1288
Америкын Холбоото Штадуудай шэнэ, дүшэн табадахи, юрэнхылэгшэ Дональд Трампын хуулиин ёһоор тушаалдаа һууһан ушарай баярта хэмжээ ябуулга үнгэрэгшэ долооной эсэстэ дэлхэйн эгээл гол шухала һонин болоһон байха юм.
Бүхы дэлхэйн анхарал татаа
Үнгэрһэн гарагай зургаанда энэ ёһолол Вашингтон хотодо үнгэргэгдэжэ, дэлхэйн диилэнхи хуби зоной анхарал эзэлүүдгүй татаа. Юундэб гэхэдэ, һунгалтын урда тээ, тэрэнэй хоёр шатын хоорондо олон тоото һанамжанууд хэлэгдээ, зүрилдөөнүүдшье ушараа гээд мэдэнэбди. Шанга тэмсээн боложо, һүүлэй жэлнүүдтэ засаг бариһан демократис намай түлөөлэгшэ, 42-дохи юрэнхылэгшэ Билл Клинтонэй һамган, тушаалһаа бууһан Барак Обамын түрүүшын болзорто гүрэнэй секретариин шэрээ эзэлжэ, гадаадын хэрэгүүдые эрхилдэг байһан Хиллари Клинтон республиканецүүдэй намай түлөөлэгшэ, Америкын үзүүр баяшуулай нэгэн гээд алдаршаһан Дональд Трампда шүүгдээ һэн гэжэ һануулая.
Январиин хориндо Америкын Сагаан байшанай шэнэ эзэн бодото хүсэндөө орожо, засагайнгаа жолоо бата бэхеэр гартаа бажуугаад, дэлхэйн түүхые хубилгахань гэгшэд олон байба. Теэд Дональд Трампын тэрэ үдэр хэлэһэн гол шухала бодолнуудайнь нэгэн тад ондоо байшоо. “Бидэ өөһэдынгөө ажабайдалай янза маяг, тэрэнээ зохёохо зан заншалаа ондоо гүрэнүүдтэ хүсөөр дамжуулжа, маанадтал адляар байгты гээд бусад арадуудые уялгалха ёһогүйбди. Тэдэнээ манһаа жэшээ абамаар ялас гэмэ ажабайдал гүрэн дотороо зохёохо зэргэтэйбди”, - гээд, США-гай 45-дахи юрэнхылэгшэ уряалаа. Тиихэдээ энэ ороной юрын һунгагшадай гүрэн дотороо ямар хубилалтануудай болохые хүлеэжэ байһые олонхи хөөрэлдэгшэдэй хараадаа огто абадаггүй байһан һаань, шэнэ юрэнхылэгшэ тэдэ зондо өөрынгөө бодол дамжуулаа.
“Росси гүрэнтэй нүхэсэхэ хэрэгтэй”
Бүри саашань хэлэхэдэ, шэнэ юрэнхылэгшэ тушаалдаа һуухадаа, манай гүрэн Америкэ хоёрой хоорондохи харилсаануудта ямар анхарал хандуулхаб, тэдэниие яажа хубилгаха тухайнь олон хөөрэлдөөнүүд болоо. Өөрөөшье Дональд Трамп нэгэнтэ бэшэ энээн тухай хэлэһэн байха юм. “Гансал тэнэг хүнүүд Росситай хэрэлдэхэ, зүрисэлдэхэ. Тоосолдохо бэшэ, нүхэсэхэ хэрэгтэй”, - гэһэн үгэнүүдынь бүхы дэлхэйе бүһэлэн тойроод, һонирхоһон хүн бүхэнэй һонорто хүрөө.
Үнгэрһэн жэл США-да үнгэргэгдэһэн һунгалтада Ородой Холбооной Улас оросолдоо, демократис намай компьютернуудые эбдэжэ, һунгагшадай дуу үгэлгэдэ нүлөөлөө гэхэ мэтын һанамжанууд далайн саанаһаа таһалданагүй. Энэ ушар тухай манай Юрэнхылэгшэ үнгэрһэн жэлэй эсэстэ өөрынгөө пресс-конференциин үедэ тодо харюу үгэһэн юм. “Бидэ Америкын Холбоото Штадуудта үнгэргэдэһэн һунгалтада ямаршье хамаа үгыбди. Тэндэхи демокрадууд өөһэдынгөө урагшагүйдэһэн ушар бүхэниие, тулюур ажалаа ондоо зондо, ондоо гүрэндэ тохохоо һанана”, - гээд, Владимир Путин таһа дүүрээ һэн.
Эбдэгдэдэггүй дүримүүд
США-гай түрүүшын юрэнхылэгшэ Джордж Вашингтонһоо эхилээд, Атлантикын далайн саада бэедэ оршодог энэ гүрэнэй дарганар нэгэл үдэр үндэр тушаалдаа һунгагдадаг, тэрэнэй удаа хоёр һарын үнгэрхэдэ, мүн лэ нэгэ үдэр ажалдаа ороһоной баяр ёһолол үнгэргэдэг юм гээд мэдээжэ. Энэ ёһо Америкын Холбоото Штадуудай Үндэһэн хуулида тэрэ холо сагһаа хойшо оруулагдаһаар, огтошье хубилгагдаагүй.
Мүн лэ тиихэдэ энэ хэмжээ ябуулгын яагаад үнгэргэгдэхэ янза түхэлынь баһал нэгэ адли, хэдэн дахин үнгэргэгдэхэ бүхэндөө, мүлигдэһэн байха юм. Жэшээнь, США-гай хуули зохёон гаргадаг засагай зургаан болохо Конгрессэй байрлаһан байшан – Капитолиин гэшхүүр дээрэ заатагүй зогсожо, хэрээһэтэ шажанай гол судар болохо Библи дээрэ гараа табяад, һунгагдаһан шэнэ юрэнхылэгшэ тангаригладаг. Энэ үедэ хажуудань тэрэнэй һамган, үхибүүдынь, дүтынь түрэлхид байлсадаг байна. Һамганиинь улас түрын үндэр тушаалтай шахуу зиндаатай, нэгэдэхи леди (манайхяар – даргын хатан дангина) гэжэ нэрлэгдэдэг. Мүнөө тушаалдаа һууһан юрэнхылэгшын наһанайнь хани нүхэр Меланья Трамп эдэ бүгэдэ хэмжээ ябуулгануудта мүн лэ хабаадалсажа, һонюуша олон зоной анхарал татаа гэхэдэ, алдуу болохогүй. Трампын һамганай үдэртөө үмдэһэн хубсаһа, үдэшын найрта ямар платитай ерэһыень олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүд садатараа дамжуулаа, харуулаа.
Харин тиихэдэ хари гүрэнүүдые толгойлжо байһан дарганар, юрэнхылэгшэнэр, хаашуул болон хатад, юрэнхы сайдууд энэ баяр ёһололдо уригдадаггүй. Гадаадын гүрэнүүдые гансал тэдэнэй элшэн сайдууд түлөөлдэг заншалтай. Энэшье удаа тус заншалынь сахигдаа.
Түрүүшын шиидхэбэринүүд
Болоһон баяр ёһололой хэмжээ ябуулгануудай үедэ Дональд Трамп түрүүшынгээ шиидхэбэринүүдые дэлхэйдэ дуулгажа, олондо мэдээсэл тараадаг сэтгүүлшэдэй адаглаһаар байтар хэдэн зарлигуудта гараа табиһан байха юм. Нэн түрүүн улас түрынгөө зэбсэгтэ хүсэнүүдые ударидадаг сайдай тушаалда Джейм Мэттис гэгшые, гадаадын хэрэгүүдые эрхилдэг гүрэнэй секретаряар Рекс Тиллерсониие, дотоодын аюулгүйе сахидаг яаманай сайдаар Джон Келлиие, хэблэлэй секретаряар Шон Спайсерые томилхо тухай зарлигуудта нэн түрүүн гар табигдажа,тэдэнь хүсэндөө ороо.
Харин тиихэдэ, урид байһан юрэнхылэгшэ Барак Обамын гүрэнэйнгөө элүүрые хамгаалгын һалбариие хубилган шэнэдхэхэ тухай тусхай программын зарим дүримүүдые Дональд Трамп болюулһан байха юм.
Сагаан байшанай сайт дээрэ Трампын программын гол шухала зургаан бодол тухай мэдээсэгдэбэ. Элшэ хүсэнэй асуудал түбхын түрүүндэ табигдаа. Газарай тоһо худалдагшадай ОПЕК эмхиһээ США-гай дулдыдахые болюулхаб гэжэ юрэнхылэгшэ үгөө үгэнэ. Хоёрдохи бодолынь гадаадын харилсаануудта зорюулагданхай: алууршадай ИГИЛ гэдэг эмхиие һалгааха. Удаадахи зүйл – зониие ажалаар хангалга. Дүрбэдэхинь – гадаадын аюулһаа гүрэн түрэеэ хамгаалга, табадахинь – орон дотороо амгалан байдал, хуули сахидаг зургаануудаа дэмжэлгэ. Харин һүүлшын, зургаадахи гол бодолынь – Америкын бүхы эрхэтэдэй өөһэдтөө хэрэгтэйгээр хэрэглэхээр худалдаа наймаанай һалбари хүгжөөлгэ.
Шэнэ юрэнхылэгшын түрүүшын шиидхэбэринүүдэй дунда шэнэ һайндэрэй үдэр тогтоохо тухай зарлиг бии. Энэ найр эсэгэ орондоо дуратай, үнэн сэхэ байлгын үндэһэтэнэй һайндэр гээд нэрлэгдэнхэй.
Хиллари Клинтондэ баяр хүргөө
Демокрадуудай намай эдэбхитэй түлөөлэгшэ, үнгэрһэн һунгалтада Дональд Трамптай юрэнхылэгшын тушаал буляалдажа тэмсэһэн, дала наһаяа шахажа ябаһан Хиллари Клинтон баяр ёһололдо үбгэнтэеэ, США-гай 42-дохи юрэнхылэгшэ Билл Клинтонтэй ерээд байгаа. “Сүлөө байдалые баримталдаг Америкын демократис бодолые хүндэлжэ би эндэ ерээб”, - гээд Хиллари Клинтон хэлэһэн байха юм.
Харин Дональд Трамп тэрээндэ дүтэлжэ, гарынь баряад, баяр хүргэхэдөө: “Ерэһэндэшни баяртайб”, - гээ юм ха. Тиигэһэнэйнь удаа сугларагша зон бултадаа хүл дээрээ бодожо, альга ташалгаар Хиллариие хүндэлэн ёһолоо.
США-гай һунгуулиин хуулинууд манайхида орходоо ондоо юм. Хоёр шатаһаа бүридэһэн һунгалтада юрын һунгагшад юрэнхылэгшын тушаалда дэбжүүлэгдэһэн кандидадуудай түлөө сэхэ дуугаа үгэдэггүй, харин тэдэниие хожом һунгаха зониие намуудай гэшүүдһээ шэлэжэ абадаг байна. Хоёрдохи шатын болоходо “һунгагшадай бүлэг” юрэнхылэгшые һунгадаг. Энэ удаа Хиллари Клинтонэй түлөө үгтэһэн юрын зоной тоо хоёр гаран саяар булюу байбашье, шэлэгдэһэн “һунгагшадайнь” тоо олон байжа, республиканецүүдэй намай түлөөлэгшэ Дональд Трамп илалта туйлаа.
Америкын буряадууд ааша багатай
Америкэдэ ажаһуудаг буряад угсаатан, манай эндэһээ тиишээ саг зуура гү, али бүри удааншье болзороор зөөжэ ошоод байһан, тэндэ түбхинэһэншье нютагаархиднай иимэ политическэ ажаябуулга руу “хамараа шэхэдэггүйбди” гэжэ мэдүүлдэг.
Юрэдөөл, буряадуудай байрладаг томо-томо хотонуудта, олон тоото штадуудта боложо байһан үйлэ хэрэгүүд тиимэ ехэ нүлөө үзүүлдэггүй хэбэртэй. Хамаг зон урдахияа хээд, хара амяа хараад лэ, бэедээ хэрэггүй юумэн руу оросолдонгүй ябадаг. Илангаяа манай нютагаархид “Намһаа саагуур, наранһаа наагуур” гэһэн оньһон үгын сэсэн бодол баримталдаг заншалтай. Энэньшье зүбтэй ха: хариин газарта байһанаа мартаагүй бол дээрэ, нютаг дээрээ байхадаа, нюрга сэхэ ябадаг гээшэ бэзэбди.
Наншалдаанай һүүлдэ шааһанай хэрэг бии гү?
Дональд Трампын тушаалдаа ороһон үдэр олон тоото зон тэрээндэ дурагүйлхэжэ байһанаа мэдүүлхэеэ үйлсэнүүдтэ гарабад. Үсэгэлдэр, уржадэрэй мэдээгээр, аяар хоёр сая зон энээндэ хабаадалсаһан юм ха.
Хуули хазагайруулха, хулигаарха ябадалнууд Капитолиин ордонһоо холо бэшэ эмхидхэгдээ. Алаабхи дэлгүүрнүүдэй шэл эбдэжэ, хэнэйшьеб даа автохүлэгые галдаха ушарнууд байгаа. Хуули сахигша сагдаанар тусхай хэрэгсэл болон бодосуудые хэрэглэжэ, сухалдаһан, шууялдаһан эдэ зониие номгоруулха баатай болоо.
Ямар зорилготойгоор эдэ бүгэдэ ябадалнууд эмхидхэгдэдэг юм, бү мэдэе. Нэгэл юумэн эли: Холбоото Штадуудай шэнэ юрэнхылэгшын шэнэ ажалайнь харгы тоһодоотой бэшэл даа.
Харин теэд хамаг юумэнэй үнгэрһэнэй удаа, байһан сагые, байдалаа һөөргэнь тэхэрюулжэ шадаха бэшэ аад, зониие зүрисэлдүүлжэ, хоорондонь хэрэлдүүлжэ, үйлсэ гудамжада гаргажа, хуули хазагайруулһанай аша үрэ алим бэ, хэды сая доллар мүнгөөр сэгнэгдэдэг юм бэ?
