1396
«Буряадай түрүү хүнүүд-2017» гэһэн урилдаанда урдалжа гараһан уладаа хүндэлэлгын ёһолол Буряадай гүрэнэй драмын театрта декабриин 11-дэ олоной хабаадалгатайгаар үндэр хэмжээндэ үнгэрбэ. Булган талата буурал Буряаднай ялас гэмэ бэлигтэй ажалша бэрхэ хүнүүдээрээ холо ойгуур суутай. Арад зонойнгоо амгалан байдалай, гэрэлтэ ерээдүйн түлөө ехэтэ зүдхэһэн зон тухай очерк болон зураглалнууд “Буряад үнэн” сониндо үргэлжэ хэблэгдэжэ байгаа. Тиигэжэ 100-гаад очеркнууд редакцида ороһон байна. Тэдээн сооһоо 63-ыень шүүгшэднай онсолон тэмдэглэжэ, “Буряадай түрүү хүнүүд-2017” гэһэн урилдаанай лауреадай нэрэ зэргэ олгуулха гэһэн шиидхэбэри гаргаа.
“Багшанар, эмшэд, уран дархашуул, зүжэгшэд, барилгашад, олзын хэрэг эрхилэгшэд гэхэһээ эхилээд, элдэб һалбарида хүдэлжэ байһан эдэбхи ехэтэй дээдын гарай мэргэжэлтэд, ажал хэрэгээ амжалтатайгаар ябуулһан улад "Буряадай түрүү хүнүүдэй" тоодо орохол ёһоороо ороно. Эдэл зоной ашаар алтан дэлхэймнай шэмэглэгдэжэ, гүрэн түрэмнай һэргэн мандаха ёһотой. Гэбэшье олон тоото лауреадуудай дундаһаа мүнөөдэр засаг бариһан зониие нэрлэхэ хүсэлтэйб. Эдэ хэд бэ гэхэдэ, Буряад Уласай Арадай Хуралай һунгамал Виталий Лыгденов, Буряад Уласай соёлой сайд Соёлма Дагаева болоно. Эдэл зондоо найданабди”, - гэжэ Буряад Уласай Толгойлогшын орлогшо – Буряад Уласай Толгойлогшын болон Засагай газарай Захиргааниие хүтэлбэрилэгшэ Баир Цыренов үгэ абахадаа, хэлэһэн байна.
Баяр Цыренов Елена Дугаровада шан барюулна
Удаань “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшанай хүдэлмэрилэгшэдтэ гүрэнэй шагналнуудые барюулаа. Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ гэһэн үндэр нэрэ зэргэ олгуулһан үнэмшэлгэ Елена Дугаровада, Ородой Холбоото Уласай Хэлхеэ холбооной болон олондо мэдээсэлгын яаманай Хүндэлэлэй грамотануудые Александр Махачкеевтэ, Ирина Галтаевада, Намжилма Бальжинимаевада барюулаа.
Ирина Галтаева, Баир Цыренов
ЭХИ ЗАЛГАҺАН САГТАА БУСААД...
Буряадай арадай уран зохёолшон, түүхын эрдэмэй доктор, «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшаниие байгуулаад, олон жэлдэ ударидажа ябаһан хүндэтэ аха захатамнай болохо Ардан Ангархаев, мүн “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшанай захиралай уялга гүйсэдхэгшэ Бадмажаб Гындынцыренов гэгшэд хүндэлэлэй ёһолол нээһэн байна.
