​​Үбһэн элбэг - үбэлжэлгэ һайн

Түл абалгын түлэг

Хойто зүгэй шэрүүн нютагуудта адлидхаһан хүйтэн уларилтай Хурамхаанай аймагай хүдөө ажалшад адууһа малаа тобир тарганаар ондо оруулжа, яһала һайнаар үбэлжэжэ байнад. Аймаг дотор адуу малайнь тоо бүхыдөө 21841 толгой болоно. Нёдондо шииг бороотой байжа, хурамхаанайхид яһала һайнаар үбһэ тэжээлээ нөөсэлһэн юм. Хабарай эхиндэ нёдондо бэлдэһэн тэжээлэйнь 38-45 хубинь үшөө үлөөд байна.

Ажалша бүхэриг Намжиловтанай ажахыда

Бүхы наһаараа хонин һүрэг хаража, ажабайдалаа зохёоһон угһаа ажалша Намжиловтанай гэр бүлэдэ хүрэжэ, хэр зэргэ ондо орожо байһыень хаража ерэһэн байнабди.

- Энэ жэл гэмгүйгөөр ондо орожо байнабди. Үбһэ тэжээлнай хүрөөд, үшөө хурлажа үлөөхөөр бэлдээбди. Хонин һүрэг тарганаар ондо ороо, түлөө абахаяа бэлдэжэ байнабди. Энэ һарын хуушаар түрүүшын хурьга хүлеэнэбди. Хонидоо хэдэн һарын туршада хорёодоо эдеэлүүлнэбди. Харин эбэртэ бодо малнай түхэреэн жэлдэ бэлшэдэг, тиибэшье үглөө үдэшэниинь эдеэлүүлдэг гээшэбди. Харин адуун һүрэг жэлэй дүрбэн сагта бэлшээридэ, - гэжэ гэрэй эзэн Шэрэб Намжилов адуу мал тухайгаа урматайгаар хөөрэнэ.

Хонишон Шэрэб Раднаевич наһанайнгаа нүхэр Любовь Сангатовнатай 40 гаран жэлдэ хонин һүрэг харууһална. Түрүүн Олтирог гэжэ газарта үбэлжөөндэ гарадаг, харин зундаа Соохондой шадар зуһадаг байгаа. Һүүлэй 20 жэлдэ энэ Хүнтэй гэжэ уужам талада түхэреэн жэлдэ байрлана. Шэрэб ахатан сэрэгэй албанһаа ерээд гэрлэхэдээ, хани нүхэртэеэ хонин һүрэг харууһалхаяа гараһан. Тэрэ гэһэнһээ хойшо мүнөө болотор тэрэл ажалаа хэһээр. Зүблэлтэ засагай байхада, социалис ажалай урилдаанда нэгэтэ бэшэ түрүүлһэн, 100 эхэ хонинһоо 100 гаран хурьга ходол абажа байгаа. Эдэ түрүү хонишодой дүрэ зурагуудынь Хүндэлэлэй самбарһаа буудаггүй байһан.

- Юрэдөө, мал үсхэбэрилхэ гээшэ хэзээдэшье хүнгэн ажал байгаагүй. Амаралта байхагүй, али үбдөөб гэжэ гэртээ һууха арга огтошье үгы. Һалхи шуурган, аадар бороодошье хонин һүрэгөө бэлшээхэ ёһотойш. Үбшэлөөб гээд, хонидоо хашаадань хаагаад, ороо дэрлээд хэбтэхэгүй ха юмши. Урдандаа хонидой түрэлгэн болоходо, үбһэ түлеэгээ бэлдэхэдэш, совхозой хүтэлбэри хамһалсаха зониие эльгээхэ, харин мүнөө гансал өөһэдынгөө хүсэндэ найдаха саг ерээ. Хүдөөдэ ажаллаха хүн үгы. Алта мүнгэ түлэхэбди, адуу малааршье үгэхэбди гэхэдэш, хүдөө гаража ажаллаха зон олдоногүй, - гэжэ һанааень зобооһон бодолоороо гэрэй эзэн эхэнэр Любовь Сангатовна хубаалдана.

Мүнөө байрлаһан Хүнтэй гэжэ газартань анхандаа Гааргын совхозой талха таряагаа ургуулдаг отог байһан. Хойто, мүн урда хадын хоорондонь нэмжыһэн үргэн Хүнтэйн нюрууда малаа үсхэхэдэ тааруу, бэлшээри һайн. Нэгэл муунь - эндэ худаг байхагүй, уһаяа зөөжэ эдихэ баатай. Хонидоо уһа халаажа, газаагаа уһална, мал һүрэгөө хада доошонь 5 модоной зайда туужа, Гаарга мүрэндөө үдэр бүри соолго сооложо уһална.

