​Агван Доржиевта зорюулагдаһан үзэсхэлэн Дхармасалада

Энэдхэг ороной Дхармасала хотодо оршодог Түбэдэй музейдэ буряад лама, гэгээрүүлэгшэ Агваан Доржиевай ажабайдал, ажаябуулга тухай гэрэл зурагуудай үзэсхэлэн буддын шажантанай тон нангин үдэр болохо июниин 9-дэ нээгдэһэн байна. 

Ород тагнуулшан гү, али бодото буддын шажантан гү

- Энэ хүнэй нэрые түбэд залуушуул мартаха ёһогүй, - гэжэ үзэсхэлэн эмхидхэгшэд – Хойморой (Аршаанай) дасанай шэрээтэ Даша лама Шаглахаев, Асагадай дасанай дэргэдэхи Агваан Доржиевай нэрэмжэтэ музейн захирал Тарба лама Доржиев гэгшэд һанамжална. 

Түүхэ харуулhан 40-өөд гэрэл зурагуудые музейн, хубиин жасануудһаа тэдэнэр илгажа согсолоод, зорюута Буряад оронһоо Дхармасала хото абаашаба ха юм. Агваан Доржиевай түрэл болохо Вилена Дылыкова тус үзэсхэлэн эмхидхэхэ хэрэгтэ, мүн нээлгын баяр ёhололдо хабаадаба. Тэрэ үнинэй Москва хотодо һуурижанхай. Дурна зүгэй арадуудай хэлэ шудалдаг эрдэмтэн һэн тула хитад, түбэд хэлэнүүдһээ ном сударнуудые оршуулдаг ажалтай.

XIV Далай ламын Засагай газарай юрэнхы сайд Лобсон Санжай гуай гэрэл зурагуудай үзэсхэлэн нээбэ. Лобсон Санжай Гарвардын hургуули дүүргэһэншье hаа, Агваан Доржиев тухай түүхын hонирхолтой баримтануудтай танилсахадаа, гайхаһанаа нюубагүй гэжэ Даша лама дамжуулна.

«Энэ хүн эгээлэй ород тагнуулшан, Англида эсэргүү ажал ябуулан, нюуса мэдээнүүдые суглуулхын тула лама хубсаһа үмдэһэн юм гэжэ минии ябаһан газарта бэшээтэй байдаг. Агваан Доржиев ёhотойл Буддын шажантан, бүхы наһаяа, ажал ябуулгаяа Түбэд ороной, буддын шажанай аша туhада зорюулһан байна гэжэ би мүнөөл ойлгожо абабаб», - гэжэ Лобсон Санжай үзэсхэлэнэй бүхы зүйлнүүдые хараhанайнгаа, эмхидхэгшэдтэйнь танилсаһанайнгаа удаа хэлээ. 

Буддын шажанай лама ба Сагаан хаан 

Алас холын Буряад нютагhаа гарбалтай, XIII Далай ламын багша, хожомынь тэрэнэй Засагай газарай сайд, удаань Үндэр түрэлтын Ород болон Монгол гүрэнүүдтэхи түлөөлэгшэ Агваан Доржиев тухай гэрэл зурагуудай үзэсхэлэн харахаяа зорижо ерэһэн зоной гайхахаар баримтанууд нилээн олон байгаа. Агваан Доржиев Далай ламын элшэн сайдаар хүдэлхэдөө, Ород гүрэнэй Сагаан хаан (император) II Николайтай нэгэнтэ бэшэ золгоһон, гэр бүлэтэйнь танил байһан юм. Тарба ламын хэлэhээр, хаанай хүбүүн Алексейн алтан дэлхэйдэ түрэхын, үбшэнһөө эдэгэхын тула ехэ юумэ бүтээһэн байна. Гүрэнэй хэмжээндэ ябуулһан хүдэлмэриинь ашаар Ород гүрэн Зүүн-Урда болон Дотор Азида Агуу Британида орходоо ехэ нүлөө үзүүлдэг болоо. Ород гүрэнэй засагай дээдын зургаануудай Буддын шажанда дэмжэлгэ үзүүлдэг дээрэһээнь тэрэ сагай Росси Европо дотор тиимэ ори ганса гүрэн боложо тодороо. 

Эсэхэеэ мэдэнгүй хүдэлһэнэйнь ашаар хоридохи зуунай эхиндэ Ород гүрэнэй ниислэл Санкт-Петербург хотодо дасан нээгдээ. Хэрээһэтэ Европодо энэ хадаа буддын шажантанай түрүүшын түб боложо үгөө. Энээнииень гэршэлһэн урданай гэрэл зурагууд үзэсхэлэндэ байгаа. Мүн баһа Санкт-Петербургын оршон сагай ажабайдал харуулһан зурагууд олоор дэлгэгдэбэ. 

Агваан Доржиевай эдэбхи үүсхэлээр түбэд анагааха ухаанай атласай хуулбари ехэ уранаар бүтээгдэжэ, Буряад орондо асарагдаhан байна гэжэ нютагаархиднай хөөрэжэ үгэбэ. Энэ номой ашаар буряад эмшэ ламанар үбшэнтэниие аргалхынгаа хажуугаар залуу эмшэдые һургадаг байгаа. Түбэд анагааха ухаанай туйлаһан үндэр амжалтануудые гэршэлһэн энэ ном мүнөө Буряад Уласай түүхын музейдэ хадагалаатай байна.

Тарба ламын бэшэһэн сценаряар «Тивиком» телекомпаниин буулгаһан «Агваан Доржиевай бусалга» гэжэ гушан минутын баримтата фильм үзэсхэлэн харахаяа ерэһэн зондо англи хэлэн дээрэ харуулагдаба. Тэрэ ганса Түбэдэй бэшэ, дэлхэйн олон гүрэнүүдһээ ерэһэн мүргэлшэдэй, буряад оюутадай һонирхол татаба.