Бадмажаб Гындынцыренов, Ардан Ангархаев баяр ёһололой үедэ
Ардан Лопсоновичой тэмдэглэһээр, ажалша малша юрын зоноо бэшэжэ урмашуулха гэһэн хүсэлтэйгөөр энэ урилдаа эхилээ бэлэйбди. Хожомынь лэ Россиин хэмжээндэ түрүү хүнүүдые тодоруулһан мүрысөөн байгуулагдаһан. Энэ урил-даамнай зондоо тон хэрэгтэй, аша туһа ехэтэй, эрилтэнь бууранагүй. Юундэб гэхэдэ, эды олон жэлнүүдтэ урилдаамнай үргэлжэлһөөр, олон зон манай энэ хэмжээ ябуулга дэмжэһээр. Хүнэй һүлдэ үргэһэн үндэр уялгаяа дааһаар зандаа бшуу. 21 жэлэй туршада манай урилдаанда түрүүлһэн зон ажалдаа урагшатай, зондоо хүндэтэй ябана.
Цырен-Даша Доржиев шан барюулна
- Олон зон сооһоо 63 хүниие оложо гаргаха хүндэ ажал жюриин гэшүүдтэ тудаа. 1997 ондо би Ярууна аймагай засаг дарга ябааб. Тэрэ саг хүндэ саг байгаа. Ардан Лопсонович аймаг аймагуудаар ябажа, газетэнүүдээ бэшүүлдэг бэлэй. «Буряад үнэн» сонимнай байха гү, үгы гү гэһэн асуудал тэрэ сагта аймшагтай хатуугаар гарадаг һэн. Тиихэдэ бидэ бага тосхонуудай, хүдөө нютагуудай түрүү хүнүүд тухай заабол бэшэхэ ёһотойбди. Бэшэхэ дээрээ Улаан-Үдэ хотодо ажаһуудаг корреспондентнүүд бэшэ, нютагай багша, юумэ бэшэхэ дуратай зон хүршэ хүбөө тухайгаа бэшэжэ байгаа һаань, «Буряад үнэн» сонин улам һонин боложо байха гэжэ хөөрэлдөө бэлэйбди, - гэжэ Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Цырен-Даша Доржиев Ардан Лопсонович Ангархаевай гүйсэдхэһэн үүргэ хүндэдхэбэ. Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын театраар дүүрэн һууһан харагшад дэмжэһэнээ мэдүүлэн, халуун альга ташалгаар эдэ үгэнүүдыень угтаба. - Цырен-Даша Доржиевай Буряад Уласай Арадай Хуралай зүгһөө урилдаанай лауреадууд болоһон Цыремпил Ширабдоржиевта, Виктор Ивановто, Валерий Шойжамсоевич ба Светлана Жигжитовна Семёновтондо, Баяр Базарович ба Надежда Майдараевна Дугарнимаевтанда бэлэгүүдые барюулаа.
ХОТОГОР БАЯН ХОРИИНХИД
Анатолий Павлович Луньков, Юрий Алексеевич Каратаев, Баян Жалсанович ба Зоя Акимовна Жамбалдоржиевтан, Цыремпил Жигжитович Ширабдоржиев, Виктор Филиппович Иванов, Улзыма Ванзатовна Ванзатова, Наталья Александровна Чупрова, Аяна Андреевна Буянтуева гэгшэд лауреадууд болоһон. Хори аймагай засаг даргын орлогшо Элеонора Ламханова эдэ зоноо хани халуунаар амаршалаа.
Хори аймагай лауреадууд
Түүхээр баян түгнөөрхин
Анатолий Петрович Калашниковта, Баир Дашидоржиевич Зондуевта, Соёлма Баяртуевна Дагаевада дипломууд барюулагдаа. Мухар-Шэбэрэй ветерануудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Валерий Хаптуев лауреадуудые амаршалаа. Тиихэдэ үнэтэ бэлэгүүдые нютагаархиндаа Буряад Уласай Арадай Хуралай хорооной түрүүлэгшэ Зоригто Цыбикмитов бэлдээд, тайзанһаа буухатайнь сасуу барюулаа.
Соёлма Дагаева түрүүтэй Мухар-Шэбэр, Бэшүүр нютагаархин
Бэшүүрээрхин
Шэбэртын һургуулиин хоёр багша лауреадууд болоо. Хэд бэ гэхэдэ, Нимасу Данзановна Цыбикова, Сэржэн Германовна Эрдынеева. Нютагайнь зон, түрэлхидынь, суг хүдэлдэг багшанарынь баһал баглаа сэсэгүүдые, үнэтэ бэлэгүүдые барюулаа.
