан хүхэ хасууринуудые тариһан, уда­ань хушатай, үлиртэй бүхэли сэсэр­лиг һалбарһан бэлэй.

Дасанай шэнээр баригдаха газа­рые шулуу шоройһоо сэбэрлэлсээ һэмди. С.Н. Тумуров дасанай, субар­гын бодхоогдохо газар арамнайлжа үгэхыень Геше Дагба ламые залаһан байгаа. Иигэжэ түүхэтэ ушарта хабаадалсаһандаа сэдьхэлэй сэсэгы мэтэ дурсан ябадагнай гайхалгүй.

Аймагай захиргааниие, Улаан-Үдэдэ болон Ород Уласай ондоо мо­жонуудта ажаһуудаг нютагаархи­даа элсүүлжэ шадаһан тухайнь энэ хэрэгтэ эжытэеэ – Светлана Цыре­новнатай хабаадалсаһан сэтгүүлшэ Александр Махачкеев, номойнь удха тухай ВСГАКИ-гай багша, уран зохё­олшо Николай Хосомоев болон бусад талархан хөөрэбэ.

Энэ үедэ Сергей Тумуров “Листо­бой”, “Тяжесть света”, “Власть двоих” шүлэгүүдэйнгээ номуудые гаргуула­ад байгаа. “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшаниие толгойлжо байһан ара­дай уран зохёолшо А.Л.Ангархаев зохёохы ажалыень халуунаар дэмжэһэн юм.

Данзан Равжаагай дурасхаалда - үргэл

2006 ондо Агуу Монгол улас түрын байгуулагдаһаар 800 жэлэй ойн баяр ёһололдо уран зохёолшод Лопсон Тапхаев, Сергей Тумуров гээд гурбан хүн хабаадаа һэмди. Эрид шууд, сэхэ зантай С.Тумуров шүлэгөө ордоһолон уншажа, монголшуудые гайхуулаа һэн.

ВЕЧНОСТЬ НА КОНЕ

Улан-Батор*

24.11.06 г.

Стих за стихом я бросал

в заполненный

монголами зал.

И, долго не стихая,

дух номадов –

стоном сердца моего –

над Монголией витал.

И стоял я, камнем вросший

в мир кочевий…

И веками

выбеленный ветрами,

во мне молился

яростно

шаман.

Из глубин

покорного пространства,

созидая вечность на коне,

чрез «времени астрал»

час грядущего внимал

Чингис Богдо-хан.

_______________________________

*День поэзии монголоязычного мира в честь 800-летия монгольско­го государства

Эзэн Богдо Чингис хаанай һүлдэ доро үнгэрһэн һайхан тэрэ һайндэрэй үедэ Дорно-Говь аймаг хүрэжэ, Буд­дын шажанай нюуса тарниин эзэн, губиин догшин ноён хутагта гэжэ алдаршаһан соёл гэгээрүүлэгшэ, ирагуу найрагша Данзан Равжаагай байгуулһан Хамарын Хиид, Шамбала хүрөө һэмди. Данзан Равжаагай му­зейдэ нэн түрүүн ороо бэлэйбди. Аме­рикэ болон ондоо гүрэнүүдһээшье ерэһэн зон, Хальмагай, Үбэр Монго­лой, Дээдэ-Монголой уран зохёолшод ехэл анхаралтайгаар экспонадуудые хаража байба. Данзан Равжаагай өөрынь суглуулһан, сэмүүн сагууд­та агынуудта нюулгатай байһан энэ баялигай 24 абдарайнь эд экспонат табигданхай байгаа бшуу. Энэ үедэ Сергей Тумуров нүхэрнай суглараг­шадта хандажа хэлэбэ:

- Гайхамшагта үзэгдэлтэй танилсаһандаа баярые хүргэн, Данзан Рав­жаагай музейдэ Буряадай делегаци мүнгэн бэлэг баринабди.

