2245
Үхибүүдээ багаhаань түрэл хэлэндэнь гэр бүлэдөө hургаха ёhотойбди гэжэ хэлсэдэгбди. Илангаяа буряад арадайнгаа аман зохёол, элдэб сэсэн оньhон үгэнүүдые, таабари, тоолуурнуудые заагаа hаамнай, улам ашаг үрэтэй байха һэн ха.
Баира Бальбурова хэдэн жэл соо буряад оньhон үгэнүүдые суглуулан согсолжо, ород хэлэндэ оршуулаад, 2020 оной эхиндэ «Буряад арадай оньhон уран үгэ/Пословицы и поговорки бурят» гэжэ ном болгон хэблэбэ. Тэрэ өөрөө шүлэг ба рассказуудые бэшэдэг, зохёохы абьяастай хүн юм. «Уран хүн» гэжэ буряад аман, уран зохёолдо зорюулhан өөрын сайт байгуулаад, hонирхолтой материал табидаг. Гэбэшье тиимэ олон зон тэрэ сайт руунь ородоггүйнь харамтай.
Энэ «Буряад арадай оньhон уран үгэ/Пословицы и поговорки бурят» ном соо илангаяа үхибүүдые хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ хабаатай оньhон үгэнүүд олоор ороhон байна. Буряад арадай оньhон, хошоо үгэнүүд суглуулагдажа, энээнhээ урда олон дахин хэблэгдэhэн гэжэ мэдээжэ. Харин Баира Бальбурова тэдэ номуудые хэрэглэхэhээ гадуур, өөрөө суглуулhанаа, шагнаhанаа, ондоо аман зохёолhоо, жэшээлхэдэ, үльгэрнүүд, дуунууд сооhоо сэсэн мэргэн үгэнүүдые бэдэржэ олоод, бултыень согсолжо, энэ номоо бэлдээ. Гадна өөрынгөө мүнгөөр хэблүүлhэн байха юм.
Богонихон аад, аргагүй гүнзэгы удхатай, ажабайдалай зүйлнүүдэй, ушарнуудай жэшээгээр hургаал заабари зааhан оньhон сэсэн үгэнүүд ганса үхибүүдтэшье бэшэ, бүхы зондо хэрэгтэй бшуу. Жэшээлхэдэ: «Мэдэhэн хүн - мэргэн, үзэhэн хүн - доргон», «Сагай ерэхэдэ, саhаншье хайлаха», «Тэжэн голёо ногоо эдижэ таргалха, тэнэг ноён зониие эдижэ таргалха» г.м.
Буряад-монгол арадаймнай оньhон үгэнүүд арад зоной юртэмсын хүрэг зураг (национальная картина мира) болон удхын болон сэдэбэй талаар хизааргүй үргэн байха юм: буряад зоной заншалта байдал, түрэл нютаг, түрэhэн дайда, аба эжын буян, үхи хүүгэдэй гэртэхиндээ хандалга, абын hургаал, эжын энэрхы сэдьхэл, хүнэй зан абари, буряад арадай түүхэ, ёhо заншал, табан хушуу мал, залуу үетэнэй болон наhатайшуулай хоорондохи харилсаан, инаг дуран, гүн ухаанай бодол, гүрэн түрын байдал, ажабайдалай бэрхэшээлнүүд, хүнэй наhанай элдэб шатанууд гэхэ мэтэ олон-олон асуудалнууд гаража ерэнэ. Эдэ оньhон үгэнүүд буряад болон ород дээрэ сагаан толгой баримталан үгтэhэн байна. Зарим оньhон үгэнүүдэй оршуулга баhа арсалдаатайшье байжа магадгүй, гэбэшье ном зохёогшын өөрын сэдьхэл hанаанай тайлбари гэжэ ойлгохо хэрэгтэй.
Буряад хэлэн дээрээ гаража байдаг номуудые, зохёогшодые, уран зохёолшодые бултадаа дэмжэн, буряадаараа уншадаг болоёл, нүхэд!
Лариса ХАЛХАРОВА, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй кандидат, БГУ-ай доцент
