​Буурал эжын үреэлдэ хүртэе

Зулгы һайхан намарай сагта ойн баярнуудые тэмдэглэдэг заншал бии. Ярууна аймагай Үльдэргэ нютагайнгаа зондо хүндэтэй хүтэлбэрилэгшэ ябаhан Дондок-Доржо Анданович Бальжановай наһанай нүхэр Пагма Жигжитовна Цыдыпова баяр баясхалангай оршон байдалда 90 наhанайнгаа ойн баяр тэмдэглэбэ.

Арбан үри хүүгэдынь, ашанар зээнэрынь нютагайнгаа үндэр наhатай үбгэд хүгшэдые суглуулжа, маани мэгзэм уншуулба. Эсэгынгээ гэртэ 108 зула бадараажа, угайнгаа бурхад сахюусадые баярлуулба, сугларhан зоной сэдьхэл баясуулба. Амтатай эдеэ хоол бэлдэжэ, сэржэм үргэжэ, наада зугаа эмхидхэжэ, үндэр наhатаниие хүхеэжэ, үреэлдэнь хүртэбэ. Хүгшэн залуугүй хүтэрэлдэн, ёохор наада хатарба. Энэ hайхан хэрэг ургажа ябаhан залуушуулда hайхан жэшээ болохо байха.

Баярай үдэшын түгэсхэлдэ орон тэнгэри баярлаhанаа мэдүүлжэ, долоон үнгэтэ hолонго татажа, энэ hайхан дэмбэрэлтэй хэрэг дэмжэбэ ха. Сугларhан зон энэ буянтай айлай үри hадаhаниинь, хэhэн ажалынь, үйлэ хэрэгүүдынь хүн зондо туhатай, тулгатай байhаншье, байхашье гэжэ сэдьхээ ёhотой даа.

1927 оной зун шарайд угай Шоохоной Жэгжэдэй Сэдэбэй һамган Надмид Соолгото нютагай хажуудахи нугада үбһэ сабшаха үедөө басага түрөө гэлсэдэг. Хажуудань ондоо хүн үгы байжа, хүйһэеэ өөрөө шүдөөрөө хүндөө бэлэй. Тиигэжэ алтан дэлхэй дээрэ Пагма Жигжитовна мүндэлэн түрэһэн намтартай.

Һүбэлгэн ухаатай, һайн зантай, урид һанаатай, нэтэрүү Пагма басагахан хара багаһаа эхэ эсэгэдээ туһалжа үндыгөө. Бэеэ хүсэхэдөө, улаалзай хүбдүүд угай Дондог-Доржо Бальжановтай хуби заяагаа холбоһон юм. Дондог-Доржо бага наһанһаа үншэржэ, Аандан Бальжинима Бальжановтанай үргэмэл хүбүүн болоһон юм.

Залуу бүлэ эбтэй эетэй, арбан хүүгэдые түрэжэ, хүн болгожо, түрэл нютагтаа эрхим һайнаар ажаллаа. Дондог-Доржо Анданович олон жэлдэ колхозой түрүүлэгшээр хүдэлжэ, нютагайнгаа ажахын хүгжэхэ хэрэгтэ нилээд ехэ хубитаяа оруулһан юм. Арбан хүүгэдээ бултыень ажалда дуратайгаар хүмүүжүүлжэ, Эхэ орондоо туһатай үнэн сэхэ хүнүүд болгожо шадаа.

Пагма Жигжитовна түрэлхиин бэлигтэй хүн тула хара багаһаа дуу дуулаха, зохёол бэшэхэ, зураг зураха, хатар наадаха абьяастай юм hэн. 2002 ондо “Эхын нангин ном” гэһэн ном хэблүүлһэн байна.

- Наһанайнгаа амаралтада гарахынгаа урда тээ зарим hанаа бодолнуудаа саарһан дээрэ мүр холбожо бэшэдэг болоо һэм. Хожом нэгэтэ хүүгэдни уншажа, аха үетэнэй намтарһаа, эхын эдэ дурсалганууд сооһоо өөһэдтөө, үри хүүгэдтээшье туһатай юумэ оложо абаха аалам гэһэн бодолһоо мүнөөшье эдэ тэмдэглэлнүүдээ үргэлжэлүүлһэн зандааб. Хүнүүдтэ эдэнээ харуулдагшьегүй һэм даа, теэд үхибүүдни оложо уншажархихадаа, ном болгожо хэблүүлэе гэжэ дурадхаал даа, - гэжэ Пагма Жигжитовна номойнгоо «нара харахада», хөөрөө бэлэй.

- Агуу үлзы дэмбэрэл үршөөһэн эхэ эсэгын хэшэг үри саданартань, аша гушанартань, үшөөшье саадахи үенүүдтэнь дэлгэрэг лэ. Тэдэнэй үетэн, айл аймаг бүгэдэндөө алтан дэлхэйдэ амар жаргалан эдлэхэнь болтогой. Энээнэйл түлөө дээдэ бурхадтаа зальбарнаб. Ерээдүй үетэмнай нүгэл хилэнсэггүй, арбан сагаан буян хуряажа, боди сэдьхэлтэй, ута наһатай ябахань болтогой! - гэжэ 90 наһатай буурал эжы бултаниие үреэнэ.