9 мянган түхэриг бариһан байгаа. Аха захатан Лопсон Дунзынович ехэ­тэ урмашаба.

- Сергей, бэрхэш. Буряадаа үргэжэ, һүр һүлдэтэй, хии мори дээгүүр яба­набди.

Тэрэ үедэ социальна шэглэлтэй һайн тушаалтай С.Тумуров зохёол­шодто мүнгөөр яһала туһалһан. Уран шүлэгтэ харгыень нээжэ үгэһэн Рах­мет Шоймардановай дурасхаалые мүнхэлхэ талаар нилээн ехэ юумэ хээ. Геше Дагба ламада зохёолнуудаа зорюулаа. Нэгэ үгөөр хэлэбэл, буянта хэрэгүүдые үүсхэһэн зониие хэзээдэ­шье мартадаггүй.

Ирагуу найрагша Шагдар Байми­новые уулын үндэр үбгэн гэжэ нэр­лэдэг һаань, Сергей Тумуров Алайрай үндэр үбгэн гүүлэхэ хаһадаа дүтэлжэ ябана хаяа?

Ород хэлэн дээрэ буряад-монгол уг удхаяа дэлхэйн түбиин зондо ха­руулжа, монгол оршуулга соогуур мүнхэрүүлжэ ябаһаниинь дэмбэрэл­тэй гээд, зохёохы замдаа, гэр бүлэдөө золтой ябахыень гуурһа нэгэтэ нүхэртөө хүсэе.

С УЛЫБКОЙ ПОДНОШУ МОНГОЛЬСКОМУ ПОЭТУ ГУН АЮРЗАНЕ

Бурят в моей Монголии

не любят...

русскоязычных...

тем более...

Но я умру, -

умру счастливым,

как и ты –

от любви

к моей Монголии!

МОНГОЛ ЯРУУ НАЙРАГЧИД ИНЭЭМСЭГЛЭН БАРИВ Г. АЮУРЗАНА-Д

Бурханчлан санадаг Монгол оронд минь

Буриадуудыг ойшоодоггүй...

Оросоор ярих юм бол, бүр ч

Ойлгохгүй, дорд үзэцгээнэ…

Гэлээ ч, би яг л чам шиг

Монголын төлөө цохилох зүрхтэйдээ,

Монголыг хайрлах сэтгэлтэйнхээ хүчээр

Хэмжээлшэгүй жаргалтай үхнэ ээ!

***

БУРЯТ-МОНГОЛЫ

Баргуджин-Тукум*

У жёлто-зелёного моря травы

в объятьях стихии – мы.

В характере нашем

узловатость прибрежных сосен,

и буйство гобийских ветров

в повадках наших.

И поди разбери,

где открытость степного простора,

где коварство Орды.

У жёлто-зелёного моря травы

Века и века

Сгорают в нашей крови.

______________________________________________

*Государство бурят-монгольских племён в ХII веке – район Байкала.

БУРИАД МОНГОЛЧУУД

Баргужин Төхөм*

Шаргал ногоон өвсөн тэнгисийн хөвөөнөө

Шаналгаант нөгөө л

дасан байдлынхаа эрхшээлд – бид.

Эргийнх нь нарснуудын битүү шаналан,

Ээрэм говийн салхины цамнаан

Араншинд маань л үлджээ.

Уудам талын ил задгай хаана нь буйг,

Цуутай хаадын түүх хаачсаныг

Ирээд үз, тэгээд ойлго.

Ногоон шаргал өвсөн тэнгисийн хөвөөнөө

Нойрмог эрин зуунууд тэр аяараа

Цусанд маань уугин шатаж байна.

_______________________________________

*ХII зуунд Байгал хавьд байсан буриад монгол аймгуудын төрт улс.

Гун Аюрзана монгол хэлэндэ оршуулаа

"Байгал" сэтгүүлһээ гэрэл зураг абтаба