​​Жэгдэ бэшэ жэшээнүүд

Ольга Старостина, Ильдар Гильмутдинов

Үндэһэн арадуудай хэлэнүүдые, тэрэ тоодо ород хэлэ хүгжөөхэ тухай асуудалнуудаар томо суглаан Москвада болоо гэжэ урда долоондо дуулгаа һэмди. Болбосорол тухай хуулида 2018 ондо оруулагдаһан хубилалтанууд гансашье манай эндэ бэшэ, ондоошье уласуудта харша нүлөө үзүүлээ гээд мэдээжэ. Харин зарим тээ тиимэ бэшэ гэжэ тоологдоно.

“Ород хэлэеэ абарха хэрэгтэй”

Хуулиин һэлгэгдэжэ, эхэ эсэгын һайн дураар түрэл хэлэнүүдээ үхибүүдэй үзэдэг болоходо, Рамзан Кадыров арадтаа хандаһан ха юм. Одоол мүнөө хэмнай хэн гээшэб гэжэ мэдэхэбди, ёһотой чечен яһатай хүн хэлэеэ хүүгэдтээ үзүүлхэгүйб гэжэ хэзээдэшье хэлэхэгүй гээ һэн.

Энэ удаа ниислэлдэ болоһон суглаанда Чечен Уласай Үндэһэтэнэй бодолгын, гадаадын харилсаануудай, хэблэл мэдээсэлэй талаар сайд Джамбулат Умаров хабаадаа. Хамагай байһан хамтадхамал зүблөөн дээрэ үгэ хэлээ. Манай хэлэ абарагты гэнэгүй. Агууехэ ород хэлэеэ абархаар болоод байнабди гэбэл даа. Тэрэнэй һанамжаар, хари хэлэнүүдһээ ород руу элбэгээр ороһон элдэб үгэнүүд хамагдаагүй бог шоройһоо өөрэгүй болонхой. Залуушуулай харилсаанай хэлэнэй хахадһаа ехэ хубииень ойлгохын аргагүй. Энэ үзэгдэлтэй тэмсэжэ, ород хэлэеэ сэбэрлэхэ, абарха туйлдаа тулажа ерээбди гэжэ чечен сайд һанамжална. Түрэл хэлэнэйнгээ хүндэ байдалда ороогүй хада, тэрээндээ һанаагаа зободоггүйнь ойлгосотой.

Тойрууһаа түхэреэниинь дээрэ гү?

Татарстанһаа Гүрэнэй Дүүмэдэ һунгагдажа, түрын хуули зохёон бэшэхэ талаар ехэ дүршэлтэй болоһон һунгамал, үндэһэ яһатанай хэрэгүүдэй талаар хорооной түрүүлэгшэ Ильдар Гильмутдинов Москвагай тэрэ суглаанда баһа үгэ хэлээ. Хэдэн удхатайгаар ярина гэжэ ойлгохоор байгаа. Гүрэн доторнай тогтоод байһан байдалые яагаад зүбөөр, өөһэдтөө ашаг үрэтэйгөөр хэрэглэхэб гэжэ манда ойлгуулхаяа тэрэ оролдоо. Хэлэнүүдые бэе бэедэнь харша болгожо харангүй, хооһон ама амалангүй, үдэр бүриингөө ажал хэхэ хэрэгтэй гэжэ тэрэ уряалаа. Тиихэдээ нэн түрүүн нютаг можонууд өөһэдөө хэлэнэй бодолгоёо элирхэйлхэ ёһотой гэбэ.

Хэлэнүүдые үзэхэ талаар бүхы арга боломжо гүрэн түрэ хангана. Теэд юундэшьеб даа хамаг харюусалгань нютагай засаг дээрэ тохогдонхой. Иимэ зохисогүй байдалай тогтоһониинь гайхалтай, - гээд Ильдар Гильмутдинов мэдүүлээ. Энэ зүб. Нютагай засагһаа ехэ юумэн дулдыдахаяа болиһоор үнинэй.

Нэгэ үгөөр хэлэбэл, тойрожо тойрожо, түхэреэн юумэ дурдаал даа һунгамал. Гэбэшье, тогтоһон байдал һайн бэшэ гэжэ тэрэ ойлгоно. Теэд энээн тухай сэхэ хэлэхэ аргагүй юм ааб даа.

Сэхэ руунь хэлэһэн сенатор

Ненецэй бэеэ дааһан тойрогһоо Федеральна Суглаанай Федерациин Зүблэлэй гэшүүнээр ажалладаг Ольга Старостина түхэреэн юумэ дурдаагүй. Байһан соонь хэлэжэ, шагнаһан маанарта һайшаагдаа.

Энэ жэлэй эхиндэ байгуулагдаһан хэлэнүүдые дэмжэхэ зорилготой жасамнай мүнөө болотор хүдэлжэ мүртэй эхилээгүй, хүлэгөө хүллэжэ ядаад байна гэжэ сэхэ руунь шүүмжэлээ. Тэргэ, шаргаяа удаан хүллэбэшье, “түргөөр гүйлгэхэ бэзэ гэжэ найданабди”, - гээ.

Үсөөн тоото үндэһэн арадуудай хэлэнүүдээр һургуулида үзэхэ номуудые хэблэхэ талаар конкурс шэнэ жаса зундаа соносхоо. Тэрээнһээ бэшэ ажал жэлэй туршада нээрээшье хэгдээгүй. Һаял байгуулагдаһан, мүнгэ багатай эмхи хэбэртэй. Бюджедһээ үгтэһэн мүнгэнэйнь хэды хубинь ажалшадайнь салинда ошодог юм, мэдэхын аргагүй.

Засагай шиидхэбэри зүбөөр бэелүүлхэ

Гүрэн түрын дээдын засагай баталһан шиидхэбэриие балай ехээр буруушаангүй, зүб тээшэнь яряад, хэхэ ажалаа хээд лэ байдаг уласууд урагшатайгаар үзэгдэнэ. Жэшээнь, Татаар, Чечен, (Саха) Яхад, Тыва Уласуудай түлөөлэгшэдтэй хуралдаанай үедэ хөөрэлдэхэдэ, байһан соонь хэлэнэ. Тэндэ ажаһуудаг арадууд түрэл хэлэеэ үхибүүдтээ үзүүлхэгүйбди гэжэ толгойдоошье оруулдаггүй байна.

Үндэһэн буряад һургуулиимнай үнгэргэһэн “Найрамдалай дугы” фестивалиин айлшан, ЮНЕСКО эмхиин Яхадта байдаг харгалзалагша Елизавета Сидоровагай хэлэһээр, түрэл хэлэеэ мэдэдэггүй яхадууд баһал бии гэнэ. Олон бэшэ. Теэд тэдэнэр өөһэдөө хэлэеэ мэдэнэгүйбди гээд, үхибүүдтээ үзүүлхэгүйбди гэжэ һанаалнашьегүй. Өөһэдөө элдэб һургуули, курсануудта ябажа, яхад хэлэеэ шудалдаг.

Түрэл хэлэеэ хүүгэдтээ үзүүлхын орондо тэрэнһээнь хашаржа, һайн дураараа арсажа байһан манай яһанай зарим зон бүгэдөөрөө хэзээ нэгэтэ хэлэеэ үзэжэ эхилхэ гээшэ гү?

www.mos.ru сайтһаа гэрэл зураг абтаба