​Түлхисэ үгэхэнь гү, "түүхэтэ шиидхэбэринь"?

Удангүй Ород гүрэндэ шэнэ Конституци хүсэндөө оруулагдахань. Тиигэхын тулада апрелиин 22-то бүхэроссиин һунгалта зарлагдаа.

Заһабаринуудые оруулха тухай Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Путин жэлэй эхиндэ дуулгаа. 1993 ондо абтаһан Ородой Конституцида энэ богони болзор соо 170 заһабари 42 статьяда хэгдээ. Нэн түрүүн можо, хизаарнуудай олон тоото суглаануудта хэлсэгдэжэ абтаһан хубилалтанууд гүрэнэй түбтэ эльгээгдэжэ һагшагдаа.

Гүрэнэй Дүүмэдэ болон Федерациин Зүблэлдэ Конституци һэлгэхэ тухай Хуули баталан абаһанай удаа Ородой регионуудай һунгамалнуудта зүбшөөлөө үгэхыень дамжуулагдаа. Мартын 12-то Буряад Уласай Арадай Хуралай һунгамалнууд ээлжээтэ бэшэ сессидэ сугларжа, өөһэдынгөө һанамжа мэдүүлбэ. Дэмжэнэбди гэжэ 46 һунгамал мэдүүлээ. Үшөө 2 хүн зүбшөөгөөгүй, 8 һунгамал арсаа. Сессиин үедэ үгэ хэлэһэн тушаалтадай хүн бүхэниинь “түүхэтэ шиидхэбэри абажа байнабди” гэжэ тэмдэглээ.

-Бидэ булта 1990-ээд онуудые һайнаар һананабди. Тэрэ хүндэ үедэ манай гүрэнэй Үндэһэн хуули баталагдаа бэлэй. Тэрэ гэһээр саг ехээр хубилаа. Тиимэһээ нэмэлтэнүүдые оруулха хэрэг гараадхиба, - гэжэ Арадай Хуралай һунгамал Валерий Цыремпилов хэлэнэ.

Арадай Хуралда ЛДПР намай фракциин хүтэлбэрилэгшэ Сергей Дорошой хэлэһээр, шэнэ хубилалтанууд бултанда хэрэгтэй болонхой.

-Бидэ залуу демократитай гүрэндэ ажаһуунабди. Тиимэһээ заһабаринууд хэгдэжэл байха ёһотой, - гэжэ Сергей Дорош тэмдэглэнэ.

“Справедливая Россия” намай түлөөлэгшэ Сергей Пашинскиин хэлэһээр, бүхы хубилалтанууд хүн бүхэнэй ажабайдал һайжаруулха.

-Сергей Миронов түрүүтэй манай намай гэшүүд Үндэһэн хуулида шухала 8 заһабари оруулаа. Тэдэ арад зондо тон хэрэгтэй нэмэлтэнүүд гээшэ. Бидэшье, Улаан-Үдэдэ байһан һунгамалнууд, ажабайдалаа һайжаруулгада хабаатай байһандаа баяртайбди, - гэжэ Сергей Пашинский хэлэнэ.

Нэмэлтэнүүд тухай

Ород гүрэнэй ажаһуугша бүхэндэ хабаатай шиидхэбэри гэхэдэ, салингай хэмжээнэй бага зэргые ажабайдалай бага зэргэтэй адли болгохо тухай асуудал болоно. Тиихэдэ жэл бүри пенси нэмэгдэжэ, саг соогоо үгтэжэ байха. Иимэ шиидхэбэринүүд анха түрүүшынхиеэ Конституцида бэшэгдэбэ. 1990-ээд онуудта һара һараар салин ба пенси үгтэнгүй байһан сагые манай улад һайнаар һанана ёһотой. Ородой Юрэнхылэгшын хэлэһээр, тэрэ сагай бусахагүйн түлөө иимэ һэлгэлтэ хэгдээ.

-Салингай хэмжээнэй бага зэргэнь хирэ-хирэ болоод нэмэгдэжэ байхаар хараалагданхай. Энэ хадаа манай Засагай газарта хүдэлэгшэдэй гол уялга болоно. Тиимэһээ гүрэнэй Үндэһэн хуулида энэ бэшэгдэһэниинь һайшаалтай, - гэжэ Арадай Хуралай Ниигэмэй политикын хорооной түрүүлэгшэ Игорь Марковец хэлэнэ.