Хёлго голой алдартан
Үбэр Байгалай хизаарай Үхэриг нютагһаа гарбалтай дэлхэйдэ мэдээжэ барималша Даша Бальжанович Намдаков, Буряад эстрадын хатан-дангина, гоё һайхан дуушан Мэдэгма Цырендоржиевна Доржиева хоёр лауреадуудай нэрэ зэргэдэ хүртэбэ. Хёлго голой нютагаархин эдэ хоёртоо баһал үнэтэ бэлэгүүдые бэлдэһэн байна. Имагтал нютагтаа иимэ үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэһэндөө ехэ баяртайб гээд, Даша Намдаков Лондонһоо манай редакци руу бэшэг эльгээгээ.
Хёлго голой, Үбэр байгалай хизаарай, Шэнэхээн нютагай, Аха аймагай лауреадууд
Эрхүүһээ гарбалтай
Иринчей Эдуардович ба Дарима Геннадьевна Матхановтан, Евгения Мироновна Болдохонова, Анатолий Алексеевич Оножеев, Лариса Платоновна Ринчиндоржиева гэгшэд Буряадай түрүү хүнүүдэй тоодо оробо. Эдэ зондо - алдар соло!
Түби дэлхэйн шэмэг Түнхэн нютагайхид
Түнхэн һайхан аймаг тоонтотой, мүнөө Япондо ажамидардаг лауреаднай Наталья Андреевна Санжиева эдэ үдэрнүүдтэ Наран уласһаа гэртээ ерэһэн байжа, энэ баяр ёһололдо байгаа. Нютагаархиндаа аша туһатай ажал энэ басагамнай ябуулжа байнхай: бог шорой болбосоруулдаг завод байгуулха талаар хэрэг эмхидхэнэ.
Шэнэхээнэй буряад
Мүн баһа Япондо ажамидардаг, Шэнэхээн буряад тоонтотой манай лауреат Жамсын Сэнгэлэй дипломыень түрэлэйнь зон ерэжэ абаа. Тиихэдэ Шэнэхээнэй нютагаархинай эблэлые ударидадаг Даша-Нима ахатан үгэ абахадаа, энэ урилдаанда урид Шэнэхээнэй буряадууд урдалжа гарадаггүй байгаа. Тиимэһээ нютагай зон ехэ баяртай байна гээд мэдүүлбэ.
Аха аймагай хатан
Аха аймагта олон жэлдэ соёлой таһагые даажа ябаһан, мүнөө Буряад Уласай Үндэһэтэнэй музейн захиралай орлогшо Дарима Цырендондуповна Литвинцевада баһал лауреадай диплом барюулагдаа. Түрэл Хурамхаан аймагһаань амаршалагшад олон байгаа. Элэсүүн нютагай сомоной дарга Максим Раднаев 10 мянган түхэриг нютагаархинай зүгһөө бэлэглээ. Тиихэдэ Аха аймагай хүгжэмэй һургуулиин захирал Туяна Ошорова болоод Аха уладай эблэлые ударидагша Алексей Павлов баһал мүнгэн бэлэг барюулаа.
Аглаг һайхан Ага нютагаархин
“Буряадай түрүү хүнүүд” гэһэн урилдаанда мүнөө жэл Ага нютагһаа юһэн хүн хүндэтэ лауреадай нэрэ зэргэдэ хүртөө. Тэдэнэй тоодо Ага тойрогтоошье, Буряад орондошье мэдээжэ эрхим хүбүүдэй нэгэн, Ага аймагай хүтэлбэрилэгшөөр олон жэлэй туршада ажаллаһан Владимир Цэдашиев “Баатар Мэргэн” гэһэн номинацида шалгаржа гараһандаа урматай.
