​Владимир Булдаев: "ХЭТЭ МҮНХЭДӨӨ "АЛТАРГАНАМНАЙ" ҺАЛБАРЖАЛ БАЙГ!"

Бүгэдэ буряадуудай уласхоорондын “Алтаргана” нааданай эмхидхэгшэдэй нэгэн – Бүгэдэ Буряадай соёл хүгжөөлгын эблэл мүнөө жэлдэ 25 жэлэйнгээ ойн баяр тэмдэглэнэ. ВАРК-ын аша габьяагаар бүгэдэ буряадуудые нэгэдүүлһэн энэ ехэ һайндэр байгуулагдаһан гэбэл, алдуугүй. ББҮСЭ-гэй юрэнхылэгшээр һүүлэй 8 жэлэй туршада ниитын болон гүрэн түрын мэдээжэ ажал ябуулагша Владимир Булдаев ажаллаа.

- Владимир Романович! Ээлжээтэ «Алтарганамнай» эрьелдээд лэ, Буряад орономнай дэбисхэр дээрэ хүрэжэ ерэбэл даа. «Алтарганын» эхин, мүнөө үе сагта нүлөөлһэн үүргэ тухай тодорхойлон хөөрэжэ үгыт?

- «Алтаргана» гээшэ Бүгэдэ Буряадай эгээл ехэ һайндэр ха юм даа. Бүхэдэлхэйн буряадуудай энэ фестивальда хабаадалга хадаа хайшан гээд нэгэ ехэ яһатан нэгэдэлэй нааданда сугларжа, соёл ажаһуудалайнгаа амжалтануудаараа хубаалдажа, суг хамта соёлоо саашань хүгжөөхэб гэжэ зүбшэжэ байһан ялас гэмэ жэшээ гээшэ.

Энэ фестиваль Монгол орондо ажаһуудаг үсөөхэн тоото буряад зоной арадай дуунай харалганһаа урган һалбараа. Хубисхалай элдэб һэлгэлтын үе сагта түрэл тоонто газарһаа холо таһаран ажаһуугша арадай үндэһэн угсаатанайнгаа ажаһуудалда гуниглал, агуу ехэ татаса боложо үгөө гэлтэй. Түүхын тэрэ хубилгаата үе сагта Монгол орон руу нүүжэ ошоһон манай угсаатанай ямар олон зон хэмэл худал хуурмаг үгөөр хардуулжа, хамалган хашалганда хосорооб даа. Энээн тухай бидэ арадуудые хүндэлэн абяагүй, дуугай байна ха юмбибди, эндэ тэрэ үе саг гэмтэй ха юм. Мүнөө иигээд буряад арадай ехэ наадаяа дахин Буряад оромнай угтан абажа байна.

- Шэнэ хубилалтанууд хэгдэбэ. Танай һанамжа хэр гээшэб?

- Мүнөө бидэ арбан жэлдэ эрьежэ ерэһэн Наадаяа удха харилсааень нэгэ бага ондоо болгохые оролдообди. Хэдэн удаадахи “Алтарганануудай” дүршэл өөрын хубилалтануудые хэхэ эрилтэ табяа. Хүн гээшэ урилдаха, илаха гэһэн һайн хүсэл хүгжөөжэл байдаг ха юм даа. Зүгөөр ганса иимэ холо, ойроор тараһан арадуудые нэгэдүүлхэ зорилготой энэ нааданда үрдилдөөтэ харилсаан байха ёһогүй. Тиимэһээ илагшадай һууринууд үгы хэгдэжэ, гурбан илагшад тодоруулагдажа, шадал бэлигынь адлиханаар лэ сэгнэгдэхэ болоо. Эндэ холо холо ажаһуудаг буряадууд соёл һуудалайнгаа хүгжэлтэ, амжалтаяа хубаалдахаяа ерэнэ ха юм. Тиигэжэ арадайнгаа бэлигтэйшүүл, урашуул, дуушадаа хаража, нэгэдэн баясаха ёһотойбди.

