547
Эрдэмэй доктор, мехатроникын профессор, Россиин эрдэм шэнжэлэлгын Академиин Сибирьтэхи таһагай эд хэрэгүүдые шэнжэлхэ институдай ажалшан, дээдэ һургуулиин шударгы эрмэлзэлтэй багша, эшэгы гэрые мүнөөнэй хэбээр хубилгахын техническэ арга шэнжэлэгшэ, Захааминай уһан буряад Семён Никифоров гээшэмнай һонин хүн даа. Япон хэлэ өөрөө шудалжа, угаа шадамараар тэрэ хэлээр хөөрэлдэжэ һураһан, ород-буряад-япон хэлэнүүдэй толи зохёоһон. Тиимэһээ өөрынгөө методикоор олон һурагшадые түргөөр япон хэлэндэ һургажа табидаг.
Гэбэшье, минии дурагүйлхэһэн ушар гэхэдэ, нэгэ-хоёр жэлдэ япон хэлэ шудалжа, өөрынхиһөө дутуугүй һайнаар мэдэдэг болоһон буряад басагад удаань Япон орон морилжо, элдэб ажалда ороод, тэндэһээ бусахаяа болишодог, япон хүбүүдтэ хадамда гарашадаг болонхой. Тиигэжэ олон басагаднай Наран Уласай нютаг орон гэгдэдэг олтирогууд руу ябангаа ябашана. Тиимэһээ би Семён Очирович Никифоровэй хэрэг һайшааха аргамни үгы: буряад басагаднай өөрынгөө түрэһэн нютагта хэрэгтэй ха юм, эндээ үхибүүдые түрэхэнь мүнөө сагта юунһээшье үнэтэй болоод байна.
Теэд баһа яахабши, тон хэрэгтэй хэрэг, бүмбэрсэг дэлхэймнай уйтаржал байна ха юм. Тиимэһээ хари хэлэн яашагүй хэрэгтэй. Буряад залуушуулнай хайшаашье ябашадаг болонхой. Буряад хүнэй ошоогүй, байгаагүй континент, гүрэн түрэ гэжэ мүнөө сагта үгы ха. Саг тиимэ болонхой. Яахашье аргагүй, һураар татажа байлгаха бэшэбди. Миниишье аша хүбүүн Валера үшөө Технологическа ехэ һургуулида һуража байха үедөө амаралтадаа Америкын Холбоото Штадуудта гансааран ошоод, элдэб ажалнуудта орожо хүдэлөөд ерэһэн юм. Мүнөө дулаан орон руу ошонхой, томо онгосо дээрэһээ далайн хапууста түүжэ ябана. Һамга абыш гэхэдэмни: “Мүнөө сагта хүн түрүүн мүнгэ сохидог юм, тииһэн хойноо гэр бүлэтэй болохоб”, - гэнэ.
Зай, эхилээшэеэ дүүргэе. Япон хэлэн үнэндөө хэбэрэг, мэдүүлэлэйнь табиса буряад хэлэнтэй адляар һубаридаг. Нэгэ үедэ би Барас гэжэ зээ хүбүүгээ дахаад, Семён Очировичай хэшээлдэ хоёр-гурба һара ябаад туршаһан хадаа энээниие мэдэнэб. Эхилхэдэ, үзэглэлынь лэ нэгэ бага орёошог гэхээршье һаа, ядалдахаар бэшэ юм. Үзэгүүдынь анхан хитадһаа абтаһан, тоо бэшэгыньшье мүнөө тон адли. Тиимэһээ үзэглэлынь гурбан янзын байдаг: өөһэдыньхидынь катакана, хирагана гээд үе-үенүүдээр бэшэгдэдэг, харин ондоо яһатанай хүнэй, жэшээнь, хитад хүнэй уншаад ойлгохоор канзи богдо үзэгүүдээр бэшэгдэдэг. Эндэ харуулагдаһан толиин эхиндэ хитад дүрсэ үзэгүүдээр номой нэрэ бэшээтэй.
Япон хүнэй толгойгоо дохин, иимэ үгэнүүдые хэлэжэ байхыень анхарһан байхат, хүндэтэ уншагшад:
Сайн байна – коньнитива;
Үглөөнэй мэндэ – охаё годзаимасу;
Һайн даа – аригато;
Баяртай – саё нара;
Уулзатараа – мата аймасё.
Япон орон ошоходоо һонирхоһон хүнүүдтэ өөр тухайгаа буряадууд иигэжэ дуулгадаг:
Би буряадби- бурятиадзин дэс;
Байгалай хажууда һуудагби – Байкару дэс;
Буряад оронһоо ерэһэмби – Бурятиа кара кимасита.
Япон зон үхибүүдээ багаһаань хүндэмүүшээр һургадаг. Һургуулиин бишыхан шабинар хотын харгын “зебрэ” дээгүүр гэшхэлээд гараһанайнгаа удаа зогсоод, эрьелдэжэ жолоошодто доро дохидог: “Аригато-оо!”. Манайхид хэзээ тиигэжэ дохёод хэлэдэг болохо хаб?
Зарим япон оньһон үгэнүүдые мүнөө эндэ дурдая.
Сумэба мияко – удхаарнь ойлгоходо, иимэ: түрэһэн, ажамидарһан газаршни шамдаа хододоо ниислэлшни байха;
Доку-о кураваба сара мадэ –эдеэ хадаа, табагаа долёо;
Тири мо цуморэба яма то нару – тооһоншье ехээр дараа һаа, хада болодог;
Кокэцу-ни ирадзумба кодзи-о эдзу – барай эшээн руу оронгүй, зулзагыень барихагүйш;
Асита-но хяку ёри кё:-но годэю – үглөөдэрэй зуунһаа мүнөөдэрэй табинь ашагтай;
Сэнри- но мити мо иппо ёрн хадзимару – мянганшье модоной газар нэгэ алхаһаа эхилдэг;
Дзю: нин то: иро – арбан хүн – арбан сэсэг.
Иигэд гээд түгэсхэхэм. Япон хэлэн буряад хэлэн мэтэ баян, тиимэһээ энээниие шудалхада, мүнөө сагай залуушуулда үлүү болохогүй байха гэжэ һанамаар.
Басаа Валера