XIV Далай ламын адис 

«Үзэсхэлэн нээһэнэймнай удаа маниие Үндэр Түрэлтэ Далай лама угтажа абаа», - гэжэ Даша лама хөөрэнэ. - Гэрэл зурагуудай үзэсхэлэн адислаhанай удаа тэрэ баримтата фильмтэй дискнүүдые моторлоходоо, тэдэниие олошоруулжа тараахыемнай заяаба. Далай лама Америкэ гарахаяа бэлдэжэ байгаа. Тэндэхи арад зон тон дуратайгаар тэрэниие угтан абадаг юм. Лекцинүүдээ уншахадань, нэгэн доро табяад мянган шагнагшад суглардаг. Агваан Доржиевые Далай-лама һайн мэдэхэ байна. Багшамни гэжэ нэрлэнэ. Тиихэдэнь нютагайнгаа ламада зорюулжа субарга барихамнай гэхэдэмнай, Үндэр Түрэлтэ: «Һайн», - гэжэ дэмжэбэ. 

Юрэнхы сайд баяр ёһололой үдэшын сайлалганда уриба. Тэндэ болбосоролой сайд, эд бараанай сайд, Түбэдэй музейн захирал Даша- Пүнсэг гэгшэд ерээ. Уригдагшадай дунда Агваан Доржиев тухай олон юумэ мэдэдэг түбэд түүхэшэ эрдэмтэн Даша-Сэрэн байгаа. Болбосоролой сайд Карма Гелек Юток буряад гэлэн лама Данзан-Хайбзан Самаевтай танил байһан. Ном үзэхэ гэжэ тэрэнэй тон түрүүшынхиеэ Дхармасала ерэһэнииень һанана. Мүн тиихэдэ манай эмшэ лама Чимитдоржо Дугаровые һайн мэдэхэ байна. Тиихэдэ монгол олон ламанартай танил байһан тухайгаа мэдүүлээ. 

Агваан Доржиевай офис, Буряад ороной түлөөлэлгэтэ газар Дхармасалада байгуулая гэжэ бидэ дурадхабабди. Түбэдүүд харюудань hаарамбын тагаалал болоһоор 80 жэлэй ойдо зорюулагдаһан хуралдаа эмхидхэе гэбэ. Түбэдэй залуу үетэн Агваан Доржиев тухай ехэ мэдэнэгүй. Тиимэһээ энэ хүн тухай шэнэ мэдээнүүдые һургуулинуудта, түбэдэй ном үзэдэг бусад эмхинүүдтэ XIV Далай ламын Засагай газар нэбтэрүүлхээр бэлэн. 

Нангин харилсаа ябуулга 

Агваан Доржиевай гэрэл зурагуудые харахадаа, шэнэ баримтануудтай танилсахадаа, Далай ламын Засагай газарай юрэнхы сайд Буряад орон ерэхэ, Байгал далай, Агваан Доржиевай Асагадтахи музей хараха, Санкт-Петербургын дасанда мүргэхэ хүсэлтэй болоhон тухайгаа мэдүүлбэ. Түбэдэй музейн захирал Даша-Пүнсэг нёдондо Тарба ламын уряалаар агуу гэгээрүүлэгшын тоонто нютаг ерэһэн, Асагадай дасанда мүргэһэн, Түнхэнэй голой түүхэтэ дасангуудаар ябаһан, Санкт- Петербург ошоһон байна. Тиимэһээ энэ үзэсхэлэниие Дхармасала хотодохи түбэд музейдэ эмхидхэхэ хэрэгтэ Даша-Пүнсэг бэлэдхэлэй ехэ хүдэлмэри ябуулаа. 

«Манай мүнөө хэжэ байһан хүдэлмэри түбэд залуу үетэндэ шухала. Тэдэмнай хари газарта түбхинэбэшье, нютагайнгаа түүхэ мартаха эрхэгүй», - гэжэ Даша-Пүнсэг хэлээ һэн. 

Энэдхэг орондо байдаг түбэд зоной олоороо байдаг хото, hууринуудаар нүүдэл үзэсхэлэнгүүдые энэ хүн харуулһан байна. Үшөө тиихэдэ түбэд зоной олоороо амидардаг бусад орон нютагуудта тэдэнээ абаашажа харуулаа.

«Түбэд болон Ород гүрэнүүдтэ Буддын шажанай дэлгэрхэ хэрэгтэ сэгнэшэгүй хубитаяа оруулһан Агваан Доржиев мартагдаха ёһогүй», - гэжэ Даша-Пүнсэг хүсэд мэдэрээд байна. 

Түбэдэй музейн захирал Даша-Пүнсэгэй Ород гүрэнөөр аяншалха хэрэгые, мүн тиихэдэ Агваан Доржиевай гэрэл зурагуудай үзэсхэлэнэй Дхармасалада эмхидхэхэ талаар хүдэлмэриие Ород гүрэнэй Буддын шажантанай духовно хүтэлбэриин түрүүлэгшэ Нимажаб Илюхинов мүнгөөр хангаа. XIV Далай ламые Ород гүрэндэ, Монгол орондо болон СНГ-эй оронуудта түлөөлдэг Тэло Тулку Римбүүшэ эмхидхэлэй хүдэлмэри ударидаба. Дхармасала хотын Түбэдэй музейдэ июниин 9-дэ харуулагдажа эхилһэн Буддын шажанай элитэ санаартан, гэгээрүүлэгшэ, дипломат Агваан Доржиевта зорюулагдаһан гэрэл зурагуудай үзэсхэлэн августын 30- да түгэсэхэ.