​​Татьяна КУШНАРЁВА:«Буряад хэлэ, соёлдо эльгэ нимгэтэйб»

Нэгэдэхи гильдиин баян хүпеэс, Дээдэ Үдэ хотын хүндэтэ эрхэтэн Яков Немчиновэй гэр Улаан-Үдын эгээл түбтэнь мүнөөшье болотор оршодог. Буряадаймнай ниислэлэй Зүблэлтэ хороогой (Советскэ районой) Пионернүүдэй байшан гээд хэлээ һаа, дээдэ үеын зон түргөөр тааха байха. Немчинов хүпеэсэй гэртэ мүнөө хүүгэдэй уран бүтээлэй “Форус” түб байрладаг. Зохёохы ульһатай заахан хүбүүд, басагадай шаг шууяан 1936 онһоо хойшо тэндэ замханагүй.

Мүнөөдэр бидэ “Форус” түбэй захирал, Ородой Холбоото Уласай юрэнхы болбосоролой хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Татьяна КУШНАРЁВАТАЙ хэжэ байһан дэмбэрэлтэй ажал, туйлаһан олон амжалтанууд тушаань, мүн тиихэдэ буряад хэлэн ба соёлдо яагаад үхибүүдые дадхааха тухай хөөрэлдөө танай анхаралда дурадханабди.

- Татьяна Винальевна, мүнөө үедэ нэмэлтэ һуралсалай һалбариин ажабайдал хүндэхэн гэжэ ойлгонобди. Һургуулида үхибүүдэймнай үзэдэг зүйлнүүд орёо болонхой, һурагшадай сүлөө сагыньшье бага. Энэ шалтагаанаар олонхи үхи хүбүүд нэмэлтэ һуралсалай кружогуудта, тамирай секцинүүдтэ ябаха аргагүй. Тигээшье һаа, танай түбэй һүүлэй үедэ туйлаһан амжалтанууд олон. Тэдэнииетнай гансашье Улаан-Үдэдэ бэшэ, мүн уласай хэмжээндэ олон зон мэдэдэг юм. Яажа, ямар онол аргануудые оложо хүдэлдэгөөртнай һонирхохо зон олон. Мүнөөдэрэйнгөө хөөрэлдөөн соо манай уншагшадтай һанал бодолоо хубаалдаха аргатайт. Түбэйнгөө түүхэһээ эхилыт.

- Немчинов хүпеэсэй 1881 ондо баригдаһан байшан гэрэй шэнэ түүхэ 1936 ондо эхилһэн гэхэ. Тэрэ сагһаа хойшо үглөөнһөө үдэшэ болотор багашуулай шаг шууяан, хүгжэм аялгын дуун зэдэлдэг гээшэ. 1974 оной августын 15-да ниислэл хотымнай Зүблэлтэ хороогой Пионернүүдэй байшан нээгдэһэн юм. Хубилган шэнэдхэлгын үеэр, 1992 ондо, Пионернүүдэй байшамнай Хүүгэдэй уран бүтээлэй түб гэжэ нэрлэгдэһэн. Нэмэлтэ һуралсалай манай эмхи зургаан уран һайханай-эстетическэ, ниигэмэй-хүмүүжүүлгын, бэеын тамирай болон бусад шэглэлнүүдээр ажалаа эрхилдэг.

2015, 2017 онуудта түбнай дахин түхэлөө һэлгэжэ, бага-бага клубуудые өөрынгөө дали доро абаад, “Форус” гэжэ нэрэтэй болоод, ажаллажа байна. “Форус” гэжэ нэрэнь ород хэлэн дээрэ “формула успеха” гэһэн хоёр үгэһөө бүридэдэг юм.

- Хэды зон танай эмхи зургаанда хүдэлнэб, хэды шабинартай гээшэбта? Гансал энэ гол байшандаа ажалаа ябуулдаг гүт?

- Манай түбтэ 120 ажалшад хүдэлдэг. Тэдэнэй 75-иинь багшанар. Дээдэ гарай мэргэжэлтэд, Буряад Уласай соёлой габьяата, Россиин юрэнхы болбосоролой хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэд, багшын болон түүхын эрдэмэй дид-докторнууд бии.

2400 гаран шабинартайбди. Бэрхэ багшанар манда ажалладаг гэжэмэдээд, гэртэхин үхибүүдээ мандазорижо асардаг юм. Гансал Советскэ районой гү, али Улаан-Үдэ хотынхүүгэд ябаха ёһотой гэжэ дүрим үгы.Туланжа, Гүрэльбэ һууринуудһааүхибүүд түбтэмнай ябадаг.

