​Уг гарбалай түүхэ бэшэг

"Минии уг гарбал” гэһэн нэрэтэй урилдаанай дүн согсологдобо. Энэ урилдаанай эмхидхэгшэ, автор Намжилма Нанзатовна Бальжинимаева юм.
Намжилма Нанзатовна хоёрдохи жэлээ “Минии уг гарбал” гэһэн урилдаа үнгэргэнэ. Нёдондо энэ урилдаанда 97 үхибүүд хабаадаа һэн, тэдэнэй 35-ниинь эрхимлэжэ, мүнгэн шангуудта хүртөө бэлэй. Харин мүнөө жэлдэ 95 үхибүүд хабаадаад, 38-ниинь илагшад боложо тодороо.
- Буряад хэлэ хайшан гэжэ багашуулай дунда дэлгэрүүлхэ гээшэб гэжэ һанамжалжа, энэ урилдаа зохёоһон байнаб. Буряад Уласай Засагай газар энэ хэмжээ ябуулгыемни ехэтэ дэмжээ. Нёдондо 90 мянган түхэриг, мүнөө жэлдэ 100 мянган түхэриг һомолоо. Буряад хэлэ хүгжөөлгын хэрэгтэ гүрэнэй
талаһаа дэмжэлгэ яһала бии, - гэжэ Намжилма Нанзатовна тэмдэглэнэ. Тэрэнэй бодомжолгоор, үхибүүн нэн түрүүн би хэнбиб, ямар угай, ямар үбгэн абатай, хүгшэн эжытэй, ямар гарбалтай хүн гээшэбиб гэжэ һонирхожо, угаа мэдэжэ, хүндэлжэ эхилхэ ёһотой. Угаа хүндэлхэдөө, үндэһэн арадаа хүндэлжэ эхилхэ. Тэрээнһээ уламжалан, түрэлхи хэлээрээ һонирхохо зэргэтэй.
Залуугай сог залитай хэмжээн
Жэлэй туршада “Минии уг гарбал” гэһэн урилдаан ябуулагдаа. Буряад Уласай Үндэһэтэнэй номой санда тус мүрысөөндэ илагшадые шагналгын баяр ёһолол болобо. Энэ хэмжээ ябуулгада Буряад Уласай Толгойлогшо болон Засагай газарай Үндэһэтэн хоорондын харилсаануудай болон эрхэтэдэй үүсхэл дэмжэхэ хорооной түрүүлэгшэ Михаил Харитонов хабаадажа, Намжилма Бальжинимаевада баяр хүргэбэ.
- Үндэһэн ёһо заншал, хэлэ хүгжөөхэ хэрэг ганса гүрэнэй талаһаа дэмжэлгэһээ бэшэ, харин хүн зоной өөһэдынь эдэбхи үүсхэлһээ ехэ дулдыдаха байна. Иимэ эдэбхитэд бии, тэдэ бүхы сүлөө сагаа, хүсэ шадалаа, зарим сагта мүнгэн зөөриеэшье гамнадаггүй, олоной түлөө оролдодог гээшэ. Эндэ Намжилма Нанзатовна ёһотойл жэшээ боложо үгэнэ, - гэжэ Михаил Александрович тэмдэглээ.
Угаа мэдэхэ болоһон хүн саашадаа түрэл арадтаа, түрэлхи хэлэндээ ондоохоноор хандажа эхилдэг гэжэ тэрэ онсолоод, Намжилма Бальжинимаевагай эмхидхэдэг хэмжээ ябуулганууд ехэ гүнзэгы удха шанартай, саашадаа бүри ехэ сог залитайгаар, олон хүнүүдэй хабаадалгатайгаар, үрэ дүнтэйгөөр үнгэржэ байг лэ гэжэ хэлэбэ.
- Энэ хэжэ байһан ажалыетнай үшөө олон жэлнүүдтэ хамта ябуулха байхабди, - гэжэ Михаил Харитонов найдуулба.
Бүгэдэ Буряадай үндэһэн соёлой эблэлэй гүйсэдхэхы захирал Баир Ускеев мүн лэ “Минии уг гарбал” гэһэн урилдаан саашадаа үргэлжэлүүлэгдэжэ, заншалта болог лэ гэжэ һанамжалба.
Монгол Уласай элшэн сайдай түлөөлэгшэ Нямдоржын Жабхалантүгс Монгол ороной үхибүүдэй хабаадажа, илагшадай тоодо ороһондонь баяраа
мэдүүлбэ.
- Манай хоёр гүрэнэй хоорондохи харилсаа холбоон улам бэхижэнэ. Илангаяа юрын зоной, үхибүүдэй хоорондо харилсаа холбооной байгуулагдахада, ехэ һайн. Бидэ өөһэдынгөө талаһаа энээниие хүгжөөхэ ёһотойбди, - гэжэ тэрэ тэмдэглээ.
