​Гаарга нютагаа һэргээнэ

Угнаасай һайхан нютаг

«Ага спортивная» гэһэн аралжаанай бэшэ ниитын эмхи 2018 ондо үнгэргэгдэхэ хэмжээнүүдэй Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэг­шын грант шүүгээ. Тиин июниин 20-ёодоор Хурам­хаан аймагай Угнаасай нютагта «Хүүгэдэй үндэһэн буряад тамирай наадан” үнгэргэгдэхэ.

Хоёр жэлэй саана энэ жаса Тимченкын жасын соносхоһон харалганда хабаадажа, “Угнаасайда хүүгэдэй ёохор” гэһэн түсэлөөр шалгаржа, Угнаасай гэжэ гоё һайхан газарта олон үхибүүдэй хаабадалгатай наада эмхидхээ бэлэй. Харин мүнөө жэл тэндэ тамирай ехэ наада үнгэргэхэнь.

“Юундэ “Ага спортив­ная” гэһэн эмхи аад, Гаарга нютагта хэмжээ ябуулга­нуудые эмхидхэдэг юм?” - гэжэ хүн зон намһаа асуудаг. Үнэхөөрөөшье, энэ ниитэ жаса Ага нютагһаа һабагшатай. Зүгөөр түрүүлэгшэнь Ага нютагай Баир Цыренгармаев, харин гүйсэдхэхы захиралынь Гаарга нютагай Цыпелма Батуева юм. Тиимэһээл элдэб янзын харалгануудта хабаадажа, һонин түсэлнүүдые хамгаал­жа, мүнгэн дэмжэлгэнүүдтэ хүртэжэ, Агыншье, Хурамхаанайшье үхибүүдые хабаадуулдаг.

Гааргын багшанарай суглаанда

Соодой ламын дурасхаалда зорюулагдана

Мүнөө жэл шүүһэн гран­тын ёһоор, «Хүүгэдэй үндэһэн буряад тамирай фестиваль” байгша оной июниин хорёо­доор Арзгун нютагай дэбис­хэр дээрэ оршодог Угнаасай һайхан газарта үнгэргэгдэхэ гэжэ дээрэ дуулгаа һэм.

- Фестиваль хоёр шэглэ­лээр үнгэрхэ: тамирай болон буряад хубсаһанай. Тамирай мүрысөөнүүд гэхэдэ, мори урилдаан, буряад барилдаан, һур харбаан болоно. Хоёрдохи шэглэлынь - “Би ба минии бүлэ”, “Би ба минии нүхэд” гээд, үхибүүдэй буряад хубсаһанай харалган бо­лоно, - гэжэ Цыпелма Борисовна хөөрэнэ.

Фестиваль Угнаасайн дуганда Соодой ламада зорюулагдаһан уншалгаар эхилхэ. Зуу гаран жэлэй са­ана Соодой лама энэ газар­та ерээдүй сагай дасан бодхоохо гэжэ хэлээд, дүрбэлжэн талмайда дүрбэн модо зооһон юм. Тэрэ дүрбэн мо­додынь мүнөөшье болотор тэрэл газартаа зоогдоһон хэбээрээ.

Соодой ламын зооһон бахана

Мори урилдаагаар Арзгун нютагайхид ходо түрүүшүүлэй тоодо ябадаг. Тиимэһээ үхибүүдые энэ шэглэлээр дэмжэхэ шухала. Ню­тагай хүдөө ажахын үмсын хэрэг эрхилэгшэ Арабжил Очирович адуу үсхэбэрилдэг юм. Моридой урилдаха зам ута болгохо тухай һанамжа оруулаад, мүнөө талмайень бэлдэжэ байна.

- Үхибүүд нютаг дээрээ багахан зайда мори унаад гүйлгэлдэнэ, харин ондоо тээшээ ошоод мүрысэхэдөө, холо зайда ядалдана. Тиимэһээ ута зам бэлдэхэ хэ­рэгтэй, - гэжэ хүдөө ажахын ветеран тэмдэглэбэ.

Һур харбалга - үндэһэн буряад тамирай зүйл, “Эрын гурбан нааданда” ородог гээшэ. Тиин түсэлэй ёһоор, хоёр номо һурша Гааргын һургуулида бэлэглэгдэхэ. Хүдөөгэй үхибүүдые һорихо хэрэгтэ энэнь тон һайнаар нүлөөлхэ ха юм даа.

Барилдаанай хибэс бэлэг барюулагдаха

Буряад барилдаагаар Гаарга нютагайхид һүүлэй үедэ үхибүүдээ ехэ һайнаар һоридог болонхой. Ушар юуб гэхэдэ, тамиршан Тарас Евреев нютагаа бусажа, бүхэ барилдаанай секци нээгээ. Наһанайнь нүхэр Лю­бовь Гармаевна нютагайнгаа һургуулиин завучаар хүдэлнэ. Залуу гэр бүлэ хо­тодо һайн һуугаашье һаа, нютагаа үргэлсэхэ зорил­готой бусаад, амжалтатай хүдэлнэ.

Тарас Михайлович олон хэмжээ ябуулгануудые эм­хидхэнэ. Сагаалганиие угтуулан, бүхэ барилдаагаар мүрысөө үнгэргөө. Нютагһаань гарбалтай олзын хэрэг эрхилэгшэдые эбээн тэдхэгшэд болгожо, ехэ һайн шангуудые бэлдээ. Тиин хэм­жээ ябуулгынгаа үргэн дэ­лисэтэйгээр үнгэрхэдэ, бүхы зон сэдьхэлээ ханажа баясаа бшуу.

Һаяшаг волейболоор мүрысөөн болоо. Энэ удаа Тарас Михайлович хуули хамгаалгын албанай хүдэлмэрилэгшэдые болон ветера­нуудые туһалхыень уряалжа, баһал ехэ һайн мүрысөө эм­хидхээ юм.