- Мал үсхэбэрилхэ гээшэ намда балай хүндэ бэшэ. Би өөрөө малшанай гэр бүлэдэ үндыһэн хүм, энэ ажал гараха түрэхэһөө мэдэхэб. Теэд үдхэһэн малайшни мяхан тон үнэгүйгөөр худалдагдахадань урмагүй. Трактор машинадаа хэрэглэхэ тоһо, түлишын сэн һара бүри шахуу нэмэжэл, нэмэжэл байха, харин мяханай сэн хэдэн жэлээрээ дээшэлхэгүй. Үшөө тиихэ мүртөө хониноймнай сэн унаа. Хэдэн жэлэй саада тээ нэгэ толгой хониёо 5000 түхэригөөр худалдадаг һаа, мүнөө 3000 мянгаар абаха хүн олдоногүй. Хажуугаарнь дүрбэн хүлтэ хүхэ арьяатамнай яһала һаад ушаруулна, - гэжэ хонишон хөөрэнэ.

Сүүбэн шононууд һүйд татана

Үнэхөөрөөшье, тэнгэриин нохойнууд һүүлэй хэдэн жэл соо аргагүй олон болоо. Хүхэ шоно гээшэ хүдөө ажахын һалбарида хэды ехэ хохидол асарна гээшэб. Урид эдэ арьяатаниие хоро хэрэглэжэ хороодог байһан, харин мүнөө шэнэ хуулиин ёһоор хоро хэрэглэжэ огто болохогүй. Тиигэжэ тэдэнэй тоо сахилгаан түргөөр олошорно. Хоёр шоноһоо нэгэ доро гурбанһаа арбан гурбан хүрэтэр гүлгэн гарана. Тэдэнэй хахадынь эмэ байбалнь, хоёр жэл болоод, 5-6 эхэ шоно ами аминдаа арба-арбаад гүлгэ гаргаха болоно. Эдэ олон арьяатанда баһал хоол хэрэгтэй ха юм.

Шонын тоо толгой үсөөрүүлхэ хэрэгтэ ангуушад тон ехэ туһа хүргэнэ. Үнгэрһэн жэлдэ Хурамхаанай ангуушад 59 шоно хюдажа шадаһан байна. Ангуушадые урмашуулха гэжэ гүрэнһөө гаргашалагдадаг мүнгэн дээрэнь Хурамхаанай аймагай захиргаан өөрынгөө һанһаа 200 мянган түхэриг һомолһон байна. Нэгэ шоно алаһан ангуушанда 5000 түхэриг үгтэнэ, харин байгша ондо энэ урмашуулгань 8000 түхэриг хүрэтэр дээшэлүүлэгдээ.

- Шоно гээшэмнай амаргүй ухаатай, сэсэн амитан. Тэрэниие барихын тула, аргагүй ехэ дүршэл, мэдэсэ хэрэгтэй. Ном уншажа байһандал, мүр бүхэнииень мүшхэжэ, шоно хаана, юу хэхэеэ ябанаб гэжэ ойлгожо шадаха хэрэгтэй. Энэ арьяатан нэгэ дороо байдаг амитан бэшэ ха юм даа, эдихэ хоол бэдэржэ, тон ехэ зай гаталдаг амитан. Тиимэһээ тэрэниие агнаха гээшэ тон хүндэ ажал болоно. Тиибэ яабашье юрын зон гү, али малшад эндэ тэндэ шоно харахадаа, манда хонходожо хэлэнэ. Тиихэдэнь бидэ ошожо мүшхэжэ гү, али абалжа туугаад бууданабди, - гэжэ дүршэл ехэтэй ангуушан Саян Ринчино шонын абари зан тухай хөөрэнэ.

Хүхэ шонын хурса шүдэндэ ехэнхидээ адуун һүрэгэй һая түрэһэн унагад орожо хосорно. Түрэһэн арбан унаганай дүрбэниинь шонын һабарта ороно гэхэдэ, алдуу болохогүй.

Хүдөө һууринай ажаһуугшадай байдал хараад үзэхэдэ, балай хүнгэн, һайн тээшээ эрьежэ байна гэжэ хэлэхээр бэшэ хэбэртэй. Арад зомнай ажал хүдэлмэри, хүүгэдтээ һайн һургуули бэдэрээд, гаража ошоһоор, хүдөө нютагнай хооһорһоор лэ даа.

Булат Бадмаевай гэрэл зураг