Пагма Жигжитовна ёохорложо байна

Пагма Жигжитовна Цыдыповагай  90 наhанайнай ойн баярай үдэр

БАЛЬЖАНОВТАНАЙ гэр бүлын жасаһаа гэрэл зураг абтаба

Үринэрөө hайнаар hургаха

Үгэhэндэ баясаад,

Үлдэhэн, даараhанда

Үгыгөө дурдангүй hуулга,

Үнгэрhэн хорые тоhоор,

Үлэсхэлэн зобожо ябаhые

Үлэмжэ ехээр ойгожо,

Үреэлэй hайнаар сай,

Үрмэ, тоhоёо табяад,

Үргөөрөө садхаангүй,

Үлүүлжэ эдеэлүүлхэ.

Үлзы хотогтой жаргал,

Үлүү хубсаhаар хүйтэн дааража ябаа hаань,

Үмдүүлээд табиха ехэ буян олохо

Эхэнэрнүүд, hайн ойлгогты, нобшо хубсаhан!

ЗААБАРИ

Хайрата үринэрэй үхибүүд!

Холборхой юртэмсын ерэхэ сагай зон гээшэт,

Ходо байгаалимнай таанарай абариhаа,

Эрьелдэжэл байдаг юртэмсэ. Танай hайн

Энэрхы сэдьхэлhээ бүхы юумые hайн гэхэ.

Эбтэй бэе бэедээ, муу hаналгүй жаргал даа,

Эхэ эсэгэеэ хүндэлжэ, жаа зониие хайрлаха.

Богдо-нортоо! Эхэ эсэгынгээ уг гамнаха,

Би гоёб, би ухаатайб гэжэ болохогүй;

Бага гэжэ гомдохогүй, ехэ гэжэ баясахагүй,

Бултыень адляар хубаажа hураха юм.

Хэлишэ айлда орожо, хоб дуулахагүй,

Хоб тараахада ехэ нүгэлтэй байха,

Хэрүүлтэй зонhоо мэдэнэгүйб гээд ябаха юм.

Дээдэ зиндаатаниие доройлходо хохидоо,

Диилэhэнээ доройлжо болохогүй, хүндэлэ!

Дэлбэрhэн эхынгээ ши юундэ тиимэбши?

Ойлгожо дуу гарадаг боло, хамаагүй бү шаша.

Нэгэ гэмыень хэлэхэдэ, ехэ уур боложо,

Нэрьелдэжэ байха ехэ муухайл даа,

Нюураа харалсахаа болижо байха

Заяаша гомдожо, элдэб саг түрэбшуу.

Ухаагаа гүйсэжэ ябаhан зоноо хайрла,

Улхархай нюдэнэй нёлбоhые бү гарга,

Ушарhан нүхэршни мэндэ лэ,

Ухаагаа төөрижэ, бэеэ зобоохош,

Убайгүйдөө бэеэ гасаалжа бү яба!

Арад зон бүгэдэ!

Алтан дэлхэйн хүсөөр,

Аба эжын үргэмжөөр

Абажа ябаhан бэенүүднай

Анханhаа табисууртай.

Арьяа Баала бурхамнай,

Амитан бүгэдые заяан,

Ашатай hуугты! – гээ

Бурхан багшамнай.

Бултанда сэхэ ябагты!

Буруу газарhаа

Далтиран ошогты!

Дабаанай орой харгые,

Дэмы хэлэhэн үгые

Далтиран ошыт!

Даарахаhаа айнгүй,

Далитай шубуун.

УМ МААНИ БАДМЭЙ ХУМ!

Алтан дэлхэй!

Амиды наhан

Аяар наян долоо хүрөөб.

Абажа ябаhан бэе мэндэ

Абхууhа hайн хүгшэрөөб,

Адаглан харахадам hайн.

Ашата үринэрни буянтай,

Бурханай табисууртай,

Булта үнэр баян, эбтэй.

Багаар эсэгэhээ үншэрөө,

Бэрхэтэй эхэ тэсэжэ,

Бэе мэндэ үринэрөө

Бултыень хүл дээрэнь гаргааб.

Сэдьхэл дүүрэн зон, бурхан,

Сагай hайнда мэндэ даа.

Сахюусад зондо туhална,

Сабдаг бурхандаа зальбаран,

Сэхэ бэрхэ, зондо туhатай

Ябагты гэдэгби даа.

Энэ hайхан дэлхэйдэ,

Эрэ боложо түрэhэн, архи,

Элдэб хоро уунгүй ябаха юм.

Эжынгээ шашаhые бү марта,

Эдлэхэ юумые үлүү гарангүй,

Үхибүүдээ hайн журамтай,

Үлбэр бэе hайн ябахыень

Үреэжэ, хараангүй, сохингүй,

Үрмэн hайн үгэ магтажа,

Үриеэ хараадаг, сохидог

Эхэ муухай, ёро хараха,

Эхэ бэшэ гээшэ.

Хүбүүндээ эдеэнэй дээжэ табиха,

Эхэ өөрөө дээжыень эдидэг ехэ муухай.

Пагма ЦЫДЫПОВА