​​БЭШЭЭШЭДЭЙ БЭРХЭШЭЭЛ

Лаборатори хүтэлбэрилһэн Анастасия Букреева, Вячеслав Дурненков (зүүн гарһаа хоёрдохи, гурбадахи һууна) Буряад театрай мэргэжэлтэдтэй

Һаяхана Буряад театр олон­до мэдээсэл тараадаг эмхинүүдэй түлөөлэгшэдые урижа, уран һайханай талаар хүтэлбэрилэгшэ Саян Жамба­лов театрай дэргэдэ жэл шахуу хүдэлжэ байһан зохёохы лабора­ториин удаадахи шата тухай мэ­дээсэбэ. Харагшадта гурбан шэнэ буряад зүжэг дурадхагдаха юм. Хөөрэлдөөндэ найруулагша Алек­сандр Кудряшов, эрдэмтэн Даши-Дондоп Очиров болон зүжэгэй ав­тор Намжилма Цыденова гэгшэд хабаадаа.

Хэлэнэй хэсүү байдал гэршэлнэ

Буряад зүжэгэй лаборатори үнгэрһэн жэлэй октябрь һарада эмхидхэгдэһэн юм. Харин нёдондо хабартаа дунда һургуулиин ахалаг­ша ангиин һурагшадта иимэ лабора­тори хүдэлжэ эхилээ бэлэй. Тиигэжэ үхибүүд һуралсал гаража, багахан зүжэгүүдые бэшэжэ, тайзан дээрэ 10 гаран найруулгань табигдаа һэн. Хэрэгэйнгээ яһала амжалтатайгаар бэелүүлэгдэхэдэнь, Буряад театр Со­ёлой яаманай ээлжээтэ грант шүүжэ, зүжэг бэшэгшэдэй һуралсал эхилһэн юм. Анха түрүүн лаборатори эмхидхэхэдээ, 30 наһа хүрэтэр залуу драма­тургнуудые хабаадахыень уряалһан байна. Теэд хүн олдоогүй. Зүжэг бэ­шэгшэдэй наһанай хэмжүүр 40 наһа хүрэтэршье дээшэлүүлхэдэнь, үрэ дүн асараагүй.

- Вячеслав Дурненковтой хөөрэлдэхэдэмни, артистнарые зүжэг бэшэхэ туршалгада хабаадуулдаг тухай мэдэ­эсээ. Тиин бидэ өөһэдынгөө артист­нарые шэлэжэ, буряад шэнэ зүжэгэй лабораторидо ябуулаабди. Үшөө хоёр хүн ерээ һэн. Зүгөөр сүлөөгүйһөө бо­ложо, энэ хэрэгһээ арсаһан юм, - гэжэ Саян Жамбалов хөөрэнэ.

Хабаадагшад долоон хоногой тур­шада Москва хотын найруулагшад­тай һуралсал гараад, тэдэнэй зааба­ри доро зүжэгүүдые бэшэһэн байна. Тэдэнииень сэгнэхэ ажалда эрдэм­тэн, ирагуу найрагша Даша-Дондоп Очиров хабаадалсаа.

- 10 зүжэг бултыень шагнааб. Эдэ зураглалнуудые бэеэ дааһан зүжэг гэжэ хүсэд хэлэхээр бэшэ. Гансал Саян Жамбаловай “Тугшан” - ёһотойл бүрин бүтэн, алишье талаар удхатай бүтээл. Бусадай хэлэниинь хурса бэшэ. Теэд энэмнай бүхы Бу­ряадта тохёолдоһон буряад хэлэнэй хэсүү байдалай гэршэ ха юм даа, - гэжэ эрдэмтэн тэмдэглээ.

Тэрэнэй онсолһоор, буряад зүжэг элдэб шатануудые дабажа байна. Хүгжэлтэ үгы гэжэ хэлэхын аргагүй. Буряад театр һургуулиин хүүгэдэй болон залуушуулай дунда ерээдүйн драматургнуудые элирүүлхэ зорилго­тойгоор энэ лаборатори эмхидхээ бо­лоно. Теэд мүнөө сагта буряад зүжэг бэшэхэһээ байтагай түрэл хэлэеэ мэ­дэхэшье залуушуул үсөөн ха юм даа.

«Би нүүдэлшэн гээшэб!»

Буряад театрай лабораториин түсэлдэ Москва хотын найруулаг­ша Александр Кудряшов хабаадана. Тэрэнэй табиһан зүжэгүүдые шэн­жэлхэдэ, залуу мэргэжэлтэн зохёохы замайнгаа туршалгын шатада яба­нал хаш гэжэ ойлгохоор. Драмын, ба­римтата болон хүүгэдэй гээд мүнөө үеын шэнэ онол аргаар бүтээдэг зүжэгүүдые найруулһан байна. Сүлжээ холбооной “Галёрка” гэһэн бүлэг соо Александр тухай иигэжэ бэшээтэй:

- Уран зохёолой эгээл дуратай, эгээл дүтэ персонаж?

- Родион Раскольников.

- Зүжэгтэ ерэһэн харагшадтаа та­най хандаса?

- Нюдаргаяа зангидаад: “Оо, би таанадта үзүүлхэб даа!”.

- Зохёохы ажалай эгээл хүсэлхэ һаналтнай?

- Хүниие хүдөөлдэг хуурсагууд­тай зүжэг табихаяа һананаб.

Найруулагша иимэ һонин харюу­нуудые, магад, үшөөл залуу ябахадаа, шогложо үгэһэн байжа болоо. Алек­сандр Кудряшов театрта ажаллахаяа 2011 ондо ерэһэн юм. “Би нүүдэлшэн гээшэб”, - гэжэ тэрэ мүнөө хэлэбэ.

- Һүүлэй үедэ гүрэнэйнгөө хото­нуудай театрнуудта найруулгануу­дые табинаб. Бүхыдөө репертуарна зүжэгүүдые шэнэ түхэлэй оньһон аргаар худхажа, туршалгын ажал хэхэ угаа дуратайб. Буряад театртай ажаллахадамни, ехэ һонин байна. Нүхэдни ехэтэ гайхана. Буряад хэлэ мэдэхэгүйб, теэд буряадаар зүжэг табинаб. Эндэ ондоо хэлэн, ондоо байгаали, ондоо хараа бодол, - гэжэ Кудряшов тэмдэглээ.

Энэ түсэлдэ хабаадагша артистнар нэгэшье дахин зүжэг бэшэжэ үзөөгүй байгаа. Найруулагшын хэлэһээр, нэгэ дахин зүжэг бэшэжэрхихэдээ, драма­тург болошоно бэшэ юм ааб даа.

- Ехэ удаан болбосоролой хэрэг. Минск хотодо иимэ лаборатори­нууд аяар 8-дахияа үнгэргэгдэнэ. Зүгөөр эндэ найруулагшад зүжэг бэ­шэдэг драматургнуудтаяа суг хамта зүбшэлсэжэ, зүжэг найруулна. Иимэ ажал ябуулагдажал байха ёһотой, - гэжэ Александр тэмдэглээ.

Зохёохо зон бии

Мүнөө сагта буряад зүжэг үгы, буряадаар бэшэдэг зон үгы гэжэ хэ­лэхэ дуратайбди. Саян Жамбаловай онсолһоор, алишье сагта энэнь үнэн байгаа.

Үнгэрһэн зуун жэлэй 80-яад онуудта бидэнэй, залуу артистнарай, театрта ерээд байхада, Владимир Кондратьев суглаан бүхэндэ “буряад зүжэг үгы” гэжэ хэлэдэг һэн. Тиихэ үедэ Михаил Батоин, Баяр Эрдынеев драматургнууднай мэндэ ябаа бшуу. Алишье сагта буряад шэнэ зүжэг үгы гэлсэдэг, - гэжэ Саян Жамбалов хэлээ.

Гэхэ зуура, алишье сагта театр ба драматург хоёр харилсаа холбоогүй, бэе бэеһээ холо гэгшын юртэмсэнүүд мэтээр үзэгдэдэг. Буряадаймнай дра­матург гэжэ тодорһон уран зохёол­шодой хэр олон зүжэгүүдынь теат­рнуудта табигдаһан хаб даа, хай. Хур­га дарамаар үсөөхэн байгаа ёһотой.

Мүнөө сагта буряад зүжэг бэшэ­дэг зон биил ха юм. Буряад Уласай Соёлой яаман болон Буряадай ара­дай уран бэлигэй түб гурбан жэлэй туршада драматургнуудай хоорон­до харалга соносхоо бэлэй. Яһала олон зүжэгүүд ороо һэн. Горитойхон мүнгэн шантай энэ харалган шэнэ нэрэнүүдые тодоруулаа бэлэй. Буря­ад зүжэгэй хүгжэлтэдэ яһала түлхисэ болоо гэбэл, алдуугүй.

Буряад зүжэгүүд биил даа. Бэшэ­хэ зон бии: ахамадшье үеын, дун­дашье наһанай болон залуушуулшье олдохо. Буряадай арадай уран бэлигэй түб харалга эмхидхэхэдээ, арадай театрнуудай репертуар ба­яжуулха гэһэн гол зорилго табиһан байгаа. Харин Буряадаймнай театр тон иимэ хэмжээ үхибүүдтэй бэшэ, артистнартай бэшэ, харин мүнөө буряадаар зүжэг бэшэжэ байһан зонтой үнгэргэхэл байгаа бшуу. Энэ асуудал Буряад театрһаа дулдыдана бэшэ, Буряад Уласай Соёлой яаман шиидхэхэ ёһотой ха.

Түсэл үргэлжэлхэ ёһотой

Зохёохы лабораториин түгэс- хэлэй шата бэелүүлэгдэжэ эхилээ. Шэнэ арбаад зүжэг булта тайзан дээрэ табигдаха. Июлиин 3-да Нам­жилма Цыденова болон Жаажан Динганорбоева хоёрой бэшэһэн “Уялга” гэһэн зүжэг табигдаха, Саян Жамбаловай “Тугшан” - июлиин 30-да. Ерэхэ театральна хаһада энэ лаборатори үргэлжэлүүлэгдэхэ түсэбтэй. Мүнөө сагта оршон үеын болон шэнэ оньһото аргааршье буряад зүжэг бэшэхэ зон бии гэжэ тэмдэглэһэндэмни, Саян Жамбалов иимэ харюу үгөө:

- Би, үнэхөөрөө, зүжэг бэшэдэг мүнөө сагай зониие мэдэдэгби, мартадаггүйб. Удаадахи лабораториёо наһанай хэмжүүр хизаарлангүй үнгэргэхэбди. Тэндэ мүнөө зүжэг бэшэжэ байһан аха захатанииешье болон артистнарыешье хабаадуул­хабди. Гэхэ зуура, энэ түсэл мүнгэн зөөриһөө дулдыдана. Бидэ түсэл зохёожо, грантын харалганда ха­бааданабди. Мүнөө бидэ ганса теа­трай бэшэ, мүн авторнуудай түлөө мүнгэн дэмжэлгэ хэрэгтэй гэжэ ойл­гуулха, гэршэлхэ ёһотойбди.

Энэньшье зүб аабза. Соёлой һалбарида багахан мүнгэн зөөри шэглүүлэгдэдэг. Театрнууд арга шадалаараа ажамидарна гээшэл ааб даа.

Гэбэшье Буряад театр хадаа буряад зүжэгүүдые табихал ёһотой. Оршу­улганууд бэшэ, харин буряад маягтай, буряад бай­далтай, буряад үндэһэн түхэлтэй зүжэгүүд табиг­даха зэргэтэй ха юм.

Буряад зүжэгүүд ута унжагай үгэнүүдээр бэшээтэй гэжэ буруу һанамжа дэлгэрһэн. Бэшэгдэһэн зүжэгтэ ами оруулжа, тайзан дээрэ үйлэ болгон, найруулан табиха гээ­шэ найруулагша болон зүжэг бэшэг­шын суг хамтын, нягта холбооной ажал ха юм даа. Тиимэһээ буряад зүжэг бэшэгдэнэгүй, драматургнууд ута унжагайгаар бэшэнэ гэхынгээ орондо суг ажаллаад туршахада яа­хаб?

Цырегма САМПИЛОВАГАЙ гэрэл зураг