Болбосоролой 74 программаар хүдэлдэг гээшэбди. 2017 ондо һүүлшын хубилалтанууд боложо, манай районой Сокол, Батарейкэ, Бурводстрой һууринуудай бага клубууд мантай хамтараа һэн. Тиин үхибүүдые һургаха, хүмүүжүүлхэ аяар 7 байратайбди. Гадна 5 дунда һургуулиин байшангууд соо түбнай ажалаа эрхилнэ.

– Ямар шэглэлнүүдээр хүдэлдэгбта?

- Гол табан шэглэлтэйбди. Уранбүтээлэй түб хадаа гол шэглэлнай – уран һайханай. Ниигэмэй-хүмүүжүүлгын, бэеын тамирай,техническэ шэглэлнүүдээр мүн лэүхибүүдтэеэ хүдэлдэг гээшэбди. Гэхэтэй хамта, “Созвездие”, Эрдэмэй бага академи мэтэ томо-томо түбүүдтэй хүсэрхэлдэхэ аргагүйбди. Тэдэмнай техническэ һайн хангам-жатай, томо баазануудтай ха юм даа. Харин бидэ – хотын засагай мэдэлэй бэеэ дааһан багахан эмхи зургаан гээшэбди. Ниислэлэй Болбосоролой хорооной харгалзалга доробди. Техническэ шэглэлээр эршэтэй ажалай эхин дээрэ байнабди гэжэ хэлээ һаа, алдуу болохогүй.

Болбосоролой өөһэдын нөөсэтэй болохо талаар гурбадахи жэлээ ажал ябуулагдана. Өөрын телевиденитэй болохо һанал бии. Интернет сүлжээндэ сайт бии. Тэрээн дээрээ үхибүүдэйнгээ буулгаһан, эблүүлһэн туршалгануудые – видеоролигуудые гаргадаг болонхойбди.

Бүхы дээрэнь “Форус” түб тухайгаа хэлэхэ болоо һаа, иимэ. Захиралаар томилогдоһоорни хоёр жэл үнгэрбэ. Суг ажалладаг нүхэдтэеэ энэ хоёр жэлэй туршада урдахи жэлнүүдэйнгээ эгээл һайн һайхан дүршэлэй дээжэ эмхилжэ, тэрэнээ гуримтай болгохо гэжэ оролдообди. Олон ондоо байшан гэрнүүд соохи байрануудай эгээл һайнииень шэлээбди. Болбосоролой, хүмүүжүүлгын программанууд сооһоо үхибүүдэй тон дуратайе, гүрэн түрын эрилтэнүүдтэ харюусама зүйлнүүдыень хэрэглэхэ гэжэ шиидээбди. Тиимэһээ үнгэрһэн хугасаа соо тодо гуримтай, олондо ойлгосотой, һайн шанартай системэ зохёожо шадаабди гэхэ байнаб. Шэглэл бүхэнэйнгээ шанга талануудые элирүүлээбди. Өөһэдөө программануудые зохёожо эхилээбди. Грант тараалгын урилдаануудта түбнай оролсожо, нэмэри мүнгэ олодог болонхой.

– Татьяна Винальевна, таниие буряад хэлэ, соёл дэлгэрүүлхэ, хүгжөөхэ талаар горитой ехэ ажал ябуулжа байдаг гэжэ мэдэнэбди...

- Нээрээшье тиимэ. Буряад соёлнамда ехэ дүтэ юм. Буряад басаганхүбүүнэймни наһанай нүхэр болонхой, аша хүбүүмни хоёр арадайтүлөөлэгшэдһөө мүндэлһэн үри гээшэ. Олон жэлдэ би өөрөө хатарай“Акварель” һургуулида хүдэлһэмби,хүдэлдэгшьеб. Тиимэһээ буряад шэглэлэй ажалда тон дуратайб. “Тарбаган”, “Байгалай эрьедэ” гэхэ мэтэхатарнуудые найруулан зохёогооһэмби.

Хотын захиргаанай соносхоһонурилдаанда грант шүүжэ абаһанмүнгөөрөө “Хүнүүдтэ зорюулжа,һайниие үйлэдэ” гэжэ нэрлэгдэһэнтүсэлөө һаяхан бэелүүлжэдүүргээбди. Энэ түсэл бэелүүлхэдээ,мүн лэ буряад хэлэ, соёл сахинхүгжөөхэ талаар ажалаа туршаабди. Сухая тосхондо зун бүри майхантай лагерь эмхидхэдэгбди. Олонхүн зоной хабаадалгатайгаар уранбүтээлэй, хатарай мастер-классуудые үнгэргөөбди. Түгэсхэлдэнь “Ёохорой һүни” гэһэн томо гэгшын найрэмхидхээ һэмди.

– Үшөө ямар һонин түсэлнүүдтэй гээшэб “Форуснай”?