Шангууд барюулагдаа
95 хабаадагшад наһанай гурбан бүлэгтэ хубааржа мүрысэһэн байгаа. Табан шэглэлээр урилдаһан хүүгэдэй 38-ниинь шалгараа. Бүлэг бүлэгтэ илажа,
түрүүшын гурбан һууринуудые эзэлэгшэдтэ мүнгэн шангууд барюулагдаба, мүн бэшэ шалгарагшадшье урмашуулагдаба. Мүнөө жэлдэ Монгол оронһоо хоёр үхибүүн, Америкэһээ нэгэ басаган, Москваһаа нэгэ басаган хабаадаһан байна. Энэ хадаа сүлжээ холбооной ашаар тус урилдаанай бүхы дэлхэйн хэмжээндэ гараһые гэршэлнэ. Манай Буряад Уласай Хурамхаан аймагай Гаарга нютагай Бато Бадмаев хара хирээгэй хаагалаанай үедэ
тушаалгаһан, хохидоһон угсаатанайнгаа түүхэ тухай бэшэһэн байна. Хэжэнгын Дэжэд Гунзынова ехэ һонин хөөрөө жэнхэни буряад хэлэн дээрэ найруулаа. Москвада ажаһуудаг Елизавета басаган нагасатанайнгаа талаһаа Бадан Тураахинай уг гарбалай байһанаа мэдүүлжэ бэшээ.
Зэдэ аймагай Инзагата нютагай бэрхэ хүбүүн Чимит-Доржо Раднаев бултанай зүрхэ сэдьхэл хүдэлгөө. Чимит-Доржо хадаа 5 хүүгэдэй аха болоно. Өөрөө 12 наһатайшье һаа, буряад хэлэндэ хабаатай хэмжээ ябуулгануудта эдэбхитэйгээр хабаадажа, ехэ амжалтануудые туйлаһан байха юм. Чимит-Доржо “Хүхюу буряад” гэһэн мүрысөөндэ түрүүлээ һэн. “Эдир Будамшуу” конкурсын илагша болоһон байна. Мүн “Алтаргана” нааданда
эдир үльгэршэдэй урилдаанда хабаадаһан юм.
- Кремлиин ёлкодо хабаадаа һэн. Үнгэрһэн зун путёвкоор шагнагдаад, «Океан» лагерьта амараа, ерэхэ зун Байгалай эрьедэ оршодог Михаил Елбоновой байгуулһан буряад хэлэнэй лагерьта амарха эрхэтэй болоо. Би өөрөөл хүбүүгээ бэлдээд, дахуулаад лэ ябадагби, - гэжэ Чимит-Доржын эжы хөөрэбэ.
Чимит–Доржо ахаяа дэмжэлсэхэеэ 4-тэйхэн Арсалан, 3-тай Юмсэн, 2-той Уянга, ойндоо хүрэһэн Буян абатаяа хамта булта энэ үдэр ерэлсээ. Харин
10-тай Сэбэг-Дулма гэжэ дүү басаганиинь Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей–һургуулида һурадаг, ерэжэ шадаагүй.
Улаан-Үдэ хотын 9-дэхи дунда һургуулиин 4-дэхи ангиин һурагша Зоригто Ламбаев видео-буулгабаринуудай шэглэлээр түрүү һуури эзэлһэн байна.
- Хүбүүмнай хэлэндэ ороходоо, буряадаар дуугаржа эхилээ һэн. Харин хүүгэдэй сэсэрлигтэ, һургуулида ябажа эхилһээр, түрэлхи хэлэндээ муу боложол байна. Бидэ шадаха зэргээрээ буряад хэлыень алдуулхагүй гэжэ оролдожол байдагбди, - гэжэ Зоригтын аба мэдүүлбэ.
Аяар 38 үхибүүн шалгарбашье, үсөөниинь ерэжэ, шагналнуудаа абаа. «Минии уг гарбал» гэһэн урилдаа эмхидхэгшэд илагшадта, һургуулинуудтань хонходоод дуулгаа һэн. Намжилма Нанзатовна һургуулинуудай хэдэн багшанарта шангуудые бэлдэһэн байгаа, теэд тэдэ ерээгүй. Эмхидхэгшэд олон һурагшадые, багшанарые баяр ёһололдоо хүлеэгээд, ерээгүйдэнь бага зэргэ гомдон алдаа.
Дашарабдан Батожабайн 95 жэлэй ойдо зорюулагдаа
“Минии уг гарбал” гэһэн урилдаан нёдондо Буряадай суута уран зохёолшо Дамба Жалсараевай 90 жэлэй ойн баярта зорюулагдаа һэн. Харин мүнөө жэлдэ Буряадай мүн лэ алдарта уран зохёолшо, драматург Дашарабдан Батожабайн түрэһөөр 95 жэлэй ойн баярта зорюулагдаа. Энэ хэмжээ ябуулгада элитэ уран зохёолшын наһанайнь нүхэр Һамасу Батуевна Батожабай хабаадалсаа. Һамасу Батуевна уран зохёолшын зохёохы зам тухай тобшохоноор хөөрэжэ үгөөд, эдир хабаадагшадта амжалта хүсэбэ:
- Иимэ гүнзэгы, үргэн дэлисэтэй хэмжээ ябуулга үнгэржэ байна гээшэ. Уг гарбалаа мэдэхэ һаа, саашадаа түрэл арадаа, түрэлхи хэлэеэ өөдэнь үргэжэ ябаха, һайн лэ хүн болохо бшуу.
- Дашарабдан Батожабай Буряад орондоо дуратай, арадайнгаа түүхэ, өөрынгөө уг гарбал һайн мэдэдэг байһан юм. Үхибүүдтэ зорюулжа, гүнзэгы удхатай уран шүлэгүүдые зохёоһон гээшэ. Уран зохёолшын ажабайдал, ажал ябуулга залуу үетэндэ жэшээ болоно ха юм даа, - гэжэ Н. Н. Бальжинимаева мүн лэ тэмдэглээ.