​Шагай наадаар туршалсахамнай гү, буряадууд?

Мүнөө жэлэй “Алтаргана” нааданда шэнэ хубилалтанууд оруулагдажа, Буряадаймнай угсаата «шагай наадан» нэмэгдээ. Шагай наадан алишье үе сагта ходол хэрэглэгдэжэ байгаа бшуу. Зүгөөр, үнгэрһэн зуун жэлэй 90-ээд онуудай һандаргалтын үе сагта хони малай хосорон хороогдохо үедэ, шагай хомор боложо, энэ наадан мартагдажашье эхилээ гэбэл, алдуугүй. Гэхэ зуура, байһан шагайгаа хаянгүй хадагалжа, үхибүүдые наадхуулжа байһан улад аймаг нютаг бүхэндэ шахуу байгаал аабза.

Шагай наадан гурбан янза: няһалалга, мори урилдаан, шүүрээлгэ гээд үнгэргэгдэхэ. Шагай наадан олон янзаар наадажа болодог гэжэ эли. Гэбэшье, “Алтарганын” харалганда хэрэглэгдэхэ янзанууд тухай тодорхойлго хэел даа.

“Няhалалга”

Наадан хоёр шатаар үнгэрдэг. Жээрэбээр хэнһээшье олон “бүхэ” абаһан хүн эхилдэг. Түрүүн наадагшад шагайнуудаа тараажа шэдэдэг. Бүхыень бүхэ тээшэнь, хонхыень хонхо тээшэнь няһалдаг. Няһалагдаһан шагай ондоо шагайнуудые дайраха ёһогүй. Сагаалса шагай баһал ондоо шагайнуудые дайраха ёһогүй. Зүб тудабал, няһалһан гү, али дайрагдаһан шагайн нэгые абадаг. Наадагша няһалһан гараараа шагай абаха ёһогүй. Үгы һаа, алдаа гэжэ тоологдохо. Ээлжээниинь нүгөө наадагшада орохо. Нааданай нюруу дээрэ гурбан шагайн үлэтэр наадан үргэлжэлдэг. Тиигээд эсэсэй шата захалдаг. 3 шагайн үлэхэдэ, ээлжээ абаһан хүн шагайнуудаа хаядаг. Гурбан адли шагайн буубал, үрдиһэн нэгэниинь шүүрэжэ абадаг. Хоёр адли шагайн унабал, тэдэниие няһалдаг. Шадабал, наадан дүүрэнэ. Үгы һаа, ээлжээн нара зүб дамжуулагдана. Эгээл олон шагай суглуулһан хүн шүүһэндэ тоологдохо.

“Мори урилдаан”

Наадагшад сүлөө шагайнууд сооһоо “гүйгөөшые” шэлэжэ, түрүүшын жагсаалай шагайн хоёр тээгүүр табидаг. Тиигээд табан шагай абажа хаядаг. Тэдэнэй дунда «морин» буугаа һаань, хаягша өөрын “мори” абажа, жагсаал соохи хоёрдохи шагайн хажууда, хоёр “морин” буугаа һаань, гурбадахиин хажууда, гурба һаань, дүрбэдэхиин хажууда табидаг. Нэгэшье шагай “морин” боложо унаагүй һаань, хаягшын морин байрадаа үлэдэг. Бэшэ наадагшад баһал тиимэ үйлэ хэдэг.

Хэдэн дахин хаяһанай удаа хэнэйшьеб “шуран морин” жагсаалай арбан хоёр шагайе алхадаг. Тэрэ шүүһэндэ тоологдохо.

“Шүүрэлгэ”

Наадагша бүхэн шагайнуудые дээшэнь шэдээд, ганса гараараа барижа үрдихэ ёһотой. Дахяад дээшэнь шэдээд, доро байгша шагайнуудые адхажа, тэрэл гараараа шэдэһэн шагайнуудаа барижа үрдихэ ёһотой. Шагайнууд унахадаа, столдо гү, али сээжэдэнь хүрөө һаа, адхаһан шагайһаа али нэгэниинь унаһан гү, али хажуудахи шагайнуудынь дайрагдаа һаа, алдуу гэжэ тоологдохо. Тэрэ дүримэй ёһоор шүүрэжэ абаа һаа, шүүһэн шагай гэжэ тоологдохо. Ээлжээниинь удаадахи хүндэ дамжуулагдаһаар, стол дээрэ шагайн дүүрэтэр наадан үргэлжэлхэ. Бултанһаа олон шагай шүүрэн суглуулһан хүн шүүгээ гэжэ тоологдохо.

Фото зураг дээрэ: шагай нааданай үедэ