​Түрэлөө олохоор түсэл нэбтэрүүлэгдэхэ

“Буряад соёл” гэһэн олониитын эмхи “Уг гарбал” гэһэн түсэл бэелүүлжэ эхилбэ. Энэ ушараар эдэбхитэдэй нэгэн Чингис Ширеторовтэй хөөрэлдэбэбди.

- Чингис, түсэл тухайгаа тодоор ойлгуулжа үгыш даа.

- Минии нүхэр Аюша Ширабнимбуев иимэ түсэл ябуулха тухайгаа мэдүүлээ. Би тэрэнииень һайшаажа, суг ажаллажа эхилээбди. Сэхыень хэлэхэдэ, энэ ажал ехэ гаргашатай. Тиимэһээ грантын харалганда түсэл зохёожо байнабди. “Уг гарбал” гэһэн сайт нээхэбди. Тэрээн соо хүн бүхэн ороод, өөрынгөө угай бэшэг гэрэл зурагтайгаар табиха аргатай. Ехэнхидээ мүнөө үеын зон уг гарбалаа муугаар мэдэнэ. 5-7 үе мэдэхэ зон бии, гэбэшье ехэнхидээ оройдоол 3 үе нэрлэжэ шаданабди. Тиимэ һэн тула хүнүүд угайнгаа һарбаалжанай зураг табиһанай удаа, өөрынгөө уг гарбал тухай мэдэхэ юумэеэ бэшэхэдэнь, саашанхи үеын һабагша олдожо магад. Жэшээнь, Аюша Амурович энэ түсэл бэлдэлгын уулзалгада өөрынгөө угай бэшэгтэй танилсуулба. Тэрэнэй дээдэ үедэнь Морхооб гэжэ хүн байгаа. Тиихэдэнь үшөө нэгэ хүн баһа Морхооб гэһэн элинсэгтэй байшоо. Тиигэжэ хэдыдэхиб даа үедөө эдэ хоёр түрэл байһан болоно. Иимэ аргаар хэдэн үеын түрэл гаралаа олохо аргатайбди.

- Ехэ һонин юумэн байна. Тиигээ хадаа олон зоной дунда энэ танай эхилжэ байһан ажал тухай мэдээсэхэ шухала. Илангаяа угаа мэдэхэ гээшэ мүнөө сагта залуушуулда тон шухала гүб даа.

- Тиимэ даа. Манай буряад арадта 7 үе мэдэхэ гээшэ шухала ха юм. Угаа мэдээгүй ябаһаар, гэр бүлэ болошохошье ушар байдаг. Жэшээнь, Ирланди багахан гүрэн гүб даа. Тэндэ оройдоол 300-гаад мянган хүн ажаһуудаг. Тэндэхи зон өөрын уг гарбалай сайт байгуулһан. Гэр бүлэ болохоёо һанаһан хүнүүд тэрээн руу ороод, шэнжэлгэ хээд, түрэл гарал бэшэ бэзэбди гэжэ элирүүлдэг.

- Буряадууд бэе бэеэ мүшхэлсэһөөр байтараа, олонхи ушарта түрэл гарал болошохоёо һанадаг гэжэ шог ябадаг. Гэхэ зуура, зарим зон өөһэдөө угайнгаа бэшэг буруу зохёожо магад. Тиимэ ушар тухай бодомжолоо гүт?

- Зүб. Хүн зоной олоор энэ сайт руу угайнгаа бэшэгүүдые шэнгээһэнэй удаа, түүхэшэдые, эрдэмтэдые хабаадуулхабди. Юуб гэхэдэ, энэ сайт гээшэ түүхээр баримталагдаһан, томоотой юумэн болохо ёһотой. Худал хуурмаг юумэн бэшэгдэхэгүй, булта шэнжэлэгдэхэ. Өөрынгөө мэдэхэ уг гарбалай модо гэрэл зурагуудтайнь табихада, урид шэнгээгдэһэн мэдээсэлнүүдтэй пазл шэнгеэр зохёогдон оруулагдашаха. Мүнөө бидэ й мэдээсэлнүүдээ сахим хаягаар эльгээгты гэжэ уряа зарлаад байнабди. Яһала олон зон эльгээжэ байна. Тиигэһээр ажал эхилхэ. Сайт байгуулха болон хүтэлхэ хэрэгтэ мүнгэн хэрэгтэй. Тиимэһээ, арга шадалтайшуулда туһалхыень гуйжа ханданабди. Мүн дэмжэлгын грантын харалганда түсэлөө зохёожо, бэлдэжэ байнабди.

