​​Гадаадын хэрэгтэ гараад...

Татьяна Чагдуровна БУДАЕВАГАЙ ажа­лай намтар – олон­до жэшээ. Хүдөөгэй юрын багшаар хүдэлжэ эхилээд, Зэдын аймагай Захиргаанай һуралсалай таһагые ударидаа. Тэ­рэшэлэн Буряад Уласай Болбосоролой болон эр­дэм ухаанай яаманда таһагые хүтэлөө. Тиигэжэ Буряадай гүрэнэй ажал­да ябаһанаа, федеральна, удаань уласхоорондын хэмжээндэ дэбжүүлэгдээ. Мүнөө хэжэ ябаһан ажал тухайнь удаадахи хөөрэлдөөнһөө анхарыт.

- Хэды жэл үнгэрбэ гээшэб, шэнэ тушаал­да томилогдоһон сагһаатнай?

- 2015 ондо наһанайнгаа нүхэртэй хамта Россотруд­ничествада ажаллахаяа Москва зөөгөө һэмди. Тус эмхи болбол Ородой Хол­боото Уласай Гадаадын хэрэгүүдэй яаманай мэдэ­лэй юм. Жэл шахуу тэндэ хүдэлөөд байтарни, Мон­гол руу эльгээгээ. Тиигэжэ Монгол Уласта Россотрудничествын Түлөөлэлгын эмхиин толгойлогшын ор­логшоор гурбадахи жэлээ алба хэжэ ябанаб.

- Тиихэдээ гүрэн түрын ажалда тон ехэ дүршэлтэй болоот...

- Зүб даа. Оршон байда­лаашье ондоогоор гэтэжэ эхилээб. Федеральна хэм­жээндэ болоод хари гүрэндэ хүдэлхэдөө, дүршэлни улам дээшэлээл аабза. Жэшээл­хэдэ, Россотрудничествын түбэй аппарадта Болбо­соролой болон эрдэм уха­анай һалбариин хамтын ажалай хэлтэсэй даргын орлогшоор хүдэлхэдөө, ород хэлэ хари гүрэнүүдтэ дэлгэрүүлхэ, гүрэнэй һуралсал, эрдэм ухаа дэмжэхэ гэһэн харюусалгата үүргэ даагаад ябааб.

Эгээл тиихэ үедөө хари гүрэнүүдтэ, илангаяа Кип­ртэ, Израильда, Финлян­дида, Молдавида, Хойто Осетидэ Россиин эрдэм уха­анай болон соёлой түбүүд яажа ажалаа ябуулнаб гэжэ нюдөөрөө харааб.

Гадаадын политикадаа Россиин «зөөлэн хүсэ» хэ­рэглэлгэ намда ёһотой нэ­элтэ болоо гэхэ байнаб.

- Хаанашье хүдэлхэдөө, та олоной хараса доро ябанат. ВГТРК-да Үндэһэн түлэбэй хэмжэ­эн соо “Болбосорол” гэжэ дамжуулга ехэ шадамараар хүтэлдэг бэлэйт. Энэ дүршэлтнай саашанхи ажалдатнай хэрэгтэй бо­лоо гү?

- Буряадай гүрэнэй те­левиденидэ Татьяна Ми­гоцкаятай хамта Үндэһэн түлэбэй хэмжээн соо хүтэлэгшын дүршэл 2007 ондо абаад, тэрэшэлэн 2013 ондо “Сэсэн һургуули”, 2014 ондо “Эрхэтэнэй экс­пертизэ”, 2015 ондо “Нээмэл педсовет” гэһэн дамжу­улгануудые эмхидхээбди. Тэрэ дамжуулганууднай Буряадай телевидениин архивта бии гэжэ зосоогоо ехэ баяртай ябадагби. Гэ­бэшье телевиденидэ дам­жуулга хүтэлһэн дүршэлни саашанхи ажалдам нилэ­эд туһалаа. Камерын урда бэеэ зүбөөр абажа шададаг тула мүнөө сэтгүүлшэдтэй ядамаггүй харилсанаб. Тиихэдээ гол шухалыень тэмдэглэжэ үрдинэб. Гад­на теледамжуулганууднай һуралсалай һалбариин бэрхэшээлнүүдые олони­итэдэ дамжуулдаг байһан тула мүнөө Монголдо хэжэ ябаһан ажалдамни энэнь тон хэрэгтэй болоо.

- Мүнөө Монголдо ород хэлэ дэлгэрүүлхэ талаар ехэ ажал ябуулнат.

- Россотрудничествын Түлөөлэлгын эмхинүүд дэлхэйн 81 гүрэндэ бии. Мэдэлдэнь байһан Россиин эрдэм ухаанай болон со­ёлой түбүүд (РЦНК) уласхоорондын хани барисаа бэхижүүлхэдээ, нэн түрүүн ород хэлэ дэлгэрүүлхэ зо­рилго урдаа барина бшуу. Монголдо Россотрудни­чествын Түлөөлэлгын эм­хиин дэргэдэ ород хэлэ шудалдаг хэшээлнүүд эмхидхэгдэнэ. Тиигэжэ Ородой Холбоото Уласта һуралсалаа үргэлжэлүүлхэ гү, али ажал ябуулха хүсэлтэйшүүлдэ горитой туһаламжа үзүүлнэбди.

Гадна ород хэлэнэй һайндэрнүүдые, урилдаа­нуудые, олимпиадануудые болон элдэб наадануудые үнгэргэжэ, ород хэлэндэ олониитын анхарал татанабди. Россиин хэлэ бэ­шэгэй эрдэмтэдэй, багша­нарай хабаадалгатайгаар хуралдаануудые, семинар­нуудые эмхидхэнэбди. Энэ тон хэрэгтэй бшуу.