– “Будамшуу” түсэл тухай онсолон хэлэхэеэ һанаа һэм. Тэрэниие зохёогшо, ами оруулагшань гэхэдэ болоно, манай багша Цырен-Ханда Сергеевна Цыдыпова. Болбосоролой эмхи зургаанай юртэмсэдэ энэ түсэл бэелүүлэгдэдэг болоо. Нэмэлтэ һуралсалай эмхи зургааншье һаа,бидэ “өөһэдынгөөл шүлэн соо бусалжа” байха ёһогүйбди гэжэ мэдэрнэбди. Манай түсэлнүүдтэ түбтэмнай ябадаггүй үхибүүд оролсохо эрхэтэйха юм. Тэдэндэ иимэ арга боломжо олгохо зэргэтэйбди. Тиимэһээ нёдондо жэл энэ түсэлөө Зүблэлтэ хороогой, мүнөө жэл ниислэл хотын хэмжээндэ гаргаабди. Олон тоотодүримүүд доторнь буряад хэлэ, соёл сахин хүгжөөхэ талаар асуудалнуудые оруулжа бэшэнхэйбди. Үбгэн аба, хүгшэн эжы, эхэ, эсэгэнэрэй хабаадахаар гэр бүлын мүрысөө зохёогообди. Һээр шааха, бээлэй оёхо, бууза мушхаха мэтэдэ дээдэ үеын хидүхибүүдээ, аша зээнэрээ һургаха ёһотой бшуу.

– Танай программануудаар үшөө ямар арадуудай хэлэ, соёл үзэгдэдэг бэ?

– Шэмээшэгүүдэй, хасагуудай соёл заатагүй оролсоно. Хатарай“Акварель” һургуулиинхиднай саг үргэлжэ Польшо руу ошодог. Гадаадын гүрэнөөр ябахадаа, Буряадһайхан орондомнай ажамидардаг олон ондоо арадуудай соёл харуулха заншалтай юм.

Гол байшанайнгаа гурбадахи дабхарай томо һаруул “светёлко” таһалга соо буряад һэеы гэрэй дүрсэ хэнхэйбди. Өөһэдөө тэрэнээ шэрдээ, будаабди, хэрэгтэй зэр зэмсэгыень бүтээгээбди. Хэжэ байһан хамаг энэ ажалаа эмхи гуримтай болгохын хажуугаар, шабинарайнгаа хараха, барижа үзэжэ дадахын тула энээниие зохёобо ха юмбибди.

– “Форус” түбэй омогорхол тухай хэдэн үгэ хэлыт.

– Уран бүтээлэй «Номин» нэгэдэл, зүүн зүгэй соёлой “Тэрэнги” түб,хатарай “Акварель” һургуули. Энэ коллективүүдтэ олон ондоо үндэһэяһатанай үхибүүд ябахадаа, буряад арадай соёлтой танилсана, тэрэниие ойлгодог болоно.

Энэ үбэлдөө Сагаалган соогуур “Хани нүхэдэй дүхэриг соо – Сагаан һара” гэжэ тоглолто үнгэргэхэдөө,ямар яһатан байнабибди - илгаагүй,үргэмжэтэй энэ һайхан газар дайдада ажаһуунабди, өөһэдынгөө соёл,түрэл хэлэеэ мэдэхэеэ һананабди гэжэ харуулаабди.

Һургуулинууднай хуулиин ёһоор эмхи гуримтай, дүрим журамтай гээд мэдэнэбди. Тэрээнһээ хадууржа болохогүй. Харин нэмэлтэ һуралсалай эмхи зургаан хилэ хизааргүй арга боломжотой юм.Энээн тухай дахин-дахин дабтан хэлэхэ дуран хүрэнэ. Һургуулиин захирал дарганар, буряад хэлэнэй багшанар энээниие хараадаа абажа,манай үгэхөөр эрдэм мэдэсые мэдэрэг гэжэ һанахадаа хэлэнэб. Юундэбгэхэдэ, буряад хэлэ үзэхэ, тэрээндэ үхибүү һургаха хэрэгтэ үдэр бүриин юрын байдал гол удхатай: хэрбэеэ хүүгэднай гэртээ буряад хэлээр хэлэхые соносодог һаа, түрэлхи хэлэндээрээ түрэлхидтэеэ хөөрэлдэдэг һаа, тэрэнээ үзэхэ, шудалха һаналтайбайха гэжэ бодогшоб. Имагтал иимэ харилсаанай хүсөөр манай кружок,бүлгэмүүдтэ ябуулжа, программа,түсэлнүүдтээ хабаадуулха ашаар үхибүүдээ буряад хэлэтэй болгохо аргатайбди.

– Татьяна Винальевна! Удхатай хөөрэлдөөнэй түлөө тандаа баяр хүргөөд, ажалдаа амжалтатай хүдэлжэ, арад зондоо хүндэтэй ябахыетнай хүсэнэб!