​Аба эжын аша буян харюулхаар гү?

Эхэ байгаалида хамаг юумэн нарин нягта холбоотой. Хэды шэнээн эршэ хүсэтэйгөөр алибаа юумэндэ хан­данабши, тэды зэргэ харюу шанха урдаһаань угтаха гэжэ Англиин агууехэ эрдэмтэн Исаак Ньютон (1642- 1727 онууд) ойлгоод, хүн түрэлтэндэ ойлгуулжа үгэһэн байдаг.

Байгаалиин энэ жама ёһо болбол Ньютоной гурбада­хи хуули ёһо болоод тодороо гүб даа. Мүнөө бүгэдэ зондо мэдээжэ болонхой, дэлгэ­рэнхэй. Юундэб гэхэдэ, энэ жама ёhые гансашье амигүй бодосто хэрэглэхэhээ гадна хамаг хүн амитанда, ниигэ­мэй хүгжэлтэдэ тааруулмаар байшоо ха юм.

Олондо Һамажабай эжы гээд мэдээжэ минии эжы Дэмаа бар жэлдэ түрэһэн. Ород хэлэгүй, үзэг бэшэггүй хүгшөөдэймни иигэжэ хэлэ­дэг hэн:

- Хорхойшье хадхабал, урдаһаашни нугаран матардаг.

Энэ хэлээшыень бодоод үзөө һаа, бүхы дэлхэйн арад зон Ньютоной гурбадахи жама ёһо үнинэй мэдэдэг, ойлгодог байһан.

Жэшээнь, эжы аба хоё­рой ниилэхэдэ, амяараа хүн бии болоно. Тэрэ хүнэй аза талааниинь, хуби заяаниинь, зол шорониинь аба эжы хоёрой буянһаа ехээр дул­дыдана. Хэрбэеэ уг һайтай хоёр дайралдажа, инаг дура­най ашаар ехэ хүлеэгдэһэн үхибүүн мүндэлөөд, үргэмжэ һайтайгаар өөдөө боло­жо, бэрхэдэ һураһан бай­гаа һаань, һайн хүн боло­хонь дамжаггүй. Иимээр үндыхэдөө, аба эжыгээ үргэхэ, түрэл гаралдаа туһалха, арад зоноо суурхуулха.

Ньютоной гурбадахи хуу­ли ёһоор, хүндэ һайниие хээ һаа, заатагүй бусаха.

Гадна иимэ хэлсээн бии:

- Табин зургаатай болото­роо, хүн аба эжынгээ буянгаар ябадаг, саашаа өөрынгөө буян эдлэдэг. Элинсэг хулинсагнай эртэ урда сагhаа эрын юһэн эрдэни ба эхэнэрэй долоон шанар тодоруулhаниинь мүн лэ үнэ сэнтэй, мэдэхэ хэрэг­тэй. Хүндэтэ уншагшад, буряад эрын юhэн эрдэни, бу­ряад эхэнэрэй долоон шанар оложо мэдээд, олонтой хуба­алдахыетнай уряалнаб!

Нүгэл ба буяниие, хара ба сагааниие уншагша бүхэн ойлгохотой байгаа ёhотой. Тиимэһээ буян хэжэ бэеэ зобоогоогүй, ганса хара ами­яа хараад, бэеэ сэнгээжэ, наhаа эдлэhэн хүн һүүлэй һүүлдэ үбгэрхэдөө гү, али хүгшэрхэдөө, үншэрдэг, үхибүүдтээ хаюулдаг, тамын орон гээшые амидыгаар үзэдэг. Энэ тамын эрьесые, нүгэлэй гэнжые таһалхын түлөө нэгэ үе үри бэе гү, али хоёр-гурбан үе үри бэе аба эжыдээ ямаршье ехэ гомдолтой һаа, хүлисэжэ, нигүүлэсхы боди сэдьхэл гаргажа, эхэ эсэгэеэ һайнаар үргэжэ, гурбан зөөлэниие мэдүүлжэ аялуулаа һаа, та­мын эрьесые таһалха, үйлын үри сагааруулха аргатай.

Теэд аба эжы хоёрой аша буян яагаадшье харюул­хын аргагүйл даа. Аба эжы­нэр харюугүйгөөр, харюу хүлеэнгүйгөөр үхибүүдээ үргэнэ ха юм. Тиимэһээ тэды шэнээн һайниие хээ һаа, бу­янгынь харюулжа шадахаб гэһэн хэмжүүр бү табиял даа!