Гэбэшье ород хэлэ болон соёл дэлгэрүүлхэ талаар гол үйлэмнай жэл бүри ок­тябрь-ноябрь һарануудта Орос-Монголой хани ба­рисаанай болон хамтын ажалай үдэрнүүдтэ бо­лодог. Тэрээндэ Россиин можо нютагууд оролсодог гээшэ. Үнгэрһэн жэлдэ Буряадһаа гүрэнэй дуу, ха­тарай “Байгал” театр, ара­дай дуу, хатарай “Забава” бүлгэм, арадай “Хэнгэргэ” ансамбль болон бусад ха­баадаа һэн.

Монголдо ород хэлэ бо­лон соёл дэлгэрүүлхэ хэ­рэгтээ олзын хэрэг эрхилэгшэдые болон гүрэнэй бэшэ эмхинүүдые олоор оролсуулха зорилго мүнөө урдаа баряад ябанабди.

- Теэдшье Монголой ажаһуугшад, илангаяа залуу халаан ород хэлэ тоохоёо болиһон, имаг­тал англи хэлэ шудалхаяа хүсэнэ гэжэ дуулаһан бай­наб. Зүб гү?

- Тиимэл даа. Хэрбэ­еэ 1990-ээд онууд хүрэтэр Монгол орон ород хэлэ шу­далдаг хэмжээгээрээ дэл­хэйдэ түрүү зэргэдэ һаа, мүнөө монгол залуушуул ород хэлэ мэдэхэеэ болижо байна.

Харин һүүлэй сагта ород хэлэн Европын хэлэнүүдтэ тон дүтэ гэжэ ойлгосо ерээ. Тиимэһээ һонирхолынь һэргэжэ эхилээ. Гадна Совет гүрэндэ һуралсал гараһан гэртэхин абаһан мэдэсэеэ үндэрөөр сэгнэдэг байна. Тиимэһээ үхибүүдтээ за­абол ород хэлэ шудалуулха­яа оролдоно. Жэл бүри март болон апрель һарануудта Улаан-Баатарта оршодог Россиин эрдэм ухаанай болон соёлой түб Росси­ин дээдэ һургуулинуудта болбосорол абаха дура­тайшуулые шэлэдэг. Ти­ихэеэ хүсэһэн зоной тоо һүүлэй сагта улам дээшэ­лээ. Россиин мүнгэн һанһаа һомологдодог квото баһал нэмэгдэнэ. Хэрбэеэ 2010 ондо 250 зондо үгтэдэг байгаа һаа, 2018 ондо 500 һуури дурадхагдаа.

Хэды тиибэшье ород хэлэ дэлгэрүүлхын тулада гүрэнэй талаһаа, Монго­лойшье, Россииншье үмэнэһөө туһаламжа хэрэгтэй байна.

Мүнөө дээрээ Монголой бүхы аймагуудта Ород хэлэ­нэй түбүүд ажалаа ябуулна. Бэеэ дааһан эдэ эмхинүүд ород хэлэ дэлгэрүүлхэ та­лаар горитой ехэ үүргэ да­ана. Тиихэдээ Россиин Эр­дэм ухаанай болон соёлой түбэй байгуулһан онол ар­гануудые хэрэглэн, элдэб бүлэг зондо хэшээлнүүдые үнгэргэнэ бшуу. Энэ хэрэг аймагай Захиргаанууд дэм­жэжэ, мүнгэ һомолжо эхи­лээ.

- Шэнэ жэлэй үмэнэ Россиин Эрдэм ухаанай болон соёлой түб олон хэмжээ ябуулгануудые эмхидхээ гээд мэдэнэбди. Алинииень онсо тэмдэглэхэ гээшэбта?

- Үхибүүдтэ зорюулһан Шэнэ жэлэй хэмжээнүүд болохол ёһоороо болоо ааб даа. Гэбэшье Хяаг­тын 4-дэхи һургуулиин эмхидхэһэн ород хэлэ хари хэлэн мэтээр за­аха шэглэлээр педагоги­ческа үүсхэлэй наадан дээрэ тогтохо хүсэлтэйб. Буряадай тус һургуули со­циальна үүргэтэй томо проектнүүдэй урилдаан­да түрүүлжэ, федераль­на һанһаа һомологдоһон мүнгэндэ хүртэжэ, энэ хэм­жээ үнгэргөө бшуу. Москва­гай болон Монголой ород хэлэнэй багшанарай хаба­адалгатайгаар эрдэмэй-практическа хуралдаан, се­минар, олимпиада үнгэрөө. Ород хэлэнэй түрүү багшые элирүүлгын урилдаан эм­хидхэгдээ.

- Гаража ерэһэн шэнэ жэлдэ үшөөшье олон түсэбүүдые, уулзалгануудые хараална ёһотойт.

- 2019 ондо ойн баярнууд олоор тэмдэглэгдэхэ. Хал­хин-Голдо болоһон байлда­анда Илалта туйлаһаарнай 80 жэл гүйсэбэ. Мүн “Ула­ан-Баатарай түмэр замай” байгуулагдаһаар 70 жэл бо­лобо...

Саашанхи ажалдаа ород хэлэ болон соёл дэлгэрүүлхэ гэһэн гол зорилгоёо урдаа баряад ябахабди. Тиихэдээ Монголдо Россиин болбо­соролой хүндэ үргэдхэхэ талаар бүри эршэтэй ажал ябуулха, хоёр гүрэнэй һуралсалай эмхинүүдэй хоорондо холбоо байгу­улха тухай түсэблэнэбди. Гадна Монголдо ажаһуудаг нютагаархинаа харааһаа алдахагүйбди гээд найдуулнаб.