​Бусад яһанай түлөөлэгшэд буряад хэлээр урилдаба

Буряадай багшанарай колледждо уласаймнай аймагуудһаа 138 хабаадагшад – буряад бэшэ яһанай түлөөлэгшэд “Буряад хэлэн баян даа” гэһэн арбадахи мүрысөөндэ хаба шадалаа туршабад.

Тус мүрысөөн коллед­жын эмхидхэлээр 10 жэл үнгэргэгдэжэ байна. Анха түрүүшынхиеэ 2009 ондо бул­ган талата Буряад орондо ажаһуудаг олон тоото арадуудай дунда буряад соёл, ёһо заншал, хэлэ нэбтэрүүлхэ, дэлгэрүүлхэ зорилготой­гоор үнгэргэгдэһэн байна. Эдэ жэлнүүдэй туршада 600 гаран хабаадагшад буряад хэлээр мүрысөө юм. Хаяа хадхажа, ажана тэнюун ажаһууһан арадуудые нэгэдүүлһэн энэ һайндэртэ уласаймнай аймагууд болон Улаан-Үдэ хотын уһан буряад хэлэтэй һурагшад, оюутад болон то­мошуул хабаадана. Буряад Уласай Толгойлогшын бо­лон Засаг түрын захиргаанай үндэһэ яһатануудай хоорондохи харилсаануу­дай болон эрхэтэдэй үүсхэл хүгжөөлгын талаар хороон, болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаман дэмжэдэг. Буряад зондо жэшээ болоһон урилдаан гүнзэгы удха шанартай. Эндэ бусад яһанай улад зон буряад хэлэн дээрэ уншана, дуулана, яряанай хэ­лэн дээрэ хөөрэнэ. Жэл бүри мүрысөөнэй хабаадагшад олошорно, мүн даабаринуудынь хубилна гэжэ тэмдэ­глэхэ шухала.

Тус мүрысөөн багахан тоглолтоор эхилжэ, Бу­ряад Уласай Арадай Хуралай һунгамал Алексан­дра Бухольцева, үндэһэ яһатануудай хоорондохи харилсаануудай хорооной таһагые даагша Алексей Гыпылов, Буряадай багша­нарай колледжын захирал Светлана Нимбуева гэгшэд амаршалгын үгэнүүдые хэ­лэжэ, баяр хүргэбэ.

- Һүүлэй табан жэлэй туршада буряад хэлэ, ёһо гу­рим, заншал сахин хүгжөөхэ талаар нилээд ажал ябуу­лагдаа. “Буряад хэлэ сахин хүгжөөхэ” гэһэн гүрэнэй программаар 30 сая түхэриг уласай бюджедтэ хараалаг­данхай. Энэ ехэ һайн. Юуб гэхэдэ, түрэл хэлэгүй арад - арад бэшэ. Тиимэһээ энэ асуудалда манай улас ехэ анхарал хандуулна, - гэжэ Арадай Хуралай һунгамал Александра Бухольцева тэмдэглээ.

Буряад хэлэ үзэжэ, амжалта туйлаһан хабаадагшад

Урилдаанай урда жэлнүүдэй илагшад, сааша­даа Буряадтаа буряад хэлээр хүгжэлтэ абан, наһанайнгаа харгы зүбөөр шэлэһэн хабаадагшад видео-дамжуулгаар амаршалба.

- 2009 ондо “Буряад хэлэн баян даа” гэһэн мүрысөөндэ хабаадажа, нэгэдэхи һуури эзэлээ һэмби. Тиихэ саг­та Дээдэ Хэжэнгын дунда һургуулиин 11-дэхи ангиин һурагша байгааб. Эндэ хабаадаһаар олон зонтой танилсааб, буряад хэлэн дээрэ буулгагдаһан олон ролигуудта, “Булаг” гэжэ кинодо наадааб. Мүнөө 321-дэхи дивизи тухай фильмдэ хабаадажа байнаб. Энэ мүрысөөнэй эмхидхэгшэдтэ ехэ амжалта хүсэнэб, - гэжэ Виталий Нестеров хэлээ.

