​​Тонтоевтоной ажахыда

Андрей Тонтоев

Түнхэн аймагта малай үбэлжэлгэ яһала үрэ дүнтэйгөөр үргэлжэлнэ. Саһагүй үбэл энээндэ дул­дыдана. Мүн тиихэдэ һүүлэй үдэрнүүдтэ хүйтэн бэшэ үдэрнүүд тогтожо, мал ажалшадта туһалаа.

Жаран нэгэ наһатай пенсионер, бүхы наһаараа малай эмшэнээр, зоотехни­гээр хүдэлһэн Андрей Тон­тоевой хэлэһээр, Түнхэнэй байгаалиин байдал шэрүүн, тиимэһээ үбһэ хулһаа эндэ­хи зон ехээр абаха гэжэ орол­додог. Энээнэй ашаар хүйтэн үбэлые булта һайнаар гатал­даг заншалтай.

- Нёдондо зун яһала хура бороотой байгаа. Үбһэ но­гоон һайнаар ургажа, маа­надые баясуулаа. Тон ехээр тэжээл бэлдэхэ гэжэ оролдо­обди, - гэжэ Андрей Тонтоев хөөрэнэ.

Батор хүбүүнэйнгээ ажа­хыда туһа нэмэритэй абын хэлэһээр, 2018 ондо 3 мянга гаран центнер тэжээл бэл­дэгдээ. Энэ ажахыда хүсэд хүрэхэ юм.

Батор Тонтоев хадаа өөрын фермерскэ ажахы 2011 ондо байгуулһан нам­тартай. Шэрүүн нооһотой буряад үүлтэрэй “бүүбэй” хони тэжээхэ гэжэ түсэб табиһан байна. Жэл боло­од, энэ ажахы һая нээһэн фермернүүдэй грант шүүжэ шадаа. Тэрэ мүнгэндэ 400 һууритай хониной байра бодхоогдоо, үбһэ хулһа бэл­дэхэ оньһон техникэ худал­дан абтагдаа. Һүүлэй хоёр жэл соо гүрэнһөө нэгэ сая хүрэтэр мүнгэн туһаламжа элдэб гүрэнэй түсэлөөр үгтэһэндэнь һайшаалтай.

- Ажахыдамнай 550 эмэ хонин тоологдоно. Мүнөө үедэ түл абалгада бэлдэжэ байнабди. Маанадта энэ ехэ харюусалгатай хаһа гээшэ. Бидэ жэл бүри олон хурь­га абанабди. 100-һаа 110- 115 толгой хурьга абахадаа баяртайбди. Хэды жэл соо “бүүбэй” баринаб, тэды саг соол гайхажа баранагүйб. Дары түргэн манай шэрүүн байгаалида һураа. Газаа саһан дээрэ хурьгалжа, тэрэ дороо хүл дээрээ бодожор­хиходонь, гайхалтай байнал даа, - гэжэ Андрей Тонтоев һонирхолтойгоор хөөрэнэ.

Фермернүүдэй хэлэһээр, хониной толгой олошоруулха түсэб байна. Теэд хэдэн бэрхэ­шээлтэй тэдэ дайралдана.

- Манай Түнхэн хоёр ха­дын хормойдо, уйтан газар­та оршодог ха юм. Тиимэһээ манда сабшалан ба адуу ма­лаа бэлшээхэ бэлшээриин газар дуталдана. Хониной тоо олон болгообол, ганса нэгэ мянган толгой тэжээжэ шадаха болонобди, - гэжэ Ан­дрей Тонтоев хөөрэнэ.

Тус ажахыда үшөө адуу мал тэжээгдэнэ. 75 толгой бодото мал, 100 гаран аду­ун тоологдоно. Үхэр малай хажуугаар үүлтэртэ нохой­нуудые Андрей Тонтоев ба­рина. Багаһаа хойшо агнаха дуратай аха захатан нохойнуудыел хажуудаа дахуулжа ябаһан байха.

- Совет үедэ Эрхүү можын Мольта һууринда, удаань Быстрое һууринда нохой тэ­жээбэрилдэг томо питомни­гууд хүдэлдэг байгаа. Тэндэ тэжээгдэһэн тон ухаатай но­хойнууд сэрэгэй армида, саг­даагай газарта болон бусад тээ алба гарагша һэн. 90-ээд онуудай хёморолдооной бо­ложо һандархадань, тэрэ но­хойнуудые тон хайрлаа һэм. Аяар 94 үүлтэртэ тон уха­атай нохой талада хаягдаа бэлэй. Гэртээ тэдээниие тэ­жээжэ шадахагүй аад, яагаад асарха һэмби, - гэжэ Андрей Тонтоев голхорно.

Мүнөө үедэ Зүүн Сиби­риин лайка түхэлэй нохой Андрей Тонтоев тэжээбэ­рилнэ. Һүүлэй байдалаар, 10 эмэ ехэ үүлтэрэй нохой ажахыда тоологдоно. Эрхүү можын кинолог нүхэдөөрөө нягта харилсаа холбоотойгоор хүдэлһэнэй ашаар, тэрэ нохойнууд агналгада һургагдана.

Иимэ бэрхэ нохойнуудые барууншье, зүүншье зүгэй ангуушад бэдэрдэг. Нэгэ но­хой 300 мянган түхэригтэ хаа-яандаа хүрэшэдэг. Гүлгэдынь хадаа 25 мянган түхэригөөр худалдагдадаг.

Борис Балдановай гэрэл зурагууд