915
Энэ аажамхан намарай налгай үдэрнүүдтэ нютагаймнайхүндэтэйшүүлэй нэгэн Валентина Лайжитовна Бальжурова 70наһанайнгаа ойе тэмдэглэбэ. Валентина Захаамин аймагай Санага тосхондо 1947 ондо түрэһэн юм. 1968 онһоо Енгорбойн һургуулида багшаар хүдэлнэ.
Үнгэрһэн сагай хугасаа соо ямар олон үйлэ хэрэгүүд ажабайдалдань тохёолдооб, үндэр дабаанууд, бэрхэшээлнүүдые хэн тоолобо. Хэды олон эдирхэн хүбүүд, басагадые эрдэмэй харгы руу хүтэлэн шэглүүлээб, ажабайдалайнь түрүүшын алхамуудые анхаран адаглааб! Эхин ангиин багшаар, хүмүүжүүлэгшэ-методистаар ажаллаа, черчени, зурагшье заагдаа, үри үхибүүдэй үргэн замынь заагаал даа!
1990 онһоо мүнөө болотор шатарай кружогой хүтэлбэрилэгшөөр амжалтатайгаар хүдэлнэ. Гүлмэр заахан, һая һургуулиин богоһо алхажа ороһон үхибүүдые хайшан гэжэ, ямар аргаар энэ орёо нааданда Валентина Лайжитовна һургадаг гээшэб, бү мэдэе. Теэд нэгэ харахадашни – үзэгшье, тоошье хүсэд мэдэхэгүй нэгэн хэнһээшье шуналтайгаар, анхаралтайгаар шатар наадажа һууха, үнишье болонгүй, “Вундеркинд” нэрэ зүүнхэй, элдэб янзын мүрысөөнүүдтэ урагшатай хабаадалсажа ябаха. Сохом лэ багшань өөрын нюуса шадалтай, талаан ехэтэй гэжэ гэршэлнэ. Цыбиков Бата, Доржиев Амарсана, Жигжитова Тунгалаг уласай шатаршадай дунда мэдээжэ болонхой, хэдэн удаа Буряадай чемпионууд болоһон юм. 2014 ондо Амарсана хүүгэдэй “Артек” лагерьта Крымэй ФИДЕ-гэй 90 жэлэй ойдо зорюулагдаһан мүрысөөндэ 1-дэхи һуури эзэлээ һэн. 2015 ондо Шэтэдэ уласхоорондын мүрысөөндэ Бата 1 –дэхи, Амарсана 2-дохи һууринуудта гараһан, мүн баһа эдэнэр Новокузнецк хотодо Сибириин тойрогой шатаршадтай амжалтатай наадаһан байна.
Һургуулияа дүүргээдшье, шабинарынь мүрысөөнүүдтэ хабаадажа, шангай һууринуудта орожо байдаг. Жэшээнь, Бальжанов Алдар ТПУ-гай (Томск хото) спартакиадада 2013 ондо 1-дэхи, 2014 ондо 2-дохи һуури эзэлээ, 2016 ондо “Кубок Дружбы народов”гэһэн мүрысөөндэ 2-дохи һуурида гараа. Эдэл мүрысөөндэ мүнөө жэл оюутан болоһон Цыбиков шангай һууринуудта хүртэбэ. Тиихэдэ Хабаровскын дээдэ һургуулиин оюутадай хоорондо үнгэргэгдэһэн шатарай мүрысөөндэ Бальжанов Денис 1-дэхи һуурида гараһан, “Эрхим шатаршан” гэһэн нэрэ зүүһэн юм. Харин Жигжитова Тунгалаг Сибириин федеральна тойрогой оюутадай хоорондо 2016 ондо Красноярскда болоһон мүрысөөндэ 2-дохи, 2017 ондо Новосибирскдэ 1-дэхи һуури эзэлээд, Севастопольдо үнгэргэгдэһэн Бүхэроссиин финалда 3-дахи һуурида гараа. “Сибириин федеральна тойрогой эгээл бэрхэ оюутан-тамиршан” гэһэн Интернет-мүрысөөндэ илажа, финалда орожо, багшаяа омогорхуулба.