Агын Буряадай тойрогой лауреадууд
- Сэхыень хэлэхэдэ, иимэ харалган эмхидхэжэ, юрын арад зон тухай зураглажа, эгээл эрхимүүдые элирүүлжэ, тодоруулан гаргадаг хэмжээ бии юм гэжэ дуулаһаншье һаа, би өөрөө эндэ хабаадуулагдахаб гэжэ ойлгоошьегүйб. Ямар бэрхэ зон гээшэбта, иигэжэ ажалша арад зоной нэрэ соло үргэжэ байхадаа. Энэ арадай сэгнэлтэ хадаа ямаршье гүрэн түрын дээдын шагналһаа ехэ, үндэр заяатай шан гээшэ, - гэжэ Владимир Цэдашиевич тэмдэглээд, гүнзэгы баяраа мэдүүлээ.
Могойто аймагай аха захатан, Агын Дүүмын түрүүшын түрүүлэгшэ байһан, Догой нютагай түрүүлэгшэ ябаһан, Могойто аймагые хүтэлбэрилэгшэ, мүнөө “Рассвет” гэһэн хүдөөгэй кооперативые даагша Владимир Рабданов энэ “Буряадай түрүү хүнүүд” харалганда “Сагаан үбгэн” шэглэлдэ илаһанаа дуулажа, зорижо, Улаан-Үдэ хүрэжэ ерээ.
- Би энэ “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшангай ажалшадта, бүхы Буряад ороной ажаһуугшадта хани халуун баяраа мэдүүлнэб. Холо, хүршэ можо газарта ажаһуудагшье һаамнай, буурал сайхан, булган малгайта Буряад орондоо нэрэ солоёо дурдуулжа, түрүүшүүлэй тоодо оруулжа байһандатнай тон ехэ баярланаб. Энэ хэмжээн алишье тала дайдаар таража ажаһууһан буряадуудые нэгэдүүлхэ ехэ хүсэтэй гээшэ, - гэжэ Владимир Рабданович тэмдэглээ.
Ага аймагай Гүнэй нютагаархин
Ага аймагай Гүнэй нютагһаа Валерий Шойжамсоевич ба Светлана Жигжитовна Семёновтон, Рихард Цыдыпович Дармаев, Галина Загдаевна Долгорова гэгшэд энэ баяр ёһололдо хүрэжэ ерэһэн байна. Мүн баһа Ород гүрэнэй эрхим багшанарай тоодо энэ жэл орожо шадаһан Соёлма Эрдэмовна Батоболотова баһал Агаһаа ерээ. Буряадай телевидениин буряад дамжуулгануудай хүтэлбэрилэгшэ, мэдээжэ сэтгүүлшэн, Хойто-Ага тоонтотой Дарима Балдановна Жамсоева баһал лауреадай нэрэ зэргэдэ хүртөө. Үнэхөөрөөшье, Ага тойрог руу Агын зон Буряадай түрүү хүнүүдэй тоодо ороо, дуулгыт гэжэ мэдээсэхэдэмнай, Ага тойрог хүл хөөрсэгэнөөн болоо бэлэй. Иимэ хэмжээ үнгэргэгдэдэгшье гэжэ мэдээгүйшүүл ехэтэ һонирхоо. Алас холые хараһан, гүнзэгы нэгэдэлэй һайхан бодол руу шэглүүлһэн энэ манай “Буряад үнэн” сониной үүсхэл бүгэдэндэ һайшаагдажа, хори нэгэн жэлэй туршада улам эршэмтэй ябуулагдана гэжэ эли тодоор энэ мүнөө жэлэй харалган гэршэлбэ.
Сэлэнгын сэхээтэн
Сэлэнгэ аймагһаа лауреадууд боложо тодорһон зониие нэрлэбэл, Евгений Лхамацыренович Чойнзонов, Виктор Батуевич ба Зинаида Ешиевна Борисовтан, Игорь Вячеславович Сарапулов.
