​Арьяа-Баала бурханай хүрэг бүтэжэ байна

Солбон Будаевай гэрэл зураг

Арьяа-Баала бурханай айхабтар ехэ хүрэг Буряад ороноймнай баруун-урда холын аймагта оршодог суугаараа үндэр, домогоороо баян Санага нютагта бүтээгдэхэ гэжэ бэлэдхэлэй хүдэлмэринүүд эхилээд байна.

Энэ бурханай хүрэг бүтээхэ хэрэг тон ехэ ха­рюусалгатай, гаргаша ехэ­тэй. Гол түлэб шудхаха, шэрдэхын ашаар бүтэхэ энэ хүдэлмэриие дулаа­най сагта үнгэргэхэ хэрэг­тэй. Тиимэhээ энэ хэрэ­гые зүрхэндөө дүтэ абаhан Санага нютагайхид арга шадалаараа туhа хайраяа үзүүлжэ байна. Буряад Ула­саймнай дэбисхэр дээрэ ажаhуудаг бүхы зоной ашада бүтээгдэжэ байhан бурханаа hууха газартань залаха ай­хабтар ехэ хүдэлмэриин гар­гашануудта хандиблан оро­жо, хайра туhаяа үзүүлжэ, хойтын жаргалай буян үйлэдэхэ үшөө нэгэ боломжо бии болобо гээд дуулганаб­ди.

Энэ Арьяа-Баала бурха­ниие ойлгоходо, «Дэлхэйн зоболондо харадаг», мүн баhа Жанрайсаг – буддын шажантанай шүтэдэг ха­маг Будданарай нигүүлэсхы сэдьхэлэй бурхан гээшэ. Энэ бурханиие ондоогоор Түгшэн-Чэнбөө, Хоншом гэжэ нэрлэдэг. Энэ бодисада наhа бараhанайнгаа hүүлээр нирваан болоогүй, харин шэнэ түрэлдөө богдо болоод, хүнүүдэй юртэмсэдэ үлэжэ, нирваан тээшэ ошохо замда туhалдаг юм. Арьяа-Баала бурханай зургаан үетэй “Ом маа нии бад мэ хум” тарни олониитэдэ зорюулагдаhан юм. Тиимэhээ энэ бодиса­да заримдаа Шадакшари («Зургаан Үеын Бурхан») гэжэ нэрэтэй. Үшөө Хитад, Жибэн (Наран Улас), Солон­гос оронуудта олониитэдэ зорюулhан «Маха Каруна Тарни Судар» гээд байха. Энэ тарни дотор нигүүлэсхы сэдьхэлэй 84 үетэй тарни байдаг.

Арьяа-Баала бурхан энэ тарниие Будда Бодисаданарhаа уншажа абаhан гэ­дэг. Бодисада – Буддын ша­жанда арюун ябадалаараа алдаршаhан дээдэ түрэлтэн. Үндэр Боди сэдьхэл олохын тулада галабай эрьехые анжарангүй, эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай аша туhада оршолонто юртэмсэдэ эрьеэд лэ түрэжэ байдаг. Оршо­лонто юртэмсын хамаг ами­танай (тэрэ тоодо хорхой шумуул, илааhа батаганаан оролсоно) түгэс нирваанда хүрэхэдэнь, Бурхан болохо тангаригтай.

Энэ ехэ бүтээл байгуулха эрхэ Ородой Холбоото Уласай Буддын шажанай заншалта Сангхын толгойлогшо XXIV Бандида Хамба лама Дамба Аюшеев уг гарбалаараа Са­нагын, өөрөө Закаменск хо­тодо түрэhэн мэдээжэ уран зурааша, уран барималша Юрий Ендонович Мандага­новта даалгаhан юм. Юрий Ендонович Буряад Уласай арадай уран зураашан, Оро­дой Холбоото Уласай габьяата уран зураашан, Ородой Холбоото Уласай Уран зураа­шадай холбооной алтан ме­даляар шагнагдаhан.