Бидэ мүнөө багахан даа аймаг доторой арадай дуунай харалганһаа асари томо уласхоорондын ехэ фестиваль болотор “Алтарганамнай” урган һалбаржа, Орос Уласай болон Монгол ороной гүрэнэй хэмжээнэй наадануудай тоодо оруулагдаһандань, ехэ омогорхонобди. Магад, энэ наадан бүгэдэнэй эрилтэдэ тааража, бултанда тон шухала, хэрэгтэй үйлэ хэмжээн болошохо гэжэ хэншье тухайлаашьегүй байжа болоо.

Тиимэһээ бидэ энэ фестиваль хамгаалжа, саашань хүгжөөжэ байха ёһотойбди.

- Хэрбэеэ уран һайханай, соёлой харалгануудта үрдилдөөтэ һууринууд үгы хэгдэхэдэнь, тамирай харалганууд яаха болоноб?

- Тамирай мүрысөөнүүд энэ нааданда байхал ёһотой. Мори урилдаан, бүхэ барилдаан, һур харбалга...

- Теэд мори урилдаан гэхэдэ, аяар Шэнэхээн, Монголһоо хүлэг моридые шэрэжэ асархын аргагүй. Асарбашье, хаба шадалаа һөөргөө абатарнь, саг хэрэгтэй.

- Тиимэ даа, эндэ заабол хэнэй морин шангаб гэжэ мүрысэхэ бэшэ, харин мори урилдаан буряад арадай заншалта үйлэ хадаа заабол харуулагдажа, “Алтарганын” ехэ шэмэг боложо үгэхэ бшуу. Угсаата арадаймнай эгээл ехэ һүлдэ тэмдэг, анда нүхэр ха юм даа, хүлэг морин. Мүн арадаймнай сахижа ябаһан шагай наадан, һээр шаалган, баһал бэлиг шадабари, оньһото арга харуулхал ёһотой.

- Бүгэдэ буряадуудай уласхоорондын “Алтаргана” наадан байгуулгада Бүгэдэ Буряадай соёл хүгжөөлгын эблэлэй үүргэ ехэ. Энээн тухай тодорхойлжо үгыт.

- Бүгэдэ буряадуудай уласхоорондын “Алтаргана” нааданда дашарамдуулан, Бүгэдэ Буряадай соёл хүгжөөлгын эблэлэй ээлжээтэ 6-дахи съезд үнгэргэгдэхэнь. Мүнөө жэл ВАРК-ын 25 жэл тэмдэглэгдэхэнь. Бүхэдэлхэйн буряадуудые нэгэдүүлһэн энэ ниитэ эмхиин үүргэ “Алтарганын” нааданда ехэ бшуу. Монгол орондо энэ наадан эхи абахадаа, Монгол доторхи буряадуудай соёлой түб ехэ дэмжэжэ үүсхэлһэн. Тэрэ түбые даагша Билигсайхан, мүнөө ВАРК-ын вице – президент гээшэ.

- ВАРК-ын ойн баяр тэмдэглэгдэхэ хадань, түүхын хуудаһа иража, ямар нэгэ һонин үйлэ хэрэгүүдые хөөрэжэ үгыт.

- Бүгэдэ Буряадай соёл хүгжөөлгын эблэл хадаа хэды залуу, оройдоол 25-тайшье һаа, энэ ниитэ эмхиин түүхэ үшөө зуугаад жэлэй саана эхи абаһан юм. Ушар юуб гэхэдэ, 102 жэлэй саана Нэгэдэхи дэлхэйн дайнай үедэ манай хайрата буряад арадай ара талын эгээл хүшэр үйлэ бүтээжэ, хүйтэ нойто, бэе дээрээ угаа ехэ зоболон үзэжэ ябаха сагта Этигэлэй Даша-Доржо хамба лама ниитэ эмхи байгуулһан юм. Тэрэ үедэ Буряадай, Эрхүүгэй, Үбэр-Байгалай буряадууд ами аминдаа байгаа бшуу. Тиихэдэнь Хамба лама Ниитэ эмхи байгуулһан данса дээрээ хаалта соо “Буряты Забайкальского и Иркутских областей” гэжэ бэшэжэ, бүхы буряадуудые нэгэдүүлхэ үүргэ бүтээһэн байха юм. Дайншье дүүрэжэ, тиигэһээр тэдэ буряадуудай ниитэ эмхи үгы хэгдэжэ, тараһан юм ха. Энээн тухай 1914 оной данса түүхын үзэмжэдэ хадагалаатай.