Сэлэнгын сэхээтэн, зэрэлгээтэ зэдынхид
Зэрэлгээтэ Зэдэ нютагаархин
Зана Галсанович ба Ханда Гуржаповна Тумуровтан, Баярма Алексеевна Идамжапова, Сэсэг Будажаповна Сосорова гэгшэд энэ жэл Зэдэ аймагһаа лауреадууд болоһон байна.
Баргажан түхэмэй алдартан
Лауреадууд боложо тодорһон хүнүүд: Ирина Игоревна Ологонова, Лидия Нимаевна Дампилова, Чингис Хандажапович Раднаев, Александр Фёдорович Кузьмин, Владимир Очирович ба Валентина Дымчиковна Бухаевтан.
Баргажан түхэмэй алдартан
Заха холын Захаамин дайдаһаа
Захааминһаа найман лауреадууд тодоржо гараһаниинь гайхалгүй. Захагүй ехэ Захааминай дайдаһаа гараһан нэрэ солотой зон үнэхөөрөө олон бэд даа. Энэ жэлдэ Буурал эхэ Буряадайнгаа түрүү гэжэ арадай һунгамал, эмшэд, ашата багшанар, багшын ажалай ветеранууд, һоригшод, тамиршад шалгараа. Эдэмнай хэд бэ гэбэл: Виталий Николаевич Лыгденов, Содном-Жамса Дубжирович Цыренов, Ольга Викторовна Ринчинова, Валентина Лайжитовна Бальжурова, Батуев Эрдэм Гармаевич, Чимитова Дора Гармажаповна, Батуева Вера Дамбаевна, Жигжитова Тунгалаг Чимитовна.
Арадай һунгамал Виталий Лыгденов түрүүтэй захааминаархид
Буряад драмын ехэ тайзан дээрэ эдэ түрүүшүүлээ хүндэлхэеэ “Хадата Захаамин-XXI зуун жэл” эблэлэй түрүүлэгшын орлогшо Батор Санданов түрүүтэй нютаг нютагуудай түлөөлэгшэд, аха дүүнэрынь олоороо гаража амаршалба. Илангаяа ёоеын холо Ёнгорбойгоорхин олоороо гаража, эб хабта амаршалаа. Энэшье гайхалгүй, аяар дүрбэн хүн Ёнгорбойһоо лауреадууд болоо ха юм! Иимэһээ нютаг нугаяа, улад зоноо нэрлүүлхэеэ, Хии мориинь хиидхүүлхэеэ, солынь дуудуулхаяа “Буряад үнэндөө” бэшэжэл байгыт даа гэжэ хүндэтэ уншагшадтаа ханданабди.
Яруунынхид
Лауреадууд: Цыден Чимитович Цыбиков, Баяр Базарович ба Надежда Майдараевна Дугарнимаевтан, Баатар Аюржанаевич Дониров, Булад Цырендоржиевич Будажанаев, Бато Михайлович Батуев, Гыма Базаржаповна Цыренжапова, Баатар Цыренович ба Вера Ринчиндоржиевна Чимитдоржиевтан. Яруунын түлөөлэгшэдые амаршалхаяа тон олон зон тайзан дээрэ гараһан байна. Буряад Уласай Арадай Хуралай хорооной түрүүлэгшын орлогшо Баян Гуробазаров, Ярууна аймагай Һунгамалнуудай Зүблэлэй Түрүүлэгшэ Эрдэни Дугаров, Ярууна аймагай нютагаархинай эблэлые ударидагша Баир Дониров болон бусад амаршалгын һайхан үгэнүүдые хэлээ, бэлэг сэлэгүүдые барюулаа.
Баян Гуробазаров Яруунынгаа нютагаархидай дунда
Баунтын эвенк аймагһаа
Баунтада ажаһуудаг аха захатан Баатар Цыренович ба Вера Ринчиндоржиевна Чимитдоржиевтан Улаан-Үдэ хото зорюута ерэжэ, энэ баяр ёһололдо оролсоо. Энэ гэр бүлэ соёлой ажалда наһан соогоо амжалта түгэс хүдэлжэ байдаг.