- 2009 ондо мүрысөөндэ хабаадажа, нэгэ­дэхи һуури эзэлһэн байнаб. Эндэ хабаадаһанаймни удаа намайе хүн зон танидаг бо­лоо һэн. Солбон Лыгденов ха­ража, ролигто наадахыемни дуудаа. Жэл бүхэндэ БГТРК-да, “Мир Бурятии” гэһэн су­багай дамжуулгануудта ха­баадахыемни уридаг. Мүнөө “АТВ” субагай “Түрэлхи хэ­лэн” дамжуулгын хүтэлэгшэ гээшэб. “Буряад хэлэн баян даа” гэһэн урилдаанда баярые хүргэнэб. Эндэл хабаадажа, ерээдүй сагтаа улам хүгжэхэ харгы нээгээб. Баг­шанарта һайниие хүргэнэб. Энэ мүрысөөн бүри хүгжэжэ байг лэ даа! Ута наһатай, удаан жаргалтай, бурхантай, буянтай ябахатнай болто­гой! - гээд Людмила Григунова амаршалба.

Буряад хэлэ са­хин хүгжөөхэ талаар һургуулинуудта, нэмэлтэ һуралсалай эмхинүүдтэ буряад арадай ёһо занша­лаар, арадай аман зохёолоор хэшээлнүүд, кружогууд эмхидхэгдэнэ. Гэбэ­шье, хүүгэд, залуушуул өөһэд хоорондоо түрэл хэ­лэн дээрээ хөөрэлдэнэгүй. Ушар юуб гэхэдэ, үхибүүдэй түрэлхид гэртээ буряадаар харилсанагүй, сэсэрлигүүдтэ буряад хэлэ багаар нэбтэрүүлэгдэнэ. Хүүгэдтээ түрэл хэлээ шу­далха тухайнь ходо ойлгуул­жа байха хэрэгтэй бшуу.

- Хабаадагшад эндэ ерэжэ, хүн зонтой танилсана, хоо­рондоо мүрысэнэ. Уһан бу­ряад хэлэн дээрэ дуугарал­сажа байхадань ехэ урматай байна. Манай буряад арадта жэшээ болоно ха юм, - гэжэ буряад хэлэ бэшэгэй таһагай багша Людмила Жалсанова хэлэнэ.

- Мүнөө жэл ехэ олон хүн хабаадажа байна. Уласай аймагуудһаа 83 һурагшад, 51 багшанар ерээ. Энэ мүрысөөн ондоо яһатанай дунда буряад хэлэ хүгжөөхэ, сахиха гэһэн зорилготой­гоор үнгэргэгдэнэ. Хоёр шатаһаа бүридэнэ. Нэгэдэхи шатада үхибүүд болон то­мошуул буряад хэлэн дээрэ бэлдэһэн гэрэйнгээ дааба­ри хамгаална. Бага наһанай бүлэгтэ 12-14-тэй үхибүүд хабаадана. Мүн дунда болон аха наһанай бүлэгүүдтэ энэ мүрысөөн хубаарна. Буряад­тамнай гүрэнэй программа бэелүүлэгдэжэ байна. Тус урилдаан тэрэнэй хэмжээн­дэ ороно, - гэжэ Буряад хэ­лэнэй болон үндэһэн соёлой факультедэй декан Баярма Лхасаранова тодорхойлно.

Буряад орондо нютагжаһан зоной уг гарбал

Энэ мүрысөөнэй дааба­ряар хабаадагшад уг гарба­лаа, хаанаһаа Буряад орон ерэһэнээ, өөһэдынгөө ёһо гурим тухай хөөрэхэ ёһотой бшуу.

- Буряад хэлэ үнинэй үзэнэб. 7 наһатай байхадаа, буряадаар дуугаржа эхилээ һэм, шүлэг хөөрэдэгби. 10 жэлэй туршада Мухар-Шэ­бэр аймагай Боом нютагта ажаһуунаб. “Буряад хэлэн баян даа” гэһэн мүрысөөндэ зургаадахияа хабаадажа байнаб. Жэл бүхэндэ 3-дахи һуури эзэлдэгби. Минии гэртэхин - буряадууд, на­майе үргэжэ абаһан юм. Бага наһанһаа хойшо буряад хэлэ соносожо байһамби. Сааша­даа бага-сага үгэнүүдые мэ­дэжэ, һургуулида һурахадаа, буряад хэлэн дээрэ дуугар­даг болооб. Гэртээ ганса бу­ряадаар хөөрэлдэдэгби. Би буряад хэлэндэ дуратайб, - гэжэ Мухар-Шэбэр аймагай Боомой дунда һургуулиин 9-дэхи ангиин һурагша Ни­колай Попов хэлэнэ.