- 25 жэлэй саана ямар үйлэ хэрэгээр иимэ аласые шэглүүлһэн хүдэлөөн эхилээ гээшэб?

-1991 оной январь һарада Буряадаймнай түрүү, урагшаа һанаатай хүнүүд бүгэдэ буряадуудые нэгэдүүлхэ үүргэтэй ниитэ эмхи байгуулха шухала гэжэ тодоруулһан юм. Тиигэжэ ВАРК байгуулагдаа. Мүнөө ниитэ эмхиһээ бүхы дэлхэйн буряадуудые нэгэдүүлһэн ехэ томо хүдэлөөн болонхой. Дэлхэй дүүрэн ажаһуудаг буряадууд энэ ниитэ эмхиимнай нютаг дээрээ филиалнуудые нээжэл, олон боложол, дэлгэржэл байдаг. Эгээл һүүлшын нэмэлтэ, Казань хотодо ажаһуудаг буряадууд бүридхэлдэ ороо. Тэдэнэр мүнөө «Алтарганада» хабаадангаа, ВАРК-ын съезддэ ерэхэ юм. Тэдэниие түлөөлжэ, Татарстанай соёлой сайд Буряад орон ерэхэнь.

- Эхин сагта Бүгэдэ Буряадай соёлой хүгжэлтын эблэл гүрэнэй талаар тэдхэмжэтэй байгаа бэшэ гү?

- Тиимэ даа. Анхан байгуулагдахадаа, табан субъектнүүдэй: Буряад ороной, Эрхүү, Шэтын можонуудай, Агын болон Усть-Ордагай автономно тойрогуудай һангай мүнгэн зөөриһөө тэдхэмжэ орожо, гүрэнэй хахад дэмжэлтэтэй эмхи байгаа. Харин ниитэ эмхинүүд тухай мүнөө үедэ бэелүүлэгдэдэг хуулиин ёһоор, ниитэ эмхи гүрэнэй мүнгэнэй тэдхэмжэдэ хүртэхэ эрхэгүй. Тиигээд бидэ арга боломжо бэдэржэ, эндаумент гэһэн үйлэ хэрэглээбди. Мүнгэн зөөри меценадуудһаа суглуулжа, Газпромбанк руу шэнгүүлээд, тэрэ мүнгэнэй гүйлгэгдэһэн олзо орошоор ажал ябуулгаяа эрхилнэбди. Жэшээнь, Буряадай гүрэнэй университедэй буряад хэлэ бэшэгэй таһагай гурбан эрхим оюутадта һара бүри гурба-гурба мянганай стипенди олгуулдагбди. Мүн соёл искусствын колледжын табан оюутадта һара бүри мянган түхэригэй тэдхэмжэ үгтэдэг. Эрхим бэрхэ оюутадые Эрдэмтэдэй совет шэлэжэ тодоруулдаг. Энэмнай манай ниитэ эмхиин мүнгэн зөөриин талаар хэлэбэл, яһала ехэ тэдхэмжэ болоно гээшэ.

- Владимир Романович! «Алтарганынгаа» ехэ нааданай урда мантай уулзажа, энэ хөөрэлдөө хэһэндэтнай баярые хүргэнэбди.

- Һайн даа. Би арад зондоо хандаха арга боломжо үгэһэндэтнай баярые хүргөөд, Бүгэдэ Буряадаа энэ ехэ эгээл шухаг нааданай һайндэрөөр амаршалнаб! Хэтэ мүнхэдөө бүхэ шэрхи “Алтарганамнай” һалбаржал байг лэ! Нэмэжэ хэлэхэдээ, энэ үнгэрхэ Бүгэдэ Буряадай съезд дээрэ ВАРК-ын Соведэй шэнэ бүридхэл, шэнэ президент һунгагдаха. Би 8 жэлэй туршада ажаллааб, энэ ажал ябуулгадамни дэмжэжэ ябаһан та бүгэдэндөө гүнзэгы баяр баясхаланаа мэдүүлнэб. Арадаймнай ехэ наадан амжалтатайгаар үнгэрэг лэ!