Хэбэд номхон Хэжэнгэ болон Загарай аймагай түрүү хүнүүд
Буряадай түрүү хүнүүд боложо тодорһон Хэжэнгэ аймагай Жамбал Цыренжапович Доржиев, Сэсэг Нимаевна Шойдокова, Бадма Баирович Бальжинимаев, Дугарма Цыдыповна Жамсаранова болон Загарай аймагай Жалма Дармаевна Чимитова, Валерий Жамбалович ба Антонина Бадмаевна Шагдаровтан тайзан дээрэ уригдажа, арад зон халуун альга ташалгаар угтан абаба.
Хэжэнгэ, Загарай аймагуудай лауреадууд
Хэжэнгэ аймагай ниигэмэй бодолгын талаар засаг даргын орлогшо Интерна Эрдынеева, аймагай һунгамалнуудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Доржо Бадмаев, «Хэжэнгэ» гэһэн нютагаархинай эблэлэй түрүүлэгшэ Булат Шойнжонов, аймагай соёлой таһагай дарга Бальжит Батуева нютагайнгаа түрүү хүнүүдые амаршалхаяа ерэһэн байна. Тиихэдэ «Россиин эрхим багша – 2017» урилдаанда түрүүшүүлэй тоодо ороһон Хэжэнгэ аймагһаа гарбалтай, мүнөө Ага нютагай бэри Соёлма Батоболотовае нютагайнь зон амаршалһан байна. Һургуулида һураха үеһөө хойшо һүбэлгэн, бэрхэ, ухаансар басаганай амжалтануудаар нютагаархидынь, багшанарынь омогорхонобди гэжэ В. Мункинай нэрэмжэтэ лицей-һургуулиин захирал Ханда Гунзынова хэлэбэ. Багшын ажалда бүхэросиин урилдаанда үндэр амжалта туйлаһан нютагайнгаа басаганда Хэжэнгэ аймагай захиргаанай зүгһөө Даша Намдаковой “Медаль Чингисхана” гэһэн бүтээл болон мүнгэн зүүдхэл шангуудые барюулба.
Урилдаанай авторнууд
Лауреадууд тухай очерк болон зураглалнуудые бэшэһэн эрхим хүндэтэ авторнууднай гэхэдэ, Полина Эрдынеева, Баира Бальбурова, Дашима Цыдыпова, Октябрина Ешеева, Амгалан Будаев, Валерий Цыбиков, Баяр Ширапов, Цырендондок Зандраев, Цырендолгор Бадмацыренова, Эдуард Будаев, Булад Лхасаранов, Алтана Раднаева, Сэлмэг Гергенова, Галина Долгорова, Баир Борбоев, Баярма Дылгырова, Цыренжаб Чойропов, Николай Шабаев, Элеонора Бальжанова, Оюна Цыденова, Вера Аюшеева, Соёлма Дашеева, Валентина Походиева, Эрдэм Будаин, Ольга Жигмитова, Нина Артугаева, Римма Дымбрылова, Дашама Доржиева, Таисия Мархаева, Батоцырен Цыдыпов, Наталья Нимаева, Лариса Ванжилова, Цыцыгма Жамбалдоржиева, Надежда Жалсараева, Валентина Бадмаева, Дарижаб Ешеева, Балмацо Дугарнимаева.
Авторнуудта ба артистнуудта үшөө дахин баяр хүргөөд, ажалдань ехэ амжалта хүсэнэбди!
Мэдэгма Доржиева тоглолтын үедэ
Эрдэм Дымбрылов, Соёлма Маншеева
Дулма Сунрапова
Игорь Сарапуловай оёһон хубсаһа басагад харуулна
“Буряад үнэн” сониной мэдээсэлэй албан
Анна Огороднигой, Аркадий Батомункуевай гэрэл зурагууд.