Иимэ эдэбхитэй, урагшаа һанаатай хүнэй нютаг дээрээ ямаршье түлбэригүйгөөр ни­итэ ажал ябуулжа байхыень анхаржа, Цыпелма Борисовна зорюута барилдаанай хибэс худалдажа абахын тула, түсэл бэшэһэн байгаа. Үрэ дүнгынь – һаядаа 190 мянгаад түхэригтэ хибэс Хурамхаан аймагай Арзгун нютаг хүрэжэ ерэхэ юм. Хэн мүнөө сагта иимэ мүнгэ гаргаад үгэжэрхихэб даа. Түсэлнүүдыел зохёожо, гүрэнэй хэмжээнэй харал­ганда һайнаар хамгаалжа шадаһанайхиие зөөритэй бо­лоно.

- Манай нютагта барилдаагаар ори ганса тамирай мастер Виктор Гашинов байһан юм. Мүнөө Буряа­дай Толгойлогшын шанда хүртэхын түлөө мүрысөөндэ нютагаймнай хүбүүн Алек­сандр Гармаев абарга болоо бшуу. Иимэ амжалта туй­лажа байһан тамиршадаа дэмжэнгүй яахаб. Хибэстэй болоходоо, бэлигтэй барил­даашад хүмүүжүүлэгдэжэ, холо ойроор суурхана бэзэ, - гэжэ Цыпелма Борисовна тэмдэглэбэ.

Найман ханатай тамирай байшан хэрэгтэй

Тэрэ үнэ сэнтэй хибэ­сээ дэлгээжэ, барилдаагаар бэеэ һорихо гэхэдээ, тусхай байшан хэрэгтэй болоно. Энэ асуудалаар “Ага спор­тивная” жасын гүйсэдхэхы захирал Хамба лама Дамба Аюшеевтэ хандаа бэлэй. Тиихэдэнь Хамба лама: “Ху­рамхаанайхид ой модон соо байдаг зон хаадаа бариит одоо”, - гэжэ хэлээ. Мүнөө барилдаанай һэеы гэр гэжэ нэрлээд, найман ханатай модон байшангуудые хаа-хаанагүй баридаг болон­хой. Арзгун нютагайхид сугларжа, эбээрээ хэлсэжэ, һаядаашье иимэ байшан бодхоожорхихо аргатай. Илангаяа эдэбхи ехэтэй, урагшаа һанаатай тамирай багша Тарас Евреев нюта­гаа бусаад, ниитэ ажал ябу­улжа байна ха юм.

Хубсаһанай харалганда заншалта болон мүнөө үеын маягтай хубсаһа үмдэжэ бо­лоно. Гаарга нютагһаа уг гар­балтай гэр бүлэ аяар Санкт- Петербургһаа ерэхэ. Мүн Агын үхибүүд хабаадуулагда­ха юм.

- Багахан хүдөө һууринуудта ондоо тээхи зоной ха­баадалгатай хэмжээ ябуулгануудай үнгэргэгдэхэдэ, нютагай үхибүүд энэ ехэ талмайн эзэд гээшэбди гэжэ мэдэржэ, үндэр хэмжээндэ бэлдэхые оролдожо, нюта­гай шарай һэргэнэ бшуу, - гэжэ Цыпелма Борисовна хэлэбэ.

Цыпелма Батуева

Нээрээшье, бага һууринуудай олонхи хүүгэд ехэ хэмжээ ябуулгануудые харадаггүй, өөрөөл ха­баадагша болоо һаань, үсөөхэндэнь лэ иимэ аза та­лаан тудадаг ха юм.

Малшадай жэшээтэ байдал

Цыпелма Борисовна ха­ралгануудта хабаадаха талаар дүршэл ехэтэй болонхой. Һаяхан Буряад Уласай Заса­гай газарай соносхоһон грант шүүжэ, 240 мянган түхэригэй дэмжэлгэдэ хүртөө. Түсэлөө “Ариг Ус” телекомпаниин сур­балжалагша Даши-Доржо Бо­лотовтой суг бэелүүлхэ юм. Гол зорилгонь - хүдөө нюта­гуудай ажалша малша зон ту­хай баримтата фильмнүүдые буулгаха.

- Мүнөө сагта хэды олон залуушуул хотонуудта ажаһуунаб даа. Һайн ажал үгы, гэр­шье байхагүй, нилээд зүдэрнэ. Тэдэндэ нютагаа ерээд, амжалтатай ажаһуухаар гэжэ бодото жэшээнүүд дээрэ ха­руулха хүсэлтэйбди, - гэжэ Цыпелма Батуева мэдээсэбэ.

Үнэхөөрөө, ажалай хэрэ­гээр хүдөө аймагуудаар яба­хадаа, нютагтаа адуу малаа үсхэбэрилжэ, таряа талхаа та­рижа, огородой эдеэ ургуулжа байһан залуу гэр бүлэнүүдэй ажаһуудалтай танилсадаг­бди. Модон гэрээ болбосон түхэлтэй болгонхой, үнэтэй һайн авто-хүлэг унанхай, мүн хэдэн хүүгэдтэй боложо үрдиһэн амжалта түгэс залуу гэр бүлэнүүд бии. Тэдэ хотодо багахан салингай түлөө зүдэрэнгүй, нютаг дээрээ өөртөө ажал хэжэ байһандаа сэдьхэл дүүрэн ябанал даа. За­луушуул иимэ жэшээнүүд ту­хай баримтата фильмнүүдые харахадаа, тэхэрин бусажа, угайнгаа бууса һэргээхэ, мал үсхэбэрилхэ хүсэл һаналтай болохонь магадгүй.