Валентина Лайжитовна гансал багшын ажалаар суурхаа бэшэ. Энэ хүмнай буряад арадайнгаа ёһо заншал, соёл болбосорол, хэлэ бэшэг һэргээхэ, хүгжөөхэ эдэбхитэйшүүлэй нэгэн. Урданай ёһо гурим һайн мэдэдэг, арадай аман зохёолоор, түүхээр һонирходог, һургуулиингаа хизаар ороноо шэнжэлгын музейдэ олон материалнуудые, Енгорбой нютагта ажаһуудаг хонгоодор угсаатанай уг гарбалай данса бэшэг суглуулжа үгөө. Мэнэ һаяхана үшөө нэгэ сэнтэй, улад зондо хэрэгтэй “Енгорбой нютагай тоонто буусанууд” гэһэн шэнжэлгын хүдэлмэри согсолборилжо дүүргэбэ. Үнэхөөрөөшье, хэжэ байһан хэрэгынь тон шухала, арадтаа туһатай үйлэ хэрэг болоно гээшэ! “Угайм тоонто буусань хаанаб, би хэнэй һадаһанби, элинсэг хулинсагуудни хэд байгааб, хэнтэй шуһа мяхаараа, яһа уһаараа холбоотой гээшэбиб” гэһэн асуудалнуудта эдэ угай бэшэгүүд харюу үгэнэ.
1995 онһоо эхилжэ, Валентина Лайжитовна нютагайнгаа “Тоонто” гэжэ арадай аман зохёолой ансамблиин эдэбхитэй гэшүүн болонхой. Энэ бүлгэмтэеэ уласай хэмжээнэй наада-зугаада нэгэнтэ бэшэ хабаадаһан, лауреат болоһон, шагналда хүртэһэн байна. 2006 ондо Бүгэдэ Буряадай Уласхоорондын “Алтаргана” нааданда “Эхэнэрнүүдэй үһэ гүрэхэ арга” гэһэн мүрысөөндэ Баярай бэшэг абаа һэн. 2014 ондо Ивалгын дасанай дэргэдэ болоһон фестивальда үреэлэй мүрысөөндэ шалгаржа, 1-дэхи һуури эзэлээ. Иигэжэ арадайнгаа заншал гуримуудые һэргээһэн, аман зохёол, соёл болбосоролые хүгжөөһэн олон үйлэ хэрэгүүдтэ, наада-мүрысөөнүүдтэ Валентина Лайжитовна урматайгаар хабаадалсадаг, нютагайнгаа нэрые суурхуулдаг юм. Мүн баһа спортын талаар аймагайнгаа наһажаал хүнүүдэй командын гэшүүн, энэ тэрэ урилдаануудта шатар наададаг, шангай һуурида гарадаг.
Эдэбхи үүсхэлтэй, эрмэлзэл ехэтэй, дүй дүршэлтэй, урагшаа һанаатай хадаа, энэ хүн олон тоото шагналтай, үндэр нэрэ солотой юм ааб даа. Ажалай ба Буряадай спортын ветеран, Ородой Холбоото Уласай юрэнхы болбосоролой эрдэмэй хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ, 2010 ондо “Буряад Уласай эрхим багшанар” гэһэн Хүндэлэлэй ном соо нэрэ обогынь мүнхэлэгдэнхэй.
Валентина Лайжитовна Пётр Гармаевич нүхэртэеэ 5 хүүгэдые түрэһэн. Теэд нүхэрынь залуугаар наһа баража, үхибүүдээ үргэхэ, ажабайдалай үргэн харгыда гаргаха үүргэ, уялга гансаараа ээм дээрээ абажа гараа һэн. Нэгэтэшье гэдэргээ сухаряагүй, сэсэн ухаатай, сарюун сэдьхэлтэй энэ буряад эхэнэрнай үринэрөө бэрхээр һургажа, хүмүүжүүлжэ шадаа. 2016 ондо “Эхын алдар соло” гэжэ Захааминда хэблэгдэһэн дэбтэр ном соо нэрэнь оронхой.
70 наһанайнгаа баяр жаргалые Валентина Лайжитовна олон тоото үхибүүдэйнгээ, аша зээнэрэйнгээ дунда хүнгэн солбон, һанаан тэгшэ, урма зоригтой угтана. Эгээл иимэ хүнүүд Буряад нютагаймнай омогорхол, баялиг болоно ха юм!
Элеонора БАЛЬЖАНОВА
Авторай гэрэл зураг