- Мүнөө жэл хоёрдохиёо энэ мүрысөөндэ хабаадажа байнаб. Уг гарбалаа, эжы баабай тухайгаа буряад хэ­лэн дээрэ хөөрэхэдэм һонин байха гэжэ һанаад, хабаада­жа байна гээшэб. Минии уг соо буряад яһанай хүн үгы, татаар, хитад, ород яһанай зон бии. Нялха нарайһаа бу­ряад яһатан соо үндыхэдөө, тэдэнээр нүхэсэхэдөө, буряадаар дуугаржа һурааб. Хэжэнгэ аймагай Могсохон нютагта түрэһэнби. Минии хүгшэн аба эжы хоёрни та­бан үхибүүдтэеэ 1940 ондо Татарстанһаа Могсохон ню­таг руу нүүжэ ерээ. 1941 ондо хүгшэн абамни дайнда мордожо, һөөргөө бусаагүй. Хүгшэн эжымни татаар хэ­лэтэй, буряадаар мэдэхэгүй байгаа. Харин үни болонгүй, буряадаар дуугаржа һураа. Юуб гэхэдэ, татаар буряад хэлэн хоёр үгүүлбэреэрээ, аянгаараашье адлирхуу. Бу­ряад зон һайн сэдьхэлтэй, һайн һанаатай арад гэжэ эжымни хэлэдэг байһан. Эндэ нютагжаһан хадаа бүхы буряад ёһо гуримаа сахидагбди, буддын ша­жанда шүтэдэгбди, бурха­наа тахидагбди. Сагаал­ганаа ёһо соонь угтадаг заншалтайбди. Мүн тии­хэдэ ород һайндэрнүүдые баһал тэмдэглэдэгбди, - гэжэ Улаан-Үдэ хотын соёлой хүдэлмэрилэгшэ Виктор Михайлов хөөрэнэ.

“Мэргэжэлэймни эхин” гэжэ сэдэбээр оюутад хи­тад хэлээр мастер-классу­удые, робототехникэ хэрэ­глэн, буряад, ород хэлээр хэшээлнүүдые, “Ерээдүй са­гай багшанар” гэһэн презен­тацинуудые харуулаа. Тэндэ буряд хэлэнэй 24 багшанар хабаадалсаһан байна.

Урилдаанай дүнгүүд

Бага наһанай бүлэг (12- 14 наһатай хүүгэд)

Нэгэдэхи һуури – Хэжэн­гэ аймагай Дээдэ Хэжэнгын дунда һургуулиин һурагша Артем Андриевский;

Хоёрдохи һуури – Му­хар-Шэбэр аймагай Боомой дунда һургуулиин һурагша Антон Екимов;

Гурбадахи һуури - Аха аймагай Өөрлигэй дунда һургуулиин Василий Ема­нов болон Хэжэнгэ аймагай Чисаанын дунда һургуулиин Екатерина Филиппова.

Дунда бүлэг (15-19 наһатай хабаадагшад)

Нэгэдэхи һуури – Захаамин аймагай Дүтэлүүрэй дунда һургуулиин һурагша Никита Бирюлев;

Хоёрдохи һуури – Буряа­дай багшанарай колледжын оюутан Дмитрий Мисюркеев;

Гурбадахи һуури – Мухар-Шэбэр аймагай Боомой дунда һургуулиин һурагша Николай Попов болон Буряадай ой мо­доной ажахын колледжын оюутан Виктория Вдовина.

Аха бүлэг (20 наһатайһаа дээшэ зон)

Нэгэдэхи һуури – Улаан-Үдэ хотын соёлой хүдэлмэрилэгшэ Виктор Ми­хайлов;

Хоёрдохи һуури – Хори аймагай Тохорюугта нютагай шууданай хүдэлмэрилэгшэ Ольга Селезнева;

Гурбадахи һуури – Буряадай ой модоной ажахын оюутан Олег Шкедов.

Сэсэг ШОЙНХОРОВА