​Зангин нютагта дуган баригдажа байна

Бэшүүрэй аймагай Зангин гэһэн тосхон хэдэн үе дамжуулһан баян түүхэтэй бэлэй. Энэ нютагта олон зон ажана тэнюун ажаһуудаг һэн. Сагай эрилтээр хүн зон хото городууд руу нүүжэ ябахадань, үсөөхэн лэ зон нютагтаа, оройдоол 12 үрхэтэ айл үлэһэн юм.

Тоонто нютагай татаса шанга гэдэг. Хүн хаанашье, аласай холо руу ябабашье, ходол тоонто нютагаа дулааханаар дурсажа, хэзээ нэгэтэ бусажа ерэхэб гэжэ хүсэдэг ха юм даа. Харин нютагтаа үлэһэн эдэбхитэйшүүл ямар нэгэ аргаар, һандаржа, хооһорһон нютагтаа ами оруулжа, һэргээхэ гэжэ оролдодог. Нютаг бүхэндэ заабол нэгэшье һаа, иимэ эдэбхитэй хүн байбал, бусад зон тэрэнэй үүсхэл дэбжэжэ, хэрэг бүтэжэ эхилдэг. Эгээл иимэ хүн Зангин нютагта олдоо.

Дондог Дабажалсанов түрэһэн эсэгынгээ тоонто гэрэй буусада хоёр дабхар байшан барижархёод, нютагайхидтаа жэшээ болоо бшуу. Иигэжэ нэгэ бүлын бууса һэргээгдээд, томо гэр ярдайжа зогсоходонь, хэншье өөрынгөө бууса бодхоохоёо оролдохол.

Нютаг бүхэн өөһэдын хүтэлбэриин ТОС эмхинүүдые байгуулжа, нютагаа һэргээхэ арга боломжотой болонхой. Зангиншье нютагта “Алтан булаг” гэһэн ТОС эмхидхэгдээ.

- Зангин нютагаа бодхоохо, нютагаа һэргээхэ зорилготой энэ ТОС байгуулаад лэ, нютаг зонойнгоо уг унги, домог түүхэтэ намтар шудалжа, шэнжэлжэ байнабди. Залуушуулай байхада нютаг хүгжэдэг ха юм.Тиимэһээ залуушуулаа түрэһэн нютагтань эрьюулхэ, гэр руунь һөөргэнь бусааха, түрэл нютагаа мартахагүйн тула ажал ябуулха хэрэгтэй. Тиимэһээ түрүүшын алхам – энэ дуган бодхоожо эхилжэ байнабди, - гэжэ ТОС-ой түрүүлэгшэ Любовь Дугарова хөөрэнэ.

Автор: Аюр Дабажалсанов
Описание: Зангинаархин ТОС эмхидхэжэ, залуушуулаа нютагаа бусаалгын түрүүшын алхам болгожо, дуган бодхоожо эхилээ.

Нютаг соо гэрнүүд үсөөржэ хооһорбошье, нютаг зон тоонто газарайнгаа обоо тахилганда ерэжэл байгаа аабза. Хаяа, Зангин нютагайхид Дондог Дабажалсановай һанамжа эдэбхитэйгээр дэмжэжэ, мүнгэн зөөри суглуулжа эхилээ.

Нютагай эдэбхитэн Цырен-Дулма Дондокова нютагтаа нэн түрүүн дуган бодхооходомнай, нютаг һэргээгдэжэ эхилхэ гэжэ найдана.

- Манай Зангинай арад зон булта ажалша, бэрхэ юм. Иимэ түрүү хүбүүд, нютаг зоноо ударидаха хүн гаражал ерэхэл байнал даа, хэрэгтэй сагта. Хото городуудта ажаһуудаг залуушуул ерэжэ, эдэбхитэй оролдожо байна. Хүн зон мүнгэн зөөри суглуулжа, дуган барилгада нэмэри оруулна, булта хүбүүд, басагаднай ажал хэжэ ябанал даа,- гэжэ тэрэ тэмдэглээ.

- Буддын шажан һэргээгдэжэ, хүгжэжэл байнал даа. Хүн зомнай номнол һургаалда орожол, һуражал ябана. Хамба ламамнай буряад зонойнгоо ухаан бодол гэгээрүүлгын ехэл ажал ябуулна. Буряад түрэл хэлэеэ шудалуулгын ажал ябуулна. Буряад хэлыень залуу үетэндэ мартуулангүй, һануулжал, һургажал, дамжуулжал байха ёһотойбди. Бидэл энэ хэрэг үргэлжэлүүлжэ, тоонто нютагаа, түрэлхи хэлээ хүгжөөхэл гэжэ оролдохобди. Буряад хэлэмнай, соёл, шажан мүргэлнай дэлгэржэл байг лэ даа, - гэжэ нютагай эдэбхитэн һанамжална.

Хүнэй хүсэн шанга байдаг. Булта залуушуул нютагаа бусажа, нютагаа һэргээхэл байха гэжэ нютагай аха захатан ехэтэ найдана. Мүн тэрэнэй хэлэһээр, залуушуул нютагаа һэргээхэ гэһэн һэдэлгэ гаргаад, нэн түрүүн дуган дасангаа бодхоожо байхадань, ехэл хэрэг бүтэжэ байна гээшэ. Аба эжынгээ бууса һэргээхэ, гэр байрануудые бариха тухай залуушуул хоорондоо хэлсэжэ байхадань, баһал һайшаагдана.

