1919
Хүнэй түрэхэһөө эхилээд, ажабайдалайнь үргэн харгыда ёһо гуримууд, заншалнууд олоор ушардаг. Эдэ гуримуудай эхин – милаан - хүнэй ажабайдалда тон ехэ удха шанартай юм.
«Милаан» гэжэ «малаан» гэһэн үгэһөө удхалагдаһан гэжэ тоологдодог. Милаан гээшэ үхибүүнэй үендөө хүрэхэдэ, үһыень абаха гурим юм. Энэ хүрэтэр үһыень абадаггүй, даншье һаа нялха байна. Зарим үхибүүнэй зулай үни соо хаагдадаггүй. Тиимэ ушарта яаралгүй хүлеэхэ хэрэгтэй. Үһыень абахада, хээли сооһоонь гаралсаһан бузарынь һалаха жэшээтэй. Эхэһээ түрэһэн шаргал үһэниинь анхан хамгаалха удхатай, тиигээд үендөө хүрэхэдэнь, тэрэ үүргэеэ алдана.
Милаан гурим үхибүүе хүнүүдэй зэргэдэ оруулха түрүүшын алхамуудые хүүлэхэ, түрүүшын үгэ амалуулжа, ажабайдалайнь харгые сэхэлхэ гэһэн һайхан заншал болоно. Тиимэһээ тон ехэ удхатай гурим юм. Нэн түрүүн үдэрөө шэлэхэ гээшэ тон шухала.
Үдэр гаргахадаа, һарын үдэрнүүдые харадаг бэшэ, харин одо мүшэдөөр гаргадаг. Гурбатайл болоходонь, һарын үдэрнүүдые хараад, таараха үдэртэнь абажа эхилхэ. Тиимэһээ найжа ламадаа хандаха болоно.
Найрта үхибүүнэй нагасанарые, түрэл гаралнуудаа, илангаяа үхибүүдые олоор уридаг, элбэг дэлбэгээр хүндэлдэг. Үхибүүнэй үһэ эгээл түрүүн абаха хүн – нагасань байха ёһотой. Юундэб гэхэдэ, нагасын тала шуһан түрэл болодог. Теэд түрэһэн нагасын үгы болбол, нагасалха түрэлнүүдэйнгээ эгээл хүндэтэй аха заха хүниие һунгадаг. Тиимэшье хүнэй олдоогүйдэ, эсэгын абга талаһаа яһан түрэлэйнгөө аха захатаниие һунгаха.
Үһэ абахынгаа урда тээ бүлеэн уһанда хоёр дуһал һү дуһаажа, тарни маани уншажа арюудхаха. Юундэб гэхэдэ, уһан хирыень арилгаха, харин һүн бусад бузарһаань һалгааха. Баһа хажуудань шэнэ уһатай тэбшэ, хайша, хабтагай табюур болон хониной нооһо бэлдэхэ.
Хайшаяа сайлгагдаһан уһанда угааха. Хайшалха хүн энэл уһанда гараа угааха. Хайшалхадаал, хониной нооһоор хайшаяа аршаха. Аршахадаа, өөрһөөнь саашань аршаха юм. Юундэб гэхэдэ, энэ заншал үхибүүнэй наһые утадхаха удхатай. Хонин – ута наһанай һүлдэ тэмдэг. Мүн баһа басаган, хүбүүн илгаатай байдаг. Хүбүүнэй үһэ нагасань оройһоонь эхилжэ хайшалха. Удаань хажуу талыень бэшэ түрэлнүүдынь абана. Тиихэдээ зулайнь үһые орхидог. Харин басаганай үһые доло абадаг. Хайшалһан үһэ табюур дээрэ суглуулаад, хониной нооһотой хамтадхаад, модоной мүшэртэ хабшуулха. Тэрэниие шубууд суглуулжа, уурхайгаа заһаха. Тиигэжэ жэгүүртэнэй үдэхын түлөө буян үйлэдэнэбди. Үһэ абаһанайнгаа удаа үреэл юрөөлнүүдээ хэлээд, бэлэгээ бариха.
pixabay.com cайтһаа гэрэл зураг абтаба
Жаргал ДУГДАНОВ