- Ехэл һайн хэрэг эрхилжэ байнат. “Буряад соёл” гэһэн ниитэ эмхи буряад арад зоной хуби заянда нүлөөлхэ һайн хэрэгүүдые эрхилдэг. Эдэ хэмжээнүүд тухай тобшохоноор хөөрэжэ үгыт.

- Манай “Буряад соёл” гэһэн эмхи буряад арадайнгаа соёл, түүхэ, хэлэ сахин дэлгэрүүлхэ гэһэн гол зорилгоор элдэб шэглэлэй ажал ябуулна. Эб найрамдалай байшангай дэргэдэ элдэб кружогууд эрхилэгдэнэ. Эндэ хэншье ерээд хабаадаха аргатай. Дуу дуулаха, хатарха болон бэеэ һорихо, малгай, хубсаһа оёжо һураха, буряад хэлэ болон монгол бэшэг шудалха гэһэн хэдэн хэшээлнүүд үнгэрдэг. Эндэ һаяхана Монгол бэшэгэй һуралсалаймнай энэ жэлэй түгэсхэлэй наадан үнгэрөө. Баяндалай Аюшеевич Бадагаров, Людмила Сергеевна Байминова гэжэ багшанарнай ямаршье түлбэригүйгөөр монгол бэшэгтэ хүнүүдые һургадаг. Өөһэдөө нёдондо Иннокентий Сотников гэжэ Түнхэнэй ламада һуража гараһан юм. Энэ хүмнай олон лэ зониие урдын буряадуудай хэрэглэжэ байһан үндэһэн монгол бэшэгтэ һургаха гэһэн зорилго урдаа табиһан эдэбхитэй ламбагай гээшэ.

- Чингис, та монгол бэшэгэй дүримүүдые хэблээ бэлэйт. Тиимэ гү?

- Энэ “Сагаан толгой” гэжэ монгол бэшэгэй дүримүүдые Иннокентий Владимирович Сотников бидэ хоёр гаргаабди. Эрдэмтэн Улзытэ Бадмацыренов хинан шалгаа, сэтгүлшэн Герман Намжилов хэблэл бүридхөө. Монгол бишэгтэ бэлэн аргаар юрын зоной һурахын тула азбука болохо монгол бэшэгэй үзэгүүдэй сагаан толгой бэлдээ һэмди. Монгол бэшэгтэ һуража байһан зон дуратайгаар хэрэглэдэг. Өөрынгөө мүнгөөр тэрэниие хэблээбди. 300 хэһэгээр туршалга хэблэхэ гэхэдэмнай, нэгэмүһэн 1000 хэһэгээр гаргыт гэжэ аха зон хэлэһэн юм. Үнэхөөрөөшье, тэрэ тномнай зондо хэрэгтэй юумэн байшоо.

- Та өөрөө Улаан-Үдэ хотодо түрэһэн, 43-дахи кварталда үндыһэн, түрэл хэлэеэ шудалаагүй хүн аад, иигэжэ буряад арадайнгаа хүгжэлтын түлөө оролдожо ябана ха юмта даа. Бэрхэл гээшэт, өөрөө хэлэеэ үзэжэ, үшөө монгол бэшэг шудалжа байһан залуушуулые харахада, ехэл урматай байна. һайнта даа, Чингис! Танда болон суг хүдэлдэг нүхэдтэтнай амжалта хүсэнэбди.