Һүүлэй үедэ түүхэ һэлгэхэ дуратайшуул олон болошонхой. Илангаяа Дэлхэйн хоёрдохи дайнда манай гүрэн дээрмэшэдтэл адли тоологдожо эхилээ. Тиимэһээ түүхын үнэн болоһон юумэ хамгаалха тухай үгэнүүд Конституцида бэшэгдээ. Ород гүрэн СССР-эй уг залгаламжалагша гэжэ мэдээжэ. Мүнөө энэ хуулита болгогдоо.

Хажуугаарнь Ород гүрэнэй хилэ тэрэл зангаараа үлөөхэ тухай шиидхэбэри Үндэһэн хуулида оруулагдаа. Юуб гэхэдэ, Крым мэтын аралые бэлэглэһэндэл адли ушарнууд тохёолдохогүйн тула иимэ ябадал хэгдээ гээд һанагдана. Харин һүүлэй үедэ Япон гүрэн Курилай олтирогуудые бусааха ябадал хэнэ.

Ород хэлэн гол шухала хэлэн болоно гэжэ заһабари оруулагдаа. Тиихэдэ ород соёл үе сагһаа дамжуулагдаһан шухаг баялиг болоно гэжэ хэлэгдэнэ. Гэхэтэй хамта, Ород гүрэндэ ажаһуудаг бүхы арадуудай хэлэ, соёл хүгжөөхэ, хамгаалха тухай асуудал Конституцида баталагдаа.

-Бүхы заһабаринуудтай анхаралтайгаар танилсааб. Арадуудай хэлэн тухай шиидхэбэри намда һайшаагдаа. Һүүлэй сагта буряад хэлэнэй хүгжэлтэ тухай хөөрэлдөөнэй гарадаг болоһон тула энэ заһабари тон шухала болоно. Засаг баригшад түрэлхи хэлэеэ хүгжөөлгэдэ туһалха ёһотой болобо гээшэ. Энэ хэрэгтэ мүнгэн үгы гээд, тэдэ һууха ёһогүй, - гэжэ һунгамал Михаил Гергенов тэмдэглэнэ.

Үшөө нэгэ һонирхолтой заһабари хадаа ноёд сайдуудта сэхэ хабаатай. Өөрөө Ородой Юрэнхылэгшэ, Засагай газарай толгойлогшонор, тэдэнэй орлогшонор, элдэб янзын сайдууд энэ сагһаа хойшо хари гүрэнэй эрхэтэн байха ёһогүй болоно. Мүн хари гүрэнүүдэй банкнуудта, офшорно дэбисхэр дээрэ мүнгэнэй счёт нээхэ эрхэеэ алдана.

Арсалдаата асуудалнууд

Хэды тиигэбэшье заһабаринуудые дэмжээгүй һунгамалнууд олдоо.

-Хүн бүхэндэ хабаатай иимэ шухала һэлгэлтэнүүд ямар түргэн сагта хэгдэнэб? Үшөө арад зон бүхы хубилалтануудые һайнаар ойлгоногүй, - гэжэ Арадай Хуралда КПРФ намай фракциин хүтэлбэрилэгшэ Виктор Малышенко абаһаар лэ асууна.

КПРФ намай гэшүүдэй хэлэһээр, бага хотонуудай, хүдөө нютагуудай, можо, хизаарнуудай захиргаанай байдалда “хара миисгэй” хэгдэбэ гээшэ. Ушар гэхэдэ, гүрэнэй талаһаа 190 гаран эрхэ нэгэшье мүнгэгүйгөөр даалгагдаа. Тэдэнэй һайнаар хүдэлхын тула бүхы бюджедэй гурбанай нэгэ хуби дамжуулагдаха ёһотой.

Ород гүрэндэ федеральна газарнуудые байгуулха тухай асуудал олон зон буруушааха аргатай. Юуб гэхэдэ, Байгал далайе Буряад Уласай болон Эрхүү можын мэдэлһээ болюулжа магадгүй. Кавказай минеральна уһанууд, Арктика болон бусад байгаалиин баялигууд энэ тоодо оруулагдахаар хараалагданхай.

Шэнэ Конституцида диилэнхи заһабарилганууд бүхы арад зондо туһатай байхаар һанагдана. Тиимэһээ апрелиин 22-то ажаһуугшаднай һунгалтада хабаадажа, дуугаа үгэхэеэ ерэхэ бэзэ гээд найдагдана.