Арьяа-Баала бурхан бүтээгдэжэ, юундэ аяар Сана­га нютагта заларха болоо юм гэбэл, Заяа хамба лама Санага нютагые хаража гоё­шоогоод, шэнжэжэ үзэхэдөө, энэ гээшэ одоо саада газар, Диваажанай орон мүн бай­на гэжэ айладхаhан бай­даг. Эндэ Арьяа-Баала бур­ханайнгаа дээрэ үгтэhэн тайлбариие дахин хараха ёhотой болонобди: «Хүн наhа бараhанайнгаа hүүлээр нирваан болоогүй, харин шэнэ түрэлдөө богдо болоод, хүнүүдэй юртэмсэдэ үлэжэ, нирваан тээшэ ошохо зам­дань туhалдаг үүргэтэйгээр энэл Диваажанай орондо мүнхэрнэ гээшэ». Тиихэ­дээ хүн бүхэн бэшэ, харин нигүүлэсхы сэдьхэлээр эхэ зургаан зүйл хамаг ами­танда хандажа, хайрлажа, туhалжа, ябадал бүхэндөө буян үйлэдэжэ энэ наhаяа үнгэргэhэн хүнүүд гэжэ ойл­гохо ёhотойбди.

Санага нютагай наһатай зон энэ хэмжээ ябуулгые үндэрөөр сэгнэжэ, үнэн сэдьхэлһээ дэмжэжэ байһан ушараа иигэжэ элирхэйл­нэ. Энэ элирхэйлгэеэ Са­нагын дунда һургуулиин багшын ажалай ветеран Зинаида Бабуева иигэжэ бэ­шэнэ: «Амар мэндэ, Санага нютагай хүндэтэ зон, үндэр наhатай төөбии таабайнар, айл аймаг, залуушуул, холын нютагта жаргалаа олоhон, хүдэлжэ байгаа хүбүүд, ба­сагаднай баран бултадаа! Таанартаа хандаха, таана­раа уряалха саг ерэбэ. Юуб гэхэдэ, Санага нютагтамнай айхабтар ехэ баяр баясха­лан орой дээрэмнай буужа ябана. Арьяа-Баала бурха­най алтаар шарагдаха бодо бэень 42 метр үндэртэй, хүн түрэлтэнэй мүргэхэ, hүгэдэхэ, амидын жаргалай адиста хүртэхэ, холо ойрын газарhаа ялалзан толорхо бурханай дүрсэ.

Улаан-Үдэ хото шадар, Доодо-Ивалгын харьяата Нуур-Сэлеэн тосхоной Ба­тожабайн гудамжаар 7-дохи гэрэй хажууда майн 5-да түрүүшын ажал эхилбэ. Энэ нарата дулаахан үдэр 3 ехэшүүл (нэгэниинь ондоо нютагай), 7 багашуул шо­рой богыень хамажа, харша ханаа бодхоожо, талмайень арилгаба. Түби дэлхэй дээ­рэ Түбэд, Энэдхэг оронуудта бодхоогдонхой Арьяа-Баала Буряад Уласай Санага ню­тагта, Диваажанай орондо бодхоогдохонь. Тиимэhээ нютагнай үнэхөөрөөшье үзэсхэлэнтэ булан болохонь гээшэ - хэды мянган айлшад, аяншад морилхо гээшэб! Ямар гоё харгынууд, байгаали, нютагай үнгэ шарай ха­рагдахань бэ?

Иимэ бурханай доро, ха­жууда хүдэлжэ, ажаhуужа байhан хүн зон архи тамхияа хаяжа, үлүү шангааршье ша­шаха, хөөрэлдэхэ, hүгэлсэхэ- наншалдахаяа болихо ёhотойбди. Энэ наhан соогоо нютагай зон ямар золтой, хуби заяатай гээшэб, ган­са наhаяа бурханай үгэhэн болзор соо зүбөөр эдлэжэ үнгэргэел. Үдэр бүри нюта­гайнгаа агаараар бэеэ сэбэр­лээд, hүр hүлдыень дээшэнь үргэхэ сэдьхэл бадараагаад, ажал хүдэлмэридөө, харгы замдаа гараял. Мүнөөнhөө эхилээд, нютагайнгаа түхэл шарай шэнэлжэ, заhажа эхи­лэе. Нютагай ноёдhоо эхи­лээд, нарай нялхатаяа нэгэн боложо, шэнэ тэгшэ харгы руу ороё. Энэ бурхамнай бо­гони болзорто бүтээгдэхээр түсэблэгдөө, хүн зомнай бэеэ заhаад, сэдьхэлээ сэбэрлээд, хамсыгаа шуун орожо, мүнгэ алтаар, эдеэ хоолоор туhалха аргатайбди.

Бүхы болоhон, бүтээгдэhэн юумые, зоной туhаламжа, хандалга, нэгэ томо «Тоосооной данса» гэжэ алтаар барлагдаһан дэб­тэр соо бэшэгдэжэ эхилбэ. Улаан-Үдэ хотодо ажаhуудаг хүнүүд, нэн түрүүн түргөөр дүтэлэгты. Түүхэтэ дугаар соо орожо, түгэс hайхан жаргал эдлэхээ оролдогты. Һанаhан hанамжаяа, үреэлээ, шүлэгөө бэшэжэ эхилэгты. «Буряад-ФМ» радиодо хөөрэгты, со­нинуудта бэшэгты. Шэнэ са­гай сууряан соогуур шэнээр алхамаа харуулагты.

Зоной түлөө зобожо, бэеэ үгэжэ ябаhан нютагай хүбүүд, басагад олон боложо байна. Эршэ ехэтэй, эрмэл­зэхэ бэетэй, орьёл дабаха, оройдонь гараха заяа хуби­тай гэсэрнүүд, дангинанар байхал байха».

Тиихэдэ Санагын дасанай жиндагууд гэжэ бии. Номто-Голой элдинhээ номой шэ­деэр толорhон, хоёр зуугаад жэлнүүдэй баян түүхэтэй Санагын дасанай жинда­гууд, таанартаа хандажа байhан ушарнай хадаа даса­най хойморто Арьяа-Баала бурханай айхабтар ехэ хүрэг үндэрлэхэ болоод, энэ уша­раар бэлэдхэлэй хүдэлмэри эхилээд, урагшатай hайн ябажа байна.

Энэ мэдээсэл толилжо бо­ломоор газарнуудта яhала толилогдонхой, бүгэдэнэй hонорто хүргэгдөөд байна гэхэдэ, алдуугүй.

Бидэ дүтынгөө нүхэдые – дасанайнгаа жиндагуу­дые тусгаар нэрлэжэ уряалха, тиихэдээ буянта хэрэ­гээ бүтээхын түлөө хайра, хандибыетнай гуйха гэжэ шиидэhэн байгаабди. Тии­гэжэ «Нэгэдэл» гэжэ энэрхы сэдьхэлэй буян үйлэдэлгын жаса байгуулаабди.

Расчётный счет благотворительного фонда

«НЭГЭДЭЛ»

Бурятский филиал

ПАО АКБ «Связь-Банк»

670034, г. Улан-Удэ,

Пр. 50 лет Октября, д. 26

БИК 048142711

ИНН 7710301140

КПП 032643001

ОГРН 1027700159288

К/с 30101810500000000711

В ГРКЦ НБ РБ Банка России

Расчётный счет:

№ 40703810300170141849

Моб. банк 89025641847

№ карты

4276 8090 1304 0681

Будаев С.Д.

Тиимэhээ нэгэл Сэхир го­лойнгоо эрьедэ мүндэлhэн, амидаралта уhыень уужа тэнжэн үндыhэн дайда ехэ Захааминай хүндэтэй хой­мор эзэлжэ түбхинэhэн Далахай, голоо зайжа уруудаад ерэхэдэ - Утаа­та, Уран-Дүшэhөөнь эхи­еэ абан уруудажа ерэhэн Зэдэ Сэхир хоёрой уулзуурта - Енгорбой, Зэдэеэ зайгаад - Шара-Азарга, Ху­жар нютагуудай, Номто-Голой дабаан дээрэhээ эхи­еэ абаад, зүүлжээ урдаhан Нууд голой эрьедэ түбхинэн буусалhан Сагаан-Мориной ажаhуугшад, тиихэдэ өөрын, Санага нютагаймнай арад зон, таанарайнгаа дэлгэр сэдьхэл­дэ найдажа байнабди.