​Нэмэлтэ һуралсалда - хубилалтанууд

Эндэ гол түлэб хайшан гэжэ нэмэлтэ һуралсалые шэнэдхэн хубилгахаб гэһэн асуудал зүбшэгдэбэ. Зүблөөндэ Болбосорол хүгжөөлгын дээдэ һургуулиин захирал Ирина Абанкина түрүүтэй Астрахань можын, Үбэр Байгалай хизаарай, Алтайн, Саха болон Буряад уласуудай болбосоролой болон эрдэм ухаанай эмхинүүдэй түлөөлэгшэд хабаадаба. Ушар юуб гэхэдэ, манай Буряад Улас байгша ондо “Үхибүүдэй нэмэлтэ һуралсалда мүнөө үеын хүтэлбэриин болон эмхидхэлэй–экономическа гуримуудые бүрилдүүлгэ” гэһэн һуралсал хүгжөөлгын федеральна грант шүүгээ. Тиигэжэ үхибүүдэй зохёохы шадабари хүгжөөхэ хэрэгтэ федеральна мүнгэн hанhаа Буряад Уласта 32 сая түхэриг һомологдоо. Энэ мүнгэ зөөриин ашаар хүүгэдэй түрэлхид һуралсалай сертификат – үнэмшэлгэ абажа, элдэб кружок, студинуудта үхибүүдээ түлбэригүйгөөр ябуулха аргатай. 

Түрүүшын үдэр бүгэдэ хабаадагшадай хамтын зүблөөн үнгэрөө. Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайдай уялга дүүргэгшэ Баир Жалсанов сугларагшадта үрэ дүнтэйгөөр ажаллахыень хүсөөд, нэмэлтэ һуралсалай мүнөө үедэ шиидхэгдэхэ асуудалнууд дээрэ тогтоо. 

- Энэ зүблөөндэмнай нэмэлтэ һуралсалда шэнэ түхэлөөр ажалаа ябуулжа эхилһэн нютаг можонуудай түлөөлэгшэд хабаадана. Тиимэһээ танай дүй дүршэл бидэндэ туһатай байха. Мүнөө нэмэлтэ һуралсалые тэдхэлгэ, мүнгэ зөөри һомололго, кадрнуудаар, эд зөөреэр хангалга гэхэ мэтэ олон асуудалнууд шиидхэгдэхэ ёһотой. Тиигэжэ 2020 ондо бүхы һурагшадай (5-тайһаа 18 наһан хүрэтэр) 75 хубииень нэмэлтэ һуралсалай эмхинүүд угтан абахаар бэлэн байха еһотой. Энэ зорилгые гүрэнэй болон нютагай хүтэлбэриин нэмэлтэ һуралсалай эмхинүүд бэелүүлжэ шадахагүй гэжэ мэдээжэ. Гүрэнэй болон үмсын эмхинүүдэй хамтын ажалай алишье талаһаа ашагтай байхын тула мүнөөнһөө үндэһэ һуури бэлдэхэ ёһотойбди, - гэжэ Баяр Баторович онсолбо. 

Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманда гүрэнэй болон үмсын эмхинүүдэй хамтын ажал эмхидхэхэ талаар дүршэл бии. Һургуулиин урдахи һуралсалда болон юрэнхы һуралсалда үхибүүдэй тоогоор ажал хэмжэгдэдэг, сэгнэгдэдэг болонхой гээшэ. 

Сентябриин 1-һээ нэмэлтэ һуралсалай эмхинүүдтэ персонифицированнэ (тусхай нюурнуудта шэглүүлэгдэһэн) һомололго ябуулагдахань. Гэхэ зуура, эндэ нэмэлтэ һуралсалай программаар һуралсалай ажаябуулга эрхилхэ зүбшөөрэлтэй (лицензитэй) эмхинүүд хабаадуулагдаха юм. 

Персонифицированнэ (тусхай нюурнуудта шэглүүлэгдэһэн) һомололго тухай Болбосорол хүгжөөлгын дээдэ һургуулиин захирал Ирина Абанкина тодорхойгоор хөөрэжэ үгэбэ. 

Нэмэлтэ һуралсалай һалбарида гүрэнэй талаһаа хэды мүнгэн һомологдоноб гэжэ шэнжэлэлгэнүүд хэгдээ. 2017 ондо бүхыдөө 213 миллиард түхэриг мүнгэн һомологдоо. 

- Энэ тоо баримта мэргэжэлтэ һуралсалай һалбариин хэмжээнһээ ехэ байба. Тусхай дунда мэргэжэлэй һуралсалда 207 миллиард түхэриг мүнгэн һомологдоһон байна. Иимэ дүн тухай өөһэдөөшье мэдээгүй байгаабди. Шэнжэлэлгын ажалнууд үшөө олон дутуу дундануудые элирүүлээ, - гэжэ Ирина Абанкина мэдээсэбэ. 

Ядуу байдалтай гэр бүлэнүүдэй, дээдэ мэргэжэлгүй түрэлхидэй үхибүүд үсөөнөөр нэмэлтэ һуралсалда хабаадуулагдана. Тиигэжэ хүшэр байдалтай үхибүүдтэ гүрэнэй талаһаа анхарал хандуулха шухала һэн тулань, персонифицированнэ һомололго нэбтэрүүлхэ гэжэ шиидхэгдээ.

- Иимэ түхэлөөр ажал ябуулхада, түрэлхид ямар юумэндэ үхибүүгээ һургахаяа һананаб, үхибүүд ямар юумээр һонирхоноб гэжэ элдэб шэглэлээр тэдэниие туршаха, мүн баһа тэдэ өөһэдөө шэлэхэ аргатай болоно. Энэ тон һайн гээшэ. Үхибүүнэй шэлэһэн шэглэлээр мүнгэ зөөри һомологдохо, үнэгүй бэшэ, харин тон манай шэлэһэн юумэ гүрэн түрэ дэмжэнэ гэжэ түрэлхид ойлгохо болоно бшуу, - гэжэ Ирина Всеволодовна тайлбарилба. 

Нэмэлтэ һуралсалай эмхинүүдэй хоорондо үрдилдэн тэмсэлгын байдал байгуулжа, үхибүү һайн шанартайгаар һургахые оролдохо, хүүгэдые хүгжөөхэ элдэб шэглэлнүүдые дурадхаха арга бэдэрхэ шухала. Ямаршье шэглэлээр мүнгэ зөөри адляар һомологдохо, зүгөөр түрэлхидэй шэглэлнүүдые шэлэһэнэй удаа нэмэлтэ һуралсал олгуулдаг эмхинүүдтэ үнэмшэлгэ барюулагдажа, мүнгэн һомологдохо болоно. 

- Нэмэлтэ һуралсалай эмхинүүд заабол зүбшөөрэлтэй (лицензитэй) байха ёһотой. Үшөө дахин дабтанаб: персонифицированнэ һомололго гээд, хэншье хүнэй гарта мүнгэ барюулхагүй. Һуралсалай үнэмшэлгэнүүдые мүнгэн болгожо болохогүй, тэдэ электронно түхэлөөр бүридхэгдэхэ, - гэжэ Ирина Абанкина тайлбарилба. 

Үнэмшэлгөөр хараалагдаһан сагыень түрэлхид өөһэдынгөө дураар хубааха аргатай. Манай эндэ нэгэ электронно үнэмшэлгэ 218 часай хэмжээтэй. Жэшээнь, Хурамхаан аймагта жэлэй эхинһээ хараалагдаһан 108 часай программаар хүүгэдые һургажа эхилхэ. Тиихэдээ үхибүүн бүхэн нэгэ үнэмшэлгөөр хоёр шэглэл шэлээд, һураха аргатай болоно. Һуралсалай энэ жэлдэ нэмэлтэ һуралсалай шэнэ түхэл Буряад Уласай 17 муниципальна байгууламжануудта нэбтэрүүлэгдэхэ юм. 

Уран һайханай болон техническэ уран бүтээлэй “Созвездие” гэһэн түб нютаг можонууд хоорондын модельнэ түб болоо. Энэ түб “Буряад Уласай нэмэлтэ һуралсалай зам заагша (навигатор)” гэһэн сайт байгуулаа. Тэндэнь Буряад Уласай нэмэлтэ һуралсалай эмхинүүдэй мэдээсэлнүүд табигданхай. Түрэлхид тэдэниие хаража, ямар шэглэлээр үхибүүгээ һургахаб гэжэ шэлэн абаха аргатай. Хоёр үдэрэй туршада үнгэрһэн хуралдаан гурбан шэглэлээр хубааран, ажалаа ябуулаа: “Бултаниие һургажа боломоор нэмэлтэ һуралсал”, “Нэмэлтэ һуралсалда персонифицированнэ (тусхай нюурнуудта шэглүүлэн) мүнгэ һомололго”, “Һуралсалай шанарай дулдыданги бэшэ сэгнэлгэ”. Үрэ дүнтэй ажал ябуулагдажа, шиидхэгдэхэ асуудалнууд тодорхойлогдоо, зохихо шиидхэбэринүүд абтаа.