Эсэгынгээ бууса дээрэ хоёр дабхар гэр баряад, бүгэдэндэ жэшээ боложо ябаһан Дондог Дабажалсанов энэ дуганай барилгада залуушуулые, нютаг хүбүүдээ ударидана. Гартаа һүхэ, алха барижашье үзөөгүй залуушуул байгаал аабза, тэдээндээ туһалжа, заабарилжа байна.

- Хаана холо амжалтатай ябаашье һаа, хүлөө шоройдожо хүн болоһон нютагаа хэншье мартадаггүй. Хүн гээшэ угаа мэдэжэ, уг унгяараа омогорхожо ябаха ёһотой. Анхан эндэ томол дэрээбэн байгаа. Улус Зангин гээд түүхын талаар удха шанартай юм. Урда сагта энэ талада эгээл түрүүшын дасан баригдаһан юм, - гэжэ Дондог Чимитович мэдээсэбэ.

Зангин дасанай түүхэһээ

... Аяар холын 1732 ондо энэ Зангин һууринда Хори буряадуудай эгээл түрүүшын дасан баригдаад, Будда багшын һургаал дэлгэрэлгэдэ нүлөөлһэн байха юм. Үшөө 1712 онуудаар Буряад ороной дайда руу бурхан багшын үзэл суртал дэлгэрүүлхэ зорилготой Монголһоо 100, Түбэдһөө 50 ламанар ерэһэн юм гэдэг. Хоёр түбэд ламанар энэ Түгнын тала руу ерэжэ, Зангинай дасан бариһан түүхэтэй.

Зангин нютагта эмшэ – гэсэл лама, үрэмшэ – гэсэл лама гээд хоёр түбэд ламанар ерэжэ, ехэл ажал ябуулаа. 1732 ондо энэ талада хоёр модон дасан ажаллажа байгаа. Мүнөө энэ газарта субарга табигданхай. Мүн нэгэ хахад модоной зайда Зангин хабсагай газарта баһал үзэл мүргэлэй газар бии юм. 1750 ондо тэдэниие нэгэдүүлжэ Сулхара голой эрьедэ шэнэ дасан баригдаа һэн. Харин 1786 ондо Түгнэ гол руу шудхан ородог һалаа болохо Галгатай (Галтай) горхоной эрье руу зөөжэ, урилан, шэнээр табигдаһан юм.

Энэ талада Буддын шажанай нангин шүтөөнэй газар байһан хадань, тон хаана дуган бариха тухай нютаг зон хэлсэжэ, нютаг зоной уг унгяараа хэтын сагһаа үргэжэ, мүргэжэ байһан газарта дуган бодхоохо гэжэ шиидээ бшуу.

Хамба лама арамнайлаа

Байгша оной майн 2-то энэ дуганай үндэһэн һуурида буддын шажанай гуримаар бүмбэ нюугдаһан байна. Нангин энэ үйлэ хэрэгэй газар Бандида Хамба лама Дамба Аюшеев ерэһэн юм. Үндэр түрэлтэ санаартантай суг хамта Арадай Хуралай депутат Зоригто Цыбикмитов болон Мухар-Шэбэрэй аймагай гулваа Владимир Молчанов гээд ерэлсээ. Айлшад нютагай ажаһуугшадтай уулзажа, дурадхал, һанамжануудыень шагнаһан байна.

Хамба лама иигэжэ айладхаа:

-Зангин нютагай арад зон! Таанар энэ һайхан, нангин газарта ажаһуунат! Танай нютаг суута, мэдээжэ зоноороо баян! Занги гээшэ зангилаа гэнэ, эхинэй эхин гээшэ. Иимэ һайхан нэрэтэй, гүнзэгы удха шанартай нютаг үндэһөөрөө һалажа, үгы хэгдэхэ ёһогүй бшуу. Иимэ Дондог Дабажалсанов шэнги эдэбхитэй, һайн үүсхэлтэй зон танай дууряахаар жэшээ гээшэ! Зангинай дасанай барилга хадаа һайхан ерээдүйн һүлдэ тэмдэг гээшэ. Зангин нютагайхид! Мүн шухала юумэн гэхэдэ, түб Суулгын дасан тухай баһал бү мартагты!

Автор: Аюр Дабажалсанов
Описание: Нангин энэ үйлэ хэрэгэй газар Бандида Хамба лама Дамба Аюшеев ерэһэн юм.

Автор: Аюр Дабажалсанов
Описание: Дасан арамнайлгын үедэ.

Арадай Хуралай Бюджедэй, налогуудай болон сан жасын талаар хорооной түрүүлэгшэ Зоригто Цыбикмитов энэ дасан бодхоолгын нангин хэрэгтэ өөрынгөө хубитаяа оруулаад, энэ нангин хэрэгые дүнгэлсэжэ байхаяа мэдүүлээ.

- Мүнөө жэл Буряад Уласай мүнгэн һанһаа нангин шүтөөнэй газарнуудые һэргээлгэдэ 39 миллион түхэриг һомологдоо. Харин 2017 ондо энэ дуган һомололгын асуудал шиидхэхые оролдохобди, - гэжэ Зоригто Лубсанович найдуулаа.

Зангинай дасан жиндагуудай хүсөөр бүтэжэ байна. Тиимэһээ нангин хэрэгтэ өөрынгөө хубитаяа оруулжа, буянта хэрэгтэ хабаадалсаха гэбэл, банкда нээгдэһэн данса счедто мүнгэ эльгээхэдэ болоно.

Реквизиты банка:

Кор./счет банка №30101810400000000604

Бик банка № 048142604

Счет получателя № 42307810609161234720

Ф.И.О. Дабажалсанов Аюр Дашинимаевич